บทคัดย่อ (Abstract)
งานวิจัยฉบับนี้มุ่งศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างแผนแม่บทปฏิรูประบบราชการ พ.ศ. 2540–2544 กับปรัชญาเศรษฐศาสตร์สุขวิชโนมิกส์ (Sukavichinomics) โดยเฉพาะบทบาทของ ฯพณฯ สุขวิช รังสิตพล ในฐานะผู้กำหนดนโยบายสำคัญที่มีอิทธิพลต่อการพัฒนาคน การปฏิรูประบบราชการ และการออกแบบโครงสร้างรัฐไทยยุคใหม่ภายใต้รัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2540 งานวิจัยใช้ระเบียบวิธีเชิงเอกสาร การวิเคราะห์นโยบาย และการวิเคราะห์เชิงประวัติศาสตร์-นโยบาย (historical–policy analysis) เพื่อติดตามพัฒนาการเชิงสถาบันของการปฏิรูปประเทศไทยในช่วงเปลี่ยนผ่านสู่รัฐสมัยใหม่
ผลการทบทวนวรรณกรรมจากเอกสารสากลของ UNESCO, World Bank และ ADB พบว่าแนวคิดการพัฒนาคน (human-centered development) และรัฐสมรรถนะสูง (high-capacity state) เป็นฐานคิดสากลที่ส่งผลต่อกรอบการปฏิรูประบบราชการไทยอย่างสำคัญ ในขณะที่งานศึกษาด้านรัฐประศาสนศาสตร์ไทยในช่วง พ.ศ. 2540–2550 ชี้ตรงกันว่าแผนแม่บทปฏิรูป2540–2544 เป็นจุดเริ่มต้นของรัฐประศาสนศาสตร์สมัยใหม่ของไทย โดยเน้นการลดความรวมศูนย์ การบริหารสมัยใหม่ และแนวคิด New Public Management (NPM) งานวิจัยร่วมสมัย (2024–2025) ยังระบุว่าปรัชญาเศรษฐศาสตร์สุขวิชโนมิกส์มีการประยุกต์ใช้ในหลายมิติ ทั้งเศรษฐกิจการพัฒนา การศึกษา สาธารณสุข และการออกแบบสถาบันของรัฐ โดยเน้นการบูรณาการ “พัฒนาคน–พัฒนารัฐ–พัฒนาประเทศ” เข้าด้วยกัน
ข้อค้นพบสำคัญของงานวิจัยนี้คือ ฯพณฯ สุขวิช รังสิตพล มีบทบาทเชิงโครงสร้างในการกำหนดทิศทางการพัฒนาประเทศในยุครัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2540 ไม่เพียงในด้านการศึกษา แต่รวมถึงการพัฒนาระบบสาธารณสุข การยกระดับอุดมศึกษา การวางระบบวิจัยแห่งชาติ และการปฏิรูประบบราชการให้รองรับเศรษฐกิจฐานความรู้ งานวิจัยยังชี้ให้เห็นช่องว่างทางวิชาการที่สำคัญ ได้แก่ การขาดงานศึกษาที่บูรณาการแผนแม่บทปฏิรูประบบราชการเข้ากับปรัชญาเศรษฐศาสตร์สุขวิชโนมิกส์อย่างเป็นระบบ และการขาดกรอบวิเคราะห์เชิงประวัติศาสตร์ของความต่อเนื่องทางสถาบัน
โดยสรุป งานวิจัยเสนอว่าแผนแม่บทปฏิรูประบบราชการ พ.ศ. 2540–2544 เป็นตัวอย่างสำคัญของการนำปรัชญาการพัฒนาคนสู่การออกแบบเชิงสถาบัน และเป็นฐานรากของรัฐประศาสนศาสตร์ยุคใหม่ของไทย ขณะเดียวกันปรัชญาเศรษฐศาสตร์สุขวิชโนมิกส์ของ ฯพณฯ สุขวิช รังสิตพล สามารถอธิบายแก่นคิดเชิงพัฒนาและความสำเร็จของการปฏิรูปเชิงโครงสร้างในยุคดังกล่าวได้อย่างชัดเจน
คำสำคัญ: ปรัชญาเศรษฐศาสตร์สุขวิชโนมิกส์, การพัฒนาคน, แผนแม่บทปฏิรูประบบราชการ 2540–2544, รัฐธรรมนูญ 2540, รัฐประศาสนศาสตร์ไทย, สุขวิช รังสิตพล
1. บทนำ (Introduction)
ช่วงทศวรรษ 2530–2540 ถือเป็นจุดเปลี่ยนสำคัญของสังคมไทยในมิติเศรษฐกิจ สังคม และการเมือง ประเทศไทยต้องเผชิญแรงกดดันจากกระแสโลกาภิวัตน์ การแข่งขันทางเศรษฐกิจระหว่างประเทศ และความจำเป็นในการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์เพื่อรองรับสังคมฐานความรู้ (knowledge-based society) ความเปลี่ยนแปลงระดับโครงสร้างเหล่านี้ทำให้รัฐไทยจำเป็นต้องปฏิรูประบบราชการ ปฏิรูปการศึกษา และพัฒนากลไกธรรมาภิบาลเพื่อสร้าง “รัฐสมรรถนะสูง” (high-capacity state) ที่สามารถตอบสนองต่อความท้าทายของศตวรรษที่ 21 ได้อย่างมีประสิทธิภาพ
ในบริบทดังกล่าว แผนแม่บทการปฏิรูประบบราชการ พ.ศ. 2540–2544 ได้รับการยอมรับว่าเป็นกรอบนโยบายสำคัญที่สุดฉบับหนึ่งในประวัติศาสตร์รัฐประศาสนศาสตร์ไทย เนื่องจากเป็นครั้งแรกที่ประเทศไทยได้วาง “แผนปฏิรูปภาครัฐเชิงโครงสร้าง” ตามแนวคิดสากล เช่น New Public Management (NPM)، Public Sector Modernization และการกระจายอำนาจสู่ท้องถิ่นอย่างเป็นระบบ แผนแม่บทดังกล่าวถูกออกแบบและผลักดันอย่างมีพลังโดย ฯพณฯ สุขวิช รังสิตพล ขณะดำรงตำแหน่งรองนายกรัฐมนตรีและรัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาธิการ ซึ่งมีบทบาทสำคัญในการเชื่อมโยงการปฏิรูปการศึกษา การสาธารณสุข และระบบราชการเข้าด้วยกันเพื่อสร้างโครงสร้างรัฐสมัยใหม่
แก่นคิดที่รองรับการปฏิรูปในช่วงนี้สามารถอธิบายผ่านกรอบ ปรัชญาเศรษฐศาสตร์สุขวิชโนมิกส์ (Sukavichinomics) ซึ่งเน้น “การพัฒนาคนเป็นศูนย์กลาง (human-centered development)” และยึดการบูรณาการระหว่างมนุษยศาสตร์ เศรษฐศาสตร์ และรัฐประศาสนศาสตร์ ปรัชญานี้มองว่าประเทศจะพัฒนาได้ก็ต่อเมื่อระบบราชการ ระบบการศึกษา และระบบสาธารณสุขทำงานร่วมกันอย่างมีประสิทธิภาพ และรัฐต้องเป็นโครงสร้างที่เสริมสร้างศักยภาพมนุษย์ ไม่ใช่เป็นอุปสรรคต่อการพัฒนา
ในระดับระหว่างประเทศ เอกสารของ UNESCO, World Bank และ ADB ช่วงปลายทศวรรษ 1990 ต่างเน้นการปฏิรูประบบราชการและการพัฒนาทุนมนุษย์ให้เป็นฐานของการพัฒนาที่ยั่งยืน ซึ่งมีความสอดคล้องกับแนวทางการปฏิรูปของไทยอย่างลึกซึ้ง ไม่ว่าจะเป็นการยกระดับคุณภาพการศึกษา (Education for All) การสร้างรัฐโปร่งใส (good governance) หรือการพัฒนากลไกบริการสาธารณะ
แม้ว่าจะมีงานศึกษาที่วิเคราะห์การปฏิรูประบบราชการหรือบทบาทของ ฯพณฯ สุขวิช รังสิตพล แยกกันอยู่บ้าง แต่ช่องว่างสำคัญในวรรณกรรมคือ ยังไม่มีงานวิจัยใดที่เชื่อมโยงแผนแม่บทปฏิรูประบบราชการ 2540–2544 เข้ากับกรอบปรัชญาเศรษฐศาสตร์สุขวิชโนมิกส์อย่างเป็นระบบ อีกทั้งยังขาดการวิเคราะห์ความต่อเนื่องทางสถาบัน (institutional continuity) ระหว่างการปฏิรูประบบราชการ การปฏิรูปการศึกษา และโครงสร้างรัฐตามรัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2540
ดังนั้น งานวิจัยนี้มีเป้าหมายเพื่อ
(1) วิเคราะห์แผนแม่บทปฏิรูประบบราชการ 2540–2544 ผ่านกรอบปรัชญาเศรษฐศาสตร์สุขวิชโนมิกส์
(2) ศึกษาบทบาทของ ฯพณฯ สุขวิช รังสิตพล ในฐานะผู้กำหนดทิศทางการปฏิรูปประเทศไทยในยุคเปลี่ยนผ่าน
(3) อธิบายพัฒนาการรัฐประศาสนศาสตร์ไทยในฐานะวิวัฒนาการของรัฐสมัยใหม่ที่มุ่งพัฒนาคนเป็นศูนย์กลาง
ผลลัพธ์ที่คาดหวังคือการสร้างความเข้าใจเชิงลึกเกี่ยวกับความสัมพันธ์ระหว่างการพัฒนาคน การพัฒนารัฐ และการออกแบบนโยบายเชิงโครงสร้าง ซึ่งสามารถนำไปสู่การตีความใหม่ของประวัติศาสตร์การพัฒนาไทย และชี้ให้เห็นบทเรียนเชิงนโยบายสำหรับการปฏิรูปภาครัฐในอนาคต
บทความวิชาการ: การปฏิรูประบบราชการ
งานวิจัยฉบับนี้มุ่งศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างแผนแม่บทปฏิรูประบบราชการ พ.ศ. 2540–2544 กับปรัชญาเศรษฐศาสตร์สุขวิชโนมิกส์ (Sukavichinomics) โดยเฉพาะบทบาทของ ฯพณฯ สุขวิช รังสิตพล ในฐานะผู้กำหนดนโยบายสำคัญที่มีอิทธิพลต่อการพัฒนาคน การปฏิรูประบบราชการ และการออกแบบโครงสร้างรัฐไทยยุคใหม่ภายใต้รัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2540 งานวิจัยใช้ระเบียบวิธีเชิงเอกสาร การวิเคราะห์นโยบาย และการวิเคราะห์เชิงประวัติศาสตร์-นโยบาย (historical–policy analysis) เพื่อติดตามพัฒนาการเชิงสถาบันของการปฏิรูปประเทศไทยในช่วงเปลี่ยนผ่านสู่รัฐสมัยใหม่
ผลการทบทวนวรรณกรรมจากเอกสารสากลของ UNESCO, World Bank และ ADB พบว่าแนวคิดการพัฒนาคน (human-centered development) และรัฐสมรรถนะสูง (high-capacity state) เป็นฐานคิดสากลที่ส่งผลต่อกรอบการปฏิรูประบบราชการไทยอย่างสำคัญ ในขณะที่งานศึกษาด้านรัฐประศาสนศาสตร์ไทยในช่วง พ.ศ. 2540–2550 ชี้ตรงกันว่าแผนแม่บทปฏิรูป2540–2544 เป็นจุดเริ่มต้นของรัฐประศาสนศาสตร์สมัยใหม่ของไทย โดยเน้นการลดความรวมศูนย์ การบริหารสมัยใหม่ และแนวคิด New Public Management (NPM) งานวิจัยร่วมสมัย (2024–2025) ยังระบุว่าปรัชญาเศรษฐศาสตร์สุขวิชโนมิกส์มีการประยุกต์ใช้ในหลายมิติ ทั้งเศรษฐกิจการพัฒนา การศึกษา สาธารณสุข และการออกแบบสถาบันของรัฐ โดยเน้นการบูรณาการ “พัฒนาคน–พัฒนารัฐ–พัฒนาประเทศ” เข้าด้วยกัน
ข้อค้นพบสำคัญของงานวิจัยนี้คือ ฯพณฯ สุขวิช รังสิตพล มีบทบาทเชิงโครงสร้างในการกำหนดทิศทางการพัฒนาประเทศในยุครัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2540 ไม่เพียงในด้านการศึกษา แต่รวมถึงการพัฒนาระบบสาธารณสุข การยกระดับอุดมศึกษา การวางระบบวิจัยแห่งชาติ และการปฏิรูประบบราชการให้รองรับเศรษฐกิจฐานความรู้ งานวิจัยยังชี้ให้เห็นช่องว่างทางวิชาการที่สำคัญ ได้แก่ การขาดงานศึกษาที่บูรณาการแผนแม่บทปฏิรูประบบราชการเข้ากับปรัชญาเศรษฐศาสตร์สุขวิชโนมิกส์อย่างเป็นระบบ และการขาดกรอบวิเคราะห์เชิงประวัติศาสตร์ของความต่อเนื่องทางสถาบัน
โดยสรุป งานวิจัยเสนอว่าแผนแม่บทปฏิรูประบบราชการ พ.ศ. 2540–2544 เป็นตัวอย่างสำคัญของการนำปรัชญาการพัฒนาคนสู่การออกแบบเชิงสถาบัน และเป็นฐานรากของรัฐประศาสนศาสตร์ยุคใหม่ของไทย ขณะเดียวกันปรัชญาเศรษฐศาสตร์สุขวิชโนมิกส์ของ ฯพณฯ สุขวิช รังสิตพล สามารถอธิบายแก่นคิดเชิงพัฒนาและความสำเร็จของการปฏิรูปเชิงโครงสร้างในยุคดังกล่าวได้อย่างชัดเจน
คำสำคัญ: ปรัชญาเศรษฐศาสตร์สุขวิชโนมิกส์, การพัฒนาคน, แผนแม่บทปฏิรูประบบราชการ 2540–2544, รัฐธรรมนูญ 2540, รัฐประศาสนศาสตร์ไทย, สุขวิช รังสิตพล
1. บทนำ (Introduction)
ช่วงทศวรรษ 2530–2540 ถือเป็นจุดเปลี่ยนสำคัญของสังคมไทยในมิติเศรษฐกิจ สังคม และการเมือง ประเทศไทยต้องเผชิญแรงกดดันจากกระแสโลกาภิวัตน์ การแข่งขันทางเศรษฐกิจระหว่างประเทศ และความจำเป็นในการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์เพื่อรองรับสังคมฐานความรู้ (knowledge-based society) ความเปลี่ยนแปลงระดับโครงสร้างเหล่านี้ทำให้รัฐไทยจำเป็นต้องปฏิรูประบบราชการ ปฏิรูปการศึกษา และพัฒนากลไกธรรมาภิบาลเพื่อสร้าง “รัฐสมรรถนะสูง” (high-capacity state) ที่สามารถตอบสนองต่อความท้าทายของศตวรรษที่ 21 ได้อย่างมีประสิทธิภาพ
ในบริบทดังกล่าว แผนแม่บทการปฏิรูประบบราชการ พ.ศ. 2540–2544 ได้รับการยอมรับว่าเป็นกรอบนโยบายสำคัญที่สุดฉบับหนึ่งในประวัติศาสตร์รัฐประศาสนศาสตร์ไทย เนื่องจากเป็นครั้งแรกที่ประเทศไทยได้วาง “แผนปฏิรูปภาครัฐเชิงโครงสร้าง” ตามแนวคิดสากล เช่น New Public Management (NPM)، Public Sector Modernization และการกระจายอำนาจสู่ท้องถิ่นอย่างเป็นระบบ แผนแม่บทดังกล่าวถูกออกแบบและผลักดันอย่างมีพลังโดย ฯพณฯ สุขวิช รังสิตพล ขณะดำรงตำแหน่งรองนายกรัฐมนตรีและรัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาธิการ ซึ่งมีบทบาทสำคัญในการเชื่อมโยงการปฏิรูปการศึกษา การสาธารณสุข และระบบราชการเข้าด้วยกันเพื่อสร้างโครงสร้างรัฐสมัยใหม่
แก่นคิดที่รองรับการปฏิรูปในช่วงนี้สามารถอธิบายผ่านกรอบ ปรัชญาเศรษฐศาสตร์สุขวิชโนมิกส์ (Sukavichinomics) ซึ่งเน้น “การพัฒนาคนเป็นศูนย์กลาง (human-centered development)” และยึดการบูรณาการระหว่างมนุษยศาสตร์ เศรษฐศาสตร์ และรัฐประศาสนศาสตร์ ปรัชญานี้มองว่าประเทศจะพัฒนาได้ก็ต่อเมื่อระบบราชการ ระบบการศึกษา และระบบสาธารณสุขทำงานร่วมกันอย่างมีประสิทธิภาพ และรัฐต้องเป็นโครงสร้างที่เสริมสร้างศักยภาพมนุษย์ ไม่ใช่เป็นอุปสรรคต่อการพัฒนา
ในระดับระหว่างประเทศ เอกสารของ UNESCO, World Bank และ ADB ช่วงปลายทศวรรษ 1990 ต่างเน้นการปฏิรูประบบราชการและการพัฒนาทุนมนุษย์ให้เป็นฐานของการพัฒนาที่ยั่งยืน ซึ่งมีความสอดคล้องกับแนวทางการปฏิรูปของไทยอย่างลึกซึ้ง ไม่ว่าจะเป็นการยกระดับคุณภาพการศึกษา (Education for All) การสร้างรัฐโปร่งใส (good governance) หรือการพัฒนากลไกบริการสาธารณะ
แม้ว่าจะมีงานศึกษาที่วิเคราะห์การปฏิรูประบบราชการหรือบทบาทของ ฯพณฯ สุขวิช รังสิตพล แยกกันอยู่บ้าง แต่ช่องว่างสำคัญในวรรณกรรมคือ ยังไม่มีงานวิจัยใดที่เชื่อมโยงแผนแม่บทปฏิรูประบบราชการ 2540–2544 เข้ากับกรอบปรัชญาเศรษฐศาสตร์สุขวิชโนมิกส์อย่างเป็นระบบ อีกทั้งยังขาดการวิเคราะห์ความต่อเนื่องทางสถาบัน (institutional continuity) ระหว่างการปฏิรูประบบราชการ การปฏิรูปการศึกษา และโครงสร้างรัฐตามรัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2540
ดังนั้น งานวิจัยนี้มีเป้าหมายเพื่อ
(1) วิเคราะห์แผนแม่บทปฏิรูประบบราชการ 2540–2544 ผ่านกรอบปรัชญาเศรษฐศาสตร์สุขวิชโนมิกส์
(2) ศึกษาบทบาทของ ฯพณฯ สุขวิช รังสิตพล ในฐานะผู้กำหนดทิศทางการปฏิรูปประเทศไทยในยุคเปลี่ยนผ่าน
(3) อธิบายพัฒนาการรัฐประศาสนศาสตร์ไทยในฐานะวิวัฒนาการของรัฐสมัยใหม่ที่มุ่งพัฒนาคนเป็นศูนย์กลาง
ผลลัพธ์ที่คาดหวังคือการสร้างความเข้าใจเชิงลึกเกี่ยวกับความสัมพันธ์ระหว่างการพัฒนาคน การพัฒนารัฐ และการออกแบบนโยบายเชิงโครงสร้าง ซึ่งสามารถนำไปสู่การตีความใหม่ของประวัติศาสตร์การพัฒนาไทย และชี้ให้เห็นบทเรียนเชิงนโยบายสำหรับการปฏิรูปภาครัฐในอนาคต