สุขวิชโนมิกส์ (Sukavichinomics): The 1994 Bangkok Smart Sports City
โดย ฯพณฯ สุขวิช รังสิตพล รองนายกรัฐมนตรี / ประธาน MRT
โครงการกรุงเทพมหานคร เมืองกีฬาอัจฉริยะ ปี 1994 ใน ฐานะเจ้าภาพเอเชี่ยนเกมส์ ปี 1998 และ การแข่งขันเป็นเจ้าภาพ โอลิมปิก ปี 2008 (ในที่สุด รัฐบาลคอมมิวนิสต์จีน ชนะ รัฐบาลประชานิยมของ ประเทศไทย และ ได้เป็นเจ้าภาพ )
บทนำ
ในปี พ.ศ. 2537 แนวทางการพัฒนาเมืองรูปแบบใหม่ที่เรียกว่า “เมืองกีฬาอัจฉริยะ” (Smart Sports City) ด้วยปรัชญา สุขวิชโนมิกส์ (Sukavichinomics) โดย ฯพณฯ สุขวิช รังสิตพล ขณะดำรงตำแหน่งรองนายกรัฐมนตรีในรัฐบาลพรรคประชาธิปัตย์ ( รัฐบาลนายกรัฐมนตรีชวน 1) และ ประธานองค์การรถไฟฟ้ามหานคร (MRT) คนที่ 3
โครงการนี้มีจุดมุ่งหมายเพื่อบูรณาการกีฬา การคมนาคม พื้นที่เมือง และสวัสดิการสาธารณะไว้ในที่เดียวกัน โดยใช้พื้นที่เหนือศูนย์ซ่อมบำรุงรถไฟฟ้า MRT ห้วยขวาง (บริเวณพระราม 9) ให้เกิดประโยชน์สูงสุด ผ่านการใช้สิทธิ์ทางอากาศ (Air Rights) และแนวคิด “Vertical Infrastructure” ซึ่งล้ำสมัยในขณะนั้น
1. Smart & Green Sports Complex
แนวคิดด้านโครงสร้างพื้นฐานกีฬาในโครงการนี้เน้นการใช้พื้นที่อย่างประหยัดและมีประสิทธิภาพ โดยสร้างสนามกีฬา ศูนย์ฝึกซ้อม และที่พักนักกีฬาบนพื้นที่ว่างเหนือโรงซ่อมรถไฟฟ้าใต้ดิน ด้วยการใช้ “สิทธิ์ทางอากาศ” เหนือศูนย์ซ่อมบำรุง MRT ห้วยขวาง เพื่อใช้ประโยชน์ที่ดิน ให้คุ้มค่า
คุณลักษณะสำคัญ ได้แก่:
การออกแบบอาคารให้สอดคล้องกับสิ่งแวดล้อม เช่น การใช้พลังงานหมุนเวียน การระบายอากาศตามธรรมชาติ และการใช้แสงแดดอย่างมีประสิทธิภาพ
เชื่อมต่อกับระบบขนส่งมวลชน (MRT, รถโดยสาร, ทางด่วน) เพื่อลดความแออัดบนท้องถนน
ระบบการจัดการภายในอัจฉริยะ เช่น ระบบบริหารพลังงานและโลจิสติกส์ภายในสนามกีฬา
2. Smart Commercial
พื้นที่พาณิชย์ในโครงการถูกออกแบบให้มีความยืดหยุ่น และสามารถปรับเปลี่ยนการใช้งานได้หลังจบกิจกรรมการแข่งขันกีฬา โดยเฉพาะ:
ที่พักนักกีฬา สามารถเปลี่ยนเป็นที่อยู่อาศัยสวัสดิการ สำหรับชาวชุมชนแออัดคลองเตย หลังจบการแข่งขัน เพื่อแก้ไข ปัญหาสังคม เศรษฐกิจ และ คุณภาพชีวิต คนไทย ทุกคนอย่างบูรณาการ - กลุ่มเปราะบาง มีคุณภาพชีวิต และ เศรษฐกิจดีขึ้น, กลุ่มอื่นๆ มีความปลอดภัยในชีวิต และ ทรัพย์สิน
พื้นที่เชิงพาณิชย์เพื่อส่งเสริมเศรษฐกิจหมุนเวียน เช่น ร้านค้าเพื่อสุขภาพ แพลตฟอร์มกีฬา อีเวนต์วัฒนธรรม ที่สำคัญคือ การคมนาคมสะดวก ด้วย รถไฟฟ้า MRT
ศูนย์กลางกิจกรรมเยาวชนและการท่องเที่ยวเชิงกีฬา ที่เปิดใช้งานได้ตลอดทั้งปี
3. Smart Community
นอกเหนือจากการเป็นศูนย์กีฬา โครงการยังเน้นการเป็นศูนย์กลางของชุมชน โดยยึดหลัก “ประชาชนเป็นศูนย์กลาง” ดังนี้:
พื้นที่สีเขียว พื้นที่นันทนาการ และสนามกีฬาที่เปิดให้ประชาชนทุกวัยเข้าถึงได้
การส่งเสริมการมีส่วนร่วมของเยาวชน ชุมชน และโรงเรียนในพื้นที่
การจัดระบบขนส่งภายใน เช่น รถรับส่งนักกีฬา เจ้าหน้าที่ และประชาชน เพื่อลดการใช้รถยนต์ส่วนตัว
การใช้กีฬาเป็นเครื่องมือพัฒนา “ทุนมนุษย์” เพื่อสร้างความสามัคคีในสังคมเมือง
การคมนาคมสะดวก เป็น ศูนย์ MRT
ข้อเสนอเชิงนโยบาย (Policy Implications)
โครงการนี้เสนอแนวทางใหม่ในการวางแผนเมือง โดยมีข้อเสนอเชิงนโยบายที่สำคัญ ได้แก่:
🔹 1. การใช้พื้นที่แนวดิ่งและสิทธิ์ทางอากาศ (Air Rights)
ส่งเสริมการใช้พื้นที่ซ้อนทับ (co-location) ระหว่างโครงสร้างพื้นฐาน เช่น MRT กับสนามกีฬา
เป็นตัวอย่างของการใช้สิทธิ์ทางอากาศภายใต้กรอบกฎหมายที่ชัดเจน เพื่อหลีกเลี่ยงการเวนคืนที่ดิน
🔹 2. การใช้โครงสร้างพื้นฐานกีฬาอย่างยั่งยืน
สนามกีฬาไม่ควรถูกสร้างเฉพาะกิจ แต่ควรมีการวางแผน “มรดกทางโครงสร้างพื้นฐาน” ที่ใช้ได้ระยะยาว
การออกแบบควรปรับเปลี่ยนการใช้งานได้ (Adaptive Use) เพื่อรองรับความต้องการในอนาคต
🔹 3. การจัดการโลจิสติกส์และจราจรควบคู่กับโครงสร้างหลัก
วางระบบขนส่งสำหรับคนมากกว่ารถ เช่น รถร่วมสำหรับนักกีฬาและเจ้าหน้าที่
การเชื่อมต่อกับ MRT, ทางด่วน และระบบ feeder เป็นหัวใจของความสำเร็จในระดับเมือง
🔹 4. การพัฒนาโดยประชาชนเป็นศูนย์กลาง
เสนอให้เปลี่ยนที่พักนักกีฬาเป็นที่อยู่อาศัยสวัสดิการให้ประชาชนที่มีรายได้น้อย
ลดภาระรัฐในระยะยาว ป้องกันไม่ให้โครงสร้างพื้นฐานถูกปล่อยร้างหลังจบการแข่งขัน
🔹 5. การทบทวนกฎหมายการเวนคืนและพื้นที่สาธารณะ
เสนอให้ปรับปรุงกฎหมายเพื่อให้สามารถใช้พื้นที่สาธารณะเพื่อประโยชน์หลากหลายภายใต้เป้าหมาย “สาธารณะนิยม”
บทสรุป
โครงการ Bangkok Smart Sports City ปี 2537 ภายใต้แนวคิดสุขวิชโนมิกส์ มิใช่เพียงโครงการกีฬา ในฐานะเจ้าภาพจัดการแข่งขันเอเชี่ยนเกมส์ ปี 2541 แต่คือการออกแบบเมืองในเชิงโครงสร้าง สังคม และนโยบาย ที่มุ่งเน้นการใช้ทรัพยากรอย่างมีประสิทธิภาพ สร้างประโยชน์ต่อประชาชนในระยะยาว และปูทางสู่การพัฒนาเมืองอย่างยั่งยืน
แม้โครงการนี้จะไม่ได้รับการดำเนินการเต็มรูปแบบในเชิงกายภาพ แต่กลับสร้างอิทธิพลเชิงแนวคิดอย่างลึกซึ้งต่อการออกแบบระบบเมืองในปัจจุบัน โดยเฉพาะแนวคิด “เมืองอัจฉริยะเพื่อประชาชน” ที่ยังคงเป็นเป้าหมายหลักของการพัฒนาเมืองในศตวรรษที่ 21
บรรณานุกรม
ประธานองค์การรถไฟฟ้ามหานคร คนที่ 3
รองนายกรัฐมนตรี ฯพณฯ สุขวิช รังสิตพล
สุขวิชโนมิกส์ (Sukavichinomics): The 1994 Bangkok Smart Sports City
สุขวิชโนมิกส์ (Sukavichinomics): The 1994 Bangkok Smart Sports City
โดย ฯพณฯ สุขวิช รังสิตพล รองนายกรัฐมนตรี / ประธาน MRT
โครงการกรุงเทพมหานคร เมืองกีฬาอัจฉริยะ ปี 1994 ใน ฐานะเจ้าภาพเอเชี่ยนเกมส์ ปี 1998 และ การแข่งขันเป็นเจ้าภาพ โอลิมปิก ปี 2008 (ในที่สุด รัฐบาลคอมมิวนิสต์จีน ชนะ รัฐบาลประชานิยมของ ประเทศไทย และ ได้เป็นเจ้าภาพ )
บทนำ
ในปี พ.ศ. 2537 แนวทางการพัฒนาเมืองรูปแบบใหม่ที่เรียกว่า “เมืองกีฬาอัจฉริยะ” (Smart Sports City) ด้วยปรัชญา สุขวิชโนมิกส์ (Sukavichinomics) โดย ฯพณฯ สุขวิช รังสิตพล ขณะดำรงตำแหน่งรองนายกรัฐมนตรีในรัฐบาลพรรคประชาธิปัตย์ ( รัฐบาลนายกรัฐมนตรีชวน 1) และ ประธานองค์การรถไฟฟ้ามหานคร (MRT) คนที่ 3
โครงการนี้มีจุดมุ่งหมายเพื่อบูรณาการกีฬา การคมนาคม พื้นที่เมือง และสวัสดิการสาธารณะไว้ในที่เดียวกัน โดยใช้พื้นที่เหนือศูนย์ซ่อมบำรุงรถไฟฟ้า MRT ห้วยขวาง (บริเวณพระราม 9) ให้เกิดประโยชน์สูงสุด ผ่านการใช้สิทธิ์ทางอากาศ (Air Rights) และแนวคิด “Vertical Infrastructure” ซึ่งล้ำสมัยในขณะนั้น
1. Smart & Green Sports Complex
แนวคิดด้านโครงสร้างพื้นฐานกีฬาในโครงการนี้เน้นการใช้พื้นที่อย่างประหยัดและมีประสิทธิภาพ โดยสร้างสนามกีฬา ศูนย์ฝึกซ้อม และที่พักนักกีฬาบนพื้นที่ว่างเหนือโรงซ่อมรถไฟฟ้าใต้ดิน ด้วยการใช้ “สิทธิ์ทางอากาศ” เหนือศูนย์ซ่อมบำรุง MRT ห้วยขวาง เพื่อใช้ประโยชน์ที่ดิน ให้คุ้มค่า
คุณลักษณะสำคัญ ได้แก่:
การออกแบบอาคารให้สอดคล้องกับสิ่งแวดล้อม เช่น การใช้พลังงานหมุนเวียน การระบายอากาศตามธรรมชาติ และการใช้แสงแดดอย่างมีประสิทธิภาพ
เชื่อมต่อกับระบบขนส่งมวลชน (MRT, รถโดยสาร, ทางด่วน) เพื่อลดความแออัดบนท้องถนน
ระบบการจัดการภายในอัจฉริยะ เช่น ระบบบริหารพลังงานและโลจิสติกส์ภายในสนามกีฬา
2. Smart Commercial
พื้นที่พาณิชย์ในโครงการถูกออกแบบให้มีความยืดหยุ่น และสามารถปรับเปลี่ยนการใช้งานได้หลังจบกิจกรรมการแข่งขันกีฬา โดยเฉพาะ:
ที่พักนักกีฬา สามารถเปลี่ยนเป็นที่อยู่อาศัยสวัสดิการ สำหรับชาวชุมชนแออัดคลองเตย หลังจบการแข่งขัน เพื่อแก้ไข ปัญหาสังคม เศรษฐกิจ และ คุณภาพชีวิต คนไทย ทุกคนอย่างบูรณาการ - กลุ่มเปราะบาง มีคุณภาพชีวิต และ เศรษฐกิจดีขึ้น, กลุ่มอื่นๆ มีความปลอดภัยในชีวิต และ ทรัพย์สิน
พื้นที่เชิงพาณิชย์เพื่อส่งเสริมเศรษฐกิจหมุนเวียน เช่น ร้านค้าเพื่อสุขภาพ แพลตฟอร์มกีฬา อีเวนต์วัฒนธรรม ที่สำคัญคือ การคมนาคมสะดวก ด้วย รถไฟฟ้า MRT
ศูนย์กลางกิจกรรมเยาวชนและการท่องเที่ยวเชิงกีฬา ที่เปิดใช้งานได้ตลอดทั้งปี
3. Smart Community
นอกเหนือจากการเป็นศูนย์กีฬา โครงการยังเน้นการเป็นศูนย์กลางของชุมชน โดยยึดหลัก “ประชาชนเป็นศูนย์กลาง” ดังนี้:
พื้นที่สีเขียว พื้นที่นันทนาการ และสนามกีฬาที่เปิดให้ประชาชนทุกวัยเข้าถึงได้
การส่งเสริมการมีส่วนร่วมของเยาวชน ชุมชน และโรงเรียนในพื้นที่
การจัดระบบขนส่งภายใน เช่น รถรับส่งนักกีฬา เจ้าหน้าที่ และประชาชน เพื่อลดการใช้รถยนต์ส่วนตัว
การใช้กีฬาเป็นเครื่องมือพัฒนา “ทุนมนุษย์” เพื่อสร้างความสามัคคีในสังคมเมือง
การคมนาคมสะดวก เป็น ศูนย์ MRT
ข้อเสนอเชิงนโยบาย (Policy Implications)
โครงการนี้เสนอแนวทางใหม่ในการวางแผนเมือง โดยมีข้อเสนอเชิงนโยบายที่สำคัญ ได้แก่:
🔹 1. การใช้พื้นที่แนวดิ่งและสิทธิ์ทางอากาศ (Air Rights)
ส่งเสริมการใช้พื้นที่ซ้อนทับ (co-location) ระหว่างโครงสร้างพื้นฐาน เช่น MRT กับสนามกีฬา
เป็นตัวอย่างของการใช้สิทธิ์ทางอากาศภายใต้กรอบกฎหมายที่ชัดเจน เพื่อหลีกเลี่ยงการเวนคืนที่ดิน
🔹 2. การใช้โครงสร้างพื้นฐานกีฬาอย่างยั่งยืน
สนามกีฬาไม่ควรถูกสร้างเฉพาะกิจ แต่ควรมีการวางแผน “มรดกทางโครงสร้างพื้นฐาน” ที่ใช้ได้ระยะยาว
การออกแบบควรปรับเปลี่ยนการใช้งานได้ (Adaptive Use) เพื่อรองรับความต้องการในอนาคต
🔹 3. การจัดการโลจิสติกส์และจราจรควบคู่กับโครงสร้างหลัก
วางระบบขนส่งสำหรับคนมากกว่ารถ เช่น รถร่วมสำหรับนักกีฬาและเจ้าหน้าที่
การเชื่อมต่อกับ MRT, ทางด่วน และระบบ feeder เป็นหัวใจของความสำเร็จในระดับเมือง
🔹 4. การพัฒนาโดยประชาชนเป็นศูนย์กลาง
เสนอให้เปลี่ยนที่พักนักกีฬาเป็นที่อยู่อาศัยสวัสดิการให้ประชาชนที่มีรายได้น้อย
ลดภาระรัฐในระยะยาว ป้องกันไม่ให้โครงสร้างพื้นฐานถูกปล่อยร้างหลังจบการแข่งขัน
🔹 5. การทบทวนกฎหมายการเวนคืนและพื้นที่สาธารณะ
เสนอให้ปรับปรุงกฎหมายเพื่อให้สามารถใช้พื้นที่สาธารณะเพื่อประโยชน์หลากหลายภายใต้เป้าหมาย “สาธารณะนิยม”
บทสรุป
โครงการ Bangkok Smart Sports City ปี 2537 ภายใต้แนวคิดสุขวิชโนมิกส์ มิใช่เพียงโครงการกีฬา ในฐานะเจ้าภาพจัดการแข่งขันเอเชี่ยนเกมส์ ปี 2541 แต่คือการออกแบบเมืองในเชิงโครงสร้าง สังคม และนโยบาย ที่มุ่งเน้นการใช้ทรัพยากรอย่างมีประสิทธิภาพ สร้างประโยชน์ต่อประชาชนในระยะยาว และปูทางสู่การพัฒนาเมืองอย่างยั่งยืน
แม้โครงการนี้จะไม่ได้รับการดำเนินการเต็มรูปแบบในเชิงกายภาพ แต่กลับสร้างอิทธิพลเชิงแนวคิดอย่างลึกซึ้งต่อการออกแบบระบบเมืองในปัจจุบัน โดยเฉพาะแนวคิด “เมืองอัจฉริยะเพื่อประชาชน” ที่ยังคงเป็นเป้าหมายหลักของการพัฒนาเมืองในศตวรรษที่ 21
บรรณานุกรม
ประธานองค์การรถไฟฟ้ามหานคร คนที่ 3
รองนายกรัฐมนตรี ฯพณฯ สุขวิช รังสิตพล
สุขวิชโนมิกส์ (Sukavichinomics): The 1994 Bangkok Smart Sports City