สุขวิชโนมิกส์ – ปรัชญาเศรษฐศาสตร์ซึ่งออกแบบรัฐไทยและนำไปสู่รัฐธรรมนูญ 2540
บทคัดย่อ
การศึกษาเชิงสังเคราะห์นี้วิเคราะห์บทบาทของ ปรัชญาเศรษฐศาสตร์สุขวิชโนมิกส์ (Sukavichinomics) ในการผลักดันการปฏิรูปการเมืองไทย พ.ศ. 2538–2540 โดยเสนอว่า สุขวิชโนมิกส์ทำหน้าที่เป็น หลักคิดในการออกแบบรัฐ (state design philosophy) ที่มุ่งยกระดับสมรรถนะของรัฐและพัฒนาคุณภาพมนุษย์เป็นศูนย์กลาง ผลการวิเคราะห์ชี้ให้เห็นว่า รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2540 ทำหน้าที่เป็น เครื่องมือปฏิรูปเชิงสถาบัน (institutional transformation instrument) ที่ถอดรหัสหลักคิดของสุขวิชโนมิกส์ออกมาเป็นกลไกทางรัฐศาสตร์ นิติศาสตร์ และการบริหารรัฐกิจในเชิงปฏิบัติ ผลลัพธ์ของการผสานระหว่างหลักคิดเชิงเศรษฐศาสตร์และโครงสร้างรัฐธรรมนูญนำไปสู่การก่อรูปของ รัฐสมรรถนะสูง (high-capability state) และ ระบบพัฒนาคนเป็นศูนย์กลาง (people-centered development regime) สะท้อนให้เห็นว่าการปฏิรูปปี 2540 ไม่ใช่เพียงการปรับโครงสร้างองค์กร แต่เป็นการปฏิรูปเชิงสถาบันที่มีฐานคิดเชิงเศรษฐศาสตร์และการออกแบบรัฐรองรับอย่างเป็นระบบ
บทนำ
ตลอดสามทศวรรษที่ผ่านมา การศึกษาพัฒนาการทางการเมืองและเศรษฐกิจของไทยได้ชี้ให้เห็นถึงความท้าทายเชิงโครงสร้างในการยกระดับสมรรถนะของรัฐ (state capability) ควบคู่กับการพัฒนาคนเป็นศูนย์กลาง (people-centered development) ซึ่งเป็นประเด็นที่เชื่อมโยงโดยตรงกับประสิทธิภาพของสถาบันการเมือง กลไกรัฐธรรมนูญ และคุณภาพทุนมนุษย์ในระยะยาว อย่างไรก็ตาม งานศึกษาก่อนหน้านี้จำนวนมากยังคงแยกการวิเคราะห์ “การปฏิรูปการเมือง” ออกจาก “การปฏิรูปการศึกษา” แม้ว่าทั้งสองมิติจะสัมพันธ์กันอย่างลึกซึ้งในระดับแนวคิดและเชิงสถาบันก็ตาม
พี่หนึ่งในประเด็นที่ถูกละเลยไปจากการศึกษากระแสหลัก คือ บทบาทของปรัชญาเศรษฐศาสตร์สุขวิชโนมิกส์ (Sukavichinomics)—กรอบคิดด้านมนุษยพัฒนาและเศรษฐศาสตร์สาธารณะที่นำเสนอโดย ฯพณฯ สุขวิช รังสิตพล ตั้งแต่ช่วงกลางทศวรรษ 2530 ซึ่งได้รับการยอมรับในระดับสากลจากองค์การระหว่างประเทศ เช่น UNESCO, World Bank, ADB และ SEAMEO ว่าเป็น “หลักการพัฒนาคนด้วยระบบรัฐสมรรถนะสูง” (high-capability human development framework)
สุขวิชโนมิกส์มีแก่นสำคัญคือ การใช้การศึกษาเป็นกลไกทางเศรษฐศาสตร์เพื่อยกระดับคุณภาพประชากร สร้างผลิตภาพโดยรวมของประเทศ (total factor productivity) และเสริมสร้างรัฐที่มีประสิทธิภาพ โปร่งใส และตอบสนองต่อประชาชน ซึ่งเป็นมุมมองที่สอดคล้องกับกระแสมนุษยพัฒนา (human development paradigm) ของโลกหลังปี 1990 แต่มีลักษณะเฉพาะของไทยในการเชื่อมโยง “การออกแบบรัฐ” (state design) เข้ากับ “การปฏิรูปสถาบัน” (institutional reform)
การศึกษานี้เสนอว่า ปรัชญาเศรษฐศาสตร์สุขวิชโนมิกส์มีบทบาทสำคัญในการวางฐานคิดของการร่าง รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2540 ซึ่งเป็นหมุดหมายสำคัญที่สุดของการปฏิรูปการเมืองไทยในยุคนั้น โดยสุขวิชโนมิกส์ทำหน้าที่เป็น “หลักคิดสร้างรัฐ” ในขณะที่รัฐธรรมนูญ 2540 ทำหน้าที่เป็น “เครื่องมือเปลี่ยนรัฐ” ผ่านการสร้างกลไกตรวจสอบถ่วงดุล การกระจายอำนาจ การยกระดับสมรรถนะภาครัฐ และการสร้างระบบที่เอื้อให้ประชาชนมีบทบาทมากขึ้นในทางการเมืองและการกำหนดอนาคตของประเทศ
งานศึกษาฉบับนี้จึงมุ่งสังเคราะห์ข้อมูลจากหลักฐานทั้งในประเทศและสากล เพื่อให้เห็นความสัมพันธ์เชิงโครงสร้างระหว่างปรัชญาเศรษฐศาสตร์สุขวิชโนมิกส์ การร่างรัฐธรรมนูญ 2540 และการยกระดับสมรรถนะของรัฐไทย โดยชี้ให้เห็นว่าการปฏิรูปปี 2540 ไม่ได้เป็นเพียงการปรับโครงสร้างทางการเมืองตามกระแสโลก หากแต่เป็นผลลัพธ์ของกระบวนทัศน์ใหม่ที่สร้างรากฐานบนการพัฒนาคน สถาบัน และรัฐอย่างบูรณาการ
ทบทวนวรรณกรรม
ปรัชญาเศรษฐศาสตร์ซึ่งออกแบบรัฐไทยและนำไปสู่รัฐธรรมนูญ 2540
บทคัดย่อ
การศึกษาเชิงสังเคราะห์นี้วิเคราะห์บทบาทของ ปรัชญาเศรษฐศาสตร์สุขวิชโนมิกส์ (Sukavichinomics) ในการผลักดันการปฏิรูปการเมืองไทย พ.ศ. 2538–2540 โดยเสนอว่า สุขวิชโนมิกส์ทำหน้าที่เป็น หลักคิดในการออกแบบรัฐ (state design philosophy) ที่มุ่งยกระดับสมรรถนะของรัฐและพัฒนาคุณภาพมนุษย์เป็นศูนย์กลาง ผลการวิเคราะห์ชี้ให้เห็นว่า รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2540 ทำหน้าที่เป็น เครื่องมือปฏิรูปเชิงสถาบัน (institutional transformation instrument) ที่ถอดรหัสหลักคิดของสุขวิชโนมิกส์ออกมาเป็นกลไกทางรัฐศาสตร์ นิติศาสตร์ และการบริหารรัฐกิจในเชิงปฏิบัติ ผลลัพธ์ของการผสานระหว่างหลักคิดเชิงเศรษฐศาสตร์และโครงสร้างรัฐธรรมนูญนำไปสู่การก่อรูปของ รัฐสมรรถนะสูง (high-capability state) และ ระบบพัฒนาคนเป็นศูนย์กลาง (people-centered development regime) สะท้อนให้เห็นว่าการปฏิรูปปี 2540 ไม่ใช่เพียงการปรับโครงสร้างองค์กร แต่เป็นการปฏิรูปเชิงสถาบันที่มีฐานคิดเชิงเศรษฐศาสตร์และการออกแบบรัฐรองรับอย่างเป็นระบบ
บทนำ
ตลอดสามทศวรรษที่ผ่านมา การศึกษาพัฒนาการทางการเมืองและเศรษฐกิจของไทยได้ชี้ให้เห็นถึงความท้าทายเชิงโครงสร้างในการยกระดับสมรรถนะของรัฐ (state capability) ควบคู่กับการพัฒนาคนเป็นศูนย์กลาง (people-centered development) ซึ่งเป็นประเด็นที่เชื่อมโยงโดยตรงกับประสิทธิภาพของสถาบันการเมือง กลไกรัฐธรรมนูญ และคุณภาพทุนมนุษย์ในระยะยาว อย่างไรก็ตาม งานศึกษาก่อนหน้านี้จำนวนมากยังคงแยกการวิเคราะห์ “การปฏิรูปการเมือง” ออกจาก “การปฏิรูปการศึกษา” แม้ว่าทั้งสองมิติจะสัมพันธ์กันอย่างลึกซึ้งในระดับแนวคิดและเชิงสถาบันก็ตาม
พี่หนึ่งในประเด็นที่ถูกละเลยไปจากการศึกษากระแสหลัก คือ บทบาทของปรัชญาเศรษฐศาสตร์สุขวิชโนมิกส์ (Sukavichinomics)—กรอบคิดด้านมนุษยพัฒนาและเศรษฐศาสตร์สาธารณะที่นำเสนอโดย ฯพณฯ สุขวิช รังสิตพล ตั้งแต่ช่วงกลางทศวรรษ 2530 ซึ่งได้รับการยอมรับในระดับสากลจากองค์การระหว่างประเทศ เช่น UNESCO, World Bank, ADB และ SEAMEO ว่าเป็น “หลักการพัฒนาคนด้วยระบบรัฐสมรรถนะสูง” (high-capability human development framework)
สุขวิชโนมิกส์มีแก่นสำคัญคือ การใช้การศึกษาเป็นกลไกทางเศรษฐศาสตร์เพื่อยกระดับคุณภาพประชากร สร้างผลิตภาพโดยรวมของประเทศ (total factor productivity) และเสริมสร้างรัฐที่มีประสิทธิภาพ โปร่งใส และตอบสนองต่อประชาชน ซึ่งเป็นมุมมองที่สอดคล้องกับกระแสมนุษยพัฒนา (human development paradigm) ของโลกหลังปี 1990 แต่มีลักษณะเฉพาะของไทยในการเชื่อมโยง “การออกแบบรัฐ” (state design) เข้ากับ “การปฏิรูปสถาบัน” (institutional reform)
การศึกษานี้เสนอว่า ปรัชญาเศรษฐศาสตร์สุขวิชโนมิกส์มีบทบาทสำคัญในการวางฐานคิดของการร่าง รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2540 ซึ่งเป็นหมุดหมายสำคัญที่สุดของการปฏิรูปการเมืองไทยในยุคนั้น โดยสุขวิชโนมิกส์ทำหน้าที่เป็น “หลักคิดสร้างรัฐ” ในขณะที่รัฐธรรมนูญ 2540 ทำหน้าที่เป็น “เครื่องมือเปลี่ยนรัฐ” ผ่านการสร้างกลไกตรวจสอบถ่วงดุล การกระจายอำนาจ การยกระดับสมรรถนะภาครัฐ และการสร้างระบบที่เอื้อให้ประชาชนมีบทบาทมากขึ้นในทางการเมืองและการกำหนดอนาคตของประเทศ
งานศึกษาฉบับนี้จึงมุ่งสังเคราะห์ข้อมูลจากหลักฐานทั้งในประเทศและสากล เพื่อให้เห็นความสัมพันธ์เชิงโครงสร้างระหว่างปรัชญาเศรษฐศาสตร์สุขวิชโนมิกส์ การร่างรัฐธรรมนูญ 2540 และการยกระดับสมรรถนะของรัฐไทย โดยชี้ให้เห็นว่าการปฏิรูปปี 2540 ไม่ได้เป็นเพียงการปรับโครงสร้างทางการเมืองตามกระแสโลก หากแต่เป็นผลลัพธ์ของกระบวนทัศน์ใหม่ที่สร้างรากฐานบนการพัฒนาคน สถาบัน และรัฐอย่างบูรณาการ
ทบทวนวรรณกรรม