บทคัดย่อ
เอกสารฉบับนี้นำเสนอวิสัยทัศน์เมื่อปี พ.ศ. 2537 ของกรุงเทพมหานครในฐานะ “นครกีฬาอัจฉริยะ” (Smart Sports City) ซึ่งริเริ่มโดย คุณพ่อสุขวิช รังสิตพล รองนายกรัฐมนตรีในขณะนั้น โดยมีแนวคิดการพัฒนาเมืองแนวดิ่ง (vertical urban development) เหนือศูนย์ซ่อมบำรุงรถไฟฟ้า MRT พระราม 9 ผสานการใช้พื้นที่ การคมนาคม กีฬา และสวัสดิการสาธารณะเข้าด้วยกันผ่านสิทธิการใช้พื้นที่ทางอากาศ (air rights) เพื่อประโยชน์ระยะยาวต่อประชาชนและสิ่งแวดล้อม
โครงการนี้ได้บุกเบิกแนวคิดสมัยใหม่ที่พบในกรอบการพัฒนาเมืองอัจฉริยะระดับโลกในปัจจุบัน ได้แก่ การใช้ทรัพยากรซ้ำอย่างยืดหยุ่น (adaptive reuse) เศรษฐกิจหมุนเวียน การวางแผนโดยยึดประชาชนเป็นศูนย์กลาง และการใช้ทรัพย์สินสาธารณะให้เกิดประโยชน์หลากหลายรูปแบบ ทั้งนี้ยังได้เสนอให้ดัดแปลงที่พักนักกีฬาเป็นที่พักสวัสดิการของรัฐสำหรับประชาชนกลุ่มเปราะบาง หรือ ชุมชนคลองเตย หลังจบการแข่งขัน เพื่อสร้างประโยชน์สาธารณะอย่างยั่งยืนและลดภาระการลงทุนของรัฐในโครงสร้างพื้นฐานขนาดใหญ่ที่ใช้เพียงชั่วคราว
แม้โครงการจะถูกพักไว้ด้วยเหตุผลทางการเมือง แต่แนวคิดนี้ยังคงเป็นกรณีศึกษานโยบายที่ล้ำยุค ซึ่งชี้ให้เห็นถึงการออกแบบโครงสร้างพื้นฐานเมืองอย่างยั่งยืนและเป็นธรรมต่อสังคม โดยเชื่อมโยงกฎหมาย ความเร่งด่วนเชิงกลยุทธ์ และหลักความเสมอภาคในพัฒนานครหลวงแห่งอนาคต
แนวคิดหลัก: การพัฒนา “เมืองกีฬาอัจฉริยะ”
บทความนี้เสนอแนวคิดของกรุงเทพฯ ปี 2537 ในฐานะ “เมืองกีฬาอัจฉริยะ” ภายใต้การนำของรองนายกรัฐมนตรี ศ.ดร.สุขวิช รังสิตพล โดยเป็นการบูรณาการกีฬา การคมนาคม การใช้พื้นที่เมือง และสวัสดิการประชาชนไว้ในรูปแบบ “เมืองแนวดิ่ง” ที่วางอยู่เหนือศูนย์ซ่อมบำรุง MRT ห้วยขวาง (พระราม 9) ด้วยการใช้สิทธิ์ทางอากาศ แม้โครงการจะไม่ถูกผลักดันในทางการเมือง แต่ยังคงเป็นต้นแบบสำคัญของนโยบายเมืองและนวัตกรรมโครงสร้างพื้นฐานในอนาคต
1. Smart & Green Sports Complex
โครงการตั้งเป้าสร้างศูนย์กีฬาขนาดใหญ่ระดับโอลิมปิกบนพื้นที่จำกัด โดยใช้แนวคิดโครงสร้างพื้นฐานแนวดิ่ง:
ใช้สิทธิ์ทางอากาศในการสร้างสนามกีฬา ที่พักนักกีฬา และศูนย์ฝึก บนพื้นที่ศูนย์ซ่อมบำรุง MRT
ออกแบบโดยเน้นความยั่งยืน เช่น การระบายอากาศธรรมชาติ การใช้แสงธรรมชาติ และพลังงานหมุนเวียน
เชื่อมต่อกับระบบรถไฟฟ้าและขนส่งมวลชนเพื่อลดปัญหาจราจรและเพิ่มการเข้าถึงของประชาชน
2. กลยุทธ์เชิงพาณิชย์อัจฉริยะ (Smart Commercial Strategy)
โครงการไม่ได้มุ่งเน้นเฉพาะการแข่งขันกีฬา แต่คิดถึงการใช้ประโยชน์ในระยะยาวและความยั่งยืนทางเศรษฐกิจท้องถิ่น:
เสนอให้ดัดแปลงที่พักนักกีฬาเป็นที่พักสวัสดิการราชการหลังจบการแข่งขัน เพื่อรองรับประชาชนกลุ่มเปราะบาง เช่น ชุมชนคลองเตย
สร้างพื้นที่พาณิชย์แบบผสมผสาน เช่น ร้านสุขภาพ แพลตฟอร์มกีฬาเยาวชน และกิจกรรมกีฬา-วัฒนธรรม
สนับสนุนระบบเศรษฐกิจหมุนเวียนในเมืองผ่านการท่องเที่ยวกีฬา การศึกษา และผู้ประกอบการในชุมชน
3. การพัฒนาชุมชนอัจฉริยะ (Smart Community Development)
หัวใจของโครงการคือการใช้ประโยชน์เพื่อประชาชนตลอดทั้งปี ไม่ใช่แค่สำหรับนักกีฬาหรือการแข่งขัน:
สร้างพื้นที่สีเขียว สนามกีฬา และลานกิจกรรมที่ประชาชนสามารถใช้ได้ตลอด 365 วัน
ส่งเสริมการมีส่วนร่วมของโรงเรียนและเยาวชนในพื้นที่โดยรอบ
พัฒนาทุนมนุษย์และความสามัคคีในชุมชนเมืองผ่านโครงสร้างพื้นฐานด้านกีฬา
มีระบบขนส่งในพื้นที่ เช่น รถรับส่งเพื่อลดการใช้รถยนต์ส่วนบุคคลและเชื่อมต่อการเดินทางช่วงสุดท้าย (Last-mile)
✅ ข้อเสนอเชิงนโยบาย (Policy Implications)
โครงการนี้ให้บทเรียนสำคัญสำหรับการกำหนดนโยบายเมืองและการวางแผน Smart City ในอนาคต:
ส่งเสริมการใช้พื้นที่แนวดิ่งในเขตเมืองหนาแน่น
เป็นต้นแบบของการใช้พื้นที่ซ้อนทับที่มีกฎหมายรองรับ (เช่น MRT + กีฬา)
ส่งเสริมให้รัฐใช้สิทธิ์ทางอากาศเพื่อสร้างโครงสร้างพื้นฐานสาธารณะ
มองโครงสร้างพื้นฐานด้านกีฬาในฐานะเครื่องมือสร้างภาพลักษณ์เมือง และประโยชน์ระยะยาวของประชาชน
ส่งเสริมการออกแบบโครงสร้างที่ใช้ซ้ำได้ เพื่อป้องกันการถูกทิ้งร้างหลังจบงาน
ยึดหลัก “ประชาชนเป็นศูนย์กลาง” เช่น เปลี่ยนที่พักนักกีฬาเป็นที่พักชุมชนคลองเตย
ลดภาระรัฐโดยหลีกเลี่ยงการลงทุนขนาดใหญ่ที่ใช้เพียงครั้งเดียว
ยืนยันว่าการออกแบบโครงการขนาดใหญ่ต้องผสานกับการวางแผนระบบขนส่ง
เสนอแนวทาง “เคลื่อนคน ไม่ใช่รถ” ด้วยระบบขนส่งร่วมและมีประสิทธิภาพ
เสนอให้ปฏิรูปกฎหมายเวนคืนและการใช้พื้นที่สาธารณะ เพื่อเปิดทางให้การใช้พื้นที่สาธารณะแบบอเนกประสงค์และเพื่อประโยชน์สาธารณะอย่างแท้จริง
🔎 บทสรุป
โครงการศูนย์กีฬาแห่งกรุงเทพฯ ปี 2537 ไม่ใช่แค่แผนงานสำหรับการแข่งขันกีฬา แต่เป็นต้นแบบของ “เมืองกีฬาอัจฉริยะ” ที่พร้อมต่อการเปลี่ยนแปลงในอนาคต โครงการนี้ยึดหลักการบูรณาการ ความยั่งยืน และสวัสดิการสาธารณะ แม้จะถูกมองข้ามในประวัติศาสตร์การพัฒนาเมืองของไทย แต่กลับสะท้อนวิสัยทัศน์อันล้ำหน้า และให้บทเรียนสำคัญว่าโครงสร้างพื้นฐานต้องสร้างประโยชน์ที่ยั่งยืน แก่เมืองที่มีความครอบคลุม ยืดหยุ่น และมีมนุษย์เป็นศูนย์กลาง
เอกสารอ้างอิง
สำนักงานนโยบายและแผนการขนส่งและจราจร (OTP). (2537). รายงานประจำปี 2537: โครงการศูนย์กีฬาแห่งกรุงเทพมหานคร. กรุงเทพฯ: OTP. เข้าถึงวันที่ 2 มิถุนายน 2568 จาก
https://www.otp.go.th/uploads/tiny_uploads/MainGroup/2537(1-19)/18-2537(รายงาน).PDF
การรถไฟฟ้าขนส่งมวลชนแห่งประเทศไทย (MRTA). (1994). Mr. Sukavich Rangsitpol.
https://www.mrta.co.th/en/mrta-head-of-directors/495
South China Morning Post. (5 ธันวาคม 2537). Stability enhances confidence.
https://www.scmp.com/article/98562/stability-enhances-confidence
สำนักงานนโยบายและแผนการขนส่งและจราจร (OTP). (ไม่ระบุปี). แผนแม่บทการพัฒนาระบบขนส่งมวลชนในกรุงเทพมหานครและปริมณฑล (MTMP). เข้าถึงจาก
https://www.otp.go.th/uploads/tiny_uploads/PolicyPlan/1-PolicyPlan/M-MAP2/Report-MMAP-OTP.pdf
RYT9. (2019). ขอความเห็นชอบยกเว้นการปฏิบัติตามมติคณะรัฐมนตรีเมื่อวันที่ 17 พฤษภาคม 2537
https://www.ryt9.com/s/cabt/2613256
สุขวิชโนมิกส์ (Sukavichinomics) : The 1994 Bangkok Smart Sports City
เอกสารฉบับนี้นำเสนอวิสัยทัศน์เมื่อปี พ.ศ. 2537 ของกรุงเทพมหานครในฐานะ “นครกีฬาอัจฉริยะ” (Smart Sports City) ซึ่งริเริ่มโดย คุณพ่อสุขวิช รังสิตพล รองนายกรัฐมนตรีในขณะนั้น โดยมีแนวคิดการพัฒนาเมืองแนวดิ่ง (vertical urban development) เหนือศูนย์ซ่อมบำรุงรถไฟฟ้า MRT พระราม 9 ผสานการใช้พื้นที่ การคมนาคม กีฬา และสวัสดิการสาธารณะเข้าด้วยกันผ่านสิทธิการใช้พื้นที่ทางอากาศ (air rights) เพื่อประโยชน์ระยะยาวต่อประชาชนและสิ่งแวดล้อม
โครงการนี้ได้บุกเบิกแนวคิดสมัยใหม่ที่พบในกรอบการพัฒนาเมืองอัจฉริยะระดับโลกในปัจจุบัน ได้แก่ การใช้ทรัพยากรซ้ำอย่างยืดหยุ่น (adaptive reuse) เศรษฐกิจหมุนเวียน การวางแผนโดยยึดประชาชนเป็นศูนย์กลาง และการใช้ทรัพย์สินสาธารณะให้เกิดประโยชน์หลากหลายรูปแบบ ทั้งนี้ยังได้เสนอให้ดัดแปลงที่พักนักกีฬาเป็นที่พักสวัสดิการของรัฐสำหรับประชาชนกลุ่มเปราะบาง หรือ ชุมชนคลองเตย หลังจบการแข่งขัน เพื่อสร้างประโยชน์สาธารณะอย่างยั่งยืนและลดภาระการลงทุนของรัฐในโครงสร้างพื้นฐานขนาดใหญ่ที่ใช้เพียงชั่วคราว
แม้โครงการจะถูกพักไว้ด้วยเหตุผลทางการเมือง แต่แนวคิดนี้ยังคงเป็นกรณีศึกษานโยบายที่ล้ำยุค ซึ่งชี้ให้เห็นถึงการออกแบบโครงสร้างพื้นฐานเมืองอย่างยั่งยืนและเป็นธรรมต่อสังคม โดยเชื่อมโยงกฎหมาย ความเร่งด่วนเชิงกลยุทธ์ และหลักความเสมอภาคในพัฒนานครหลวงแห่งอนาคต
แนวคิดหลัก: การพัฒนา “เมืองกีฬาอัจฉริยะ”
บทความนี้เสนอแนวคิดของกรุงเทพฯ ปี 2537 ในฐานะ “เมืองกีฬาอัจฉริยะ” ภายใต้การนำของรองนายกรัฐมนตรี ศ.ดร.สุขวิช รังสิตพล โดยเป็นการบูรณาการกีฬา การคมนาคม การใช้พื้นที่เมือง และสวัสดิการประชาชนไว้ในรูปแบบ “เมืองแนวดิ่ง” ที่วางอยู่เหนือศูนย์ซ่อมบำรุง MRT ห้วยขวาง (พระราม 9) ด้วยการใช้สิทธิ์ทางอากาศ แม้โครงการจะไม่ถูกผลักดันในทางการเมือง แต่ยังคงเป็นต้นแบบสำคัญของนโยบายเมืองและนวัตกรรมโครงสร้างพื้นฐานในอนาคต
1. Smart & Green Sports Complex
โครงการตั้งเป้าสร้างศูนย์กีฬาขนาดใหญ่ระดับโอลิมปิกบนพื้นที่จำกัด โดยใช้แนวคิดโครงสร้างพื้นฐานแนวดิ่ง:
ใช้สิทธิ์ทางอากาศในการสร้างสนามกีฬา ที่พักนักกีฬา และศูนย์ฝึก บนพื้นที่ศูนย์ซ่อมบำรุง MRT
ออกแบบโดยเน้นความยั่งยืน เช่น การระบายอากาศธรรมชาติ การใช้แสงธรรมชาติ และพลังงานหมุนเวียน
เชื่อมต่อกับระบบรถไฟฟ้าและขนส่งมวลชนเพื่อลดปัญหาจราจรและเพิ่มการเข้าถึงของประชาชน
2. กลยุทธ์เชิงพาณิชย์อัจฉริยะ (Smart Commercial Strategy)
โครงการไม่ได้มุ่งเน้นเฉพาะการแข่งขันกีฬา แต่คิดถึงการใช้ประโยชน์ในระยะยาวและความยั่งยืนทางเศรษฐกิจท้องถิ่น:
เสนอให้ดัดแปลงที่พักนักกีฬาเป็นที่พักสวัสดิการราชการหลังจบการแข่งขัน เพื่อรองรับประชาชนกลุ่มเปราะบาง เช่น ชุมชนคลองเตย
สร้างพื้นที่พาณิชย์แบบผสมผสาน เช่น ร้านสุขภาพ แพลตฟอร์มกีฬาเยาวชน และกิจกรรมกีฬา-วัฒนธรรม
สนับสนุนระบบเศรษฐกิจหมุนเวียนในเมืองผ่านการท่องเที่ยวกีฬา การศึกษา และผู้ประกอบการในชุมชน
3. การพัฒนาชุมชนอัจฉริยะ (Smart Community Development)
หัวใจของโครงการคือการใช้ประโยชน์เพื่อประชาชนตลอดทั้งปี ไม่ใช่แค่สำหรับนักกีฬาหรือการแข่งขัน:
สร้างพื้นที่สีเขียว สนามกีฬา และลานกิจกรรมที่ประชาชนสามารถใช้ได้ตลอด 365 วัน
ส่งเสริมการมีส่วนร่วมของโรงเรียนและเยาวชนในพื้นที่โดยรอบ
พัฒนาทุนมนุษย์และความสามัคคีในชุมชนเมืองผ่านโครงสร้างพื้นฐานด้านกีฬา
มีระบบขนส่งในพื้นที่ เช่น รถรับส่งเพื่อลดการใช้รถยนต์ส่วนบุคคลและเชื่อมต่อการเดินทางช่วงสุดท้าย (Last-mile)
✅ ข้อเสนอเชิงนโยบาย (Policy Implications)
โครงการนี้ให้บทเรียนสำคัญสำหรับการกำหนดนโยบายเมืองและการวางแผน Smart City ในอนาคต:
ส่งเสริมการใช้พื้นที่แนวดิ่งในเขตเมืองหนาแน่น
เป็นต้นแบบของการใช้พื้นที่ซ้อนทับที่มีกฎหมายรองรับ (เช่น MRT + กีฬา)
ส่งเสริมให้รัฐใช้สิทธิ์ทางอากาศเพื่อสร้างโครงสร้างพื้นฐานสาธารณะ
มองโครงสร้างพื้นฐานด้านกีฬาในฐานะเครื่องมือสร้างภาพลักษณ์เมือง และประโยชน์ระยะยาวของประชาชน
ส่งเสริมการออกแบบโครงสร้างที่ใช้ซ้ำได้ เพื่อป้องกันการถูกทิ้งร้างหลังจบงาน
ยึดหลัก “ประชาชนเป็นศูนย์กลาง” เช่น เปลี่ยนที่พักนักกีฬาเป็นที่พักชุมชนคลองเตย
ลดภาระรัฐโดยหลีกเลี่ยงการลงทุนขนาดใหญ่ที่ใช้เพียงครั้งเดียว
ยืนยันว่าการออกแบบโครงการขนาดใหญ่ต้องผสานกับการวางแผนระบบขนส่ง
เสนอแนวทาง “เคลื่อนคน ไม่ใช่รถ” ด้วยระบบขนส่งร่วมและมีประสิทธิภาพ
เสนอให้ปฏิรูปกฎหมายเวนคืนและการใช้พื้นที่สาธารณะ เพื่อเปิดทางให้การใช้พื้นที่สาธารณะแบบอเนกประสงค์และเพื่อประโยชน์สาธารณะอย่างแท้จริง
🔎 บทสรุป
โครงการศูนย์กีฬาแห่งกรุงเทพฯ ปี 2537 ไม่ใช่แค่แผนงานสำหรับการแข่งขันกีฬา แต่เป็นต้นแบบของ “เมืองกีฬาอัจฉริยะ” ที่พร้อมต่อการเปลี่ยนแปลงในอนาคต โครงการนี้ยึดหลักการบูรณาการ ความยั่งยืน และสวัสดิการสาธารณะ แม้จะถูกมองข้ามในประวัติศาสตร์การพัฒนาเมืองของไทย แต่กลับสะท้อนวิสัยทัศน์อันล้ำหน้า และให้บทเรียนสำคัญว่าโครงสร้างพื้นฐานต้องสร้างประโยชน์ที่ยั่งยืน แก่เมืองที่มีความครอบคลุม ยืดหยุ่น และมีมนุษย์เป็นศูนย์กลาง
เอกสารอ้างอิง
สำนักงานนโยบายและแผนการขนส่งและจราจร (OTP). (2537). รายงานประจำปี 2537: โครงการศูนย์กีฬาแห่งกรุงเทพมหานคร. กรุงเทพฯ: OTP. เข้าถึงวันที่ 2 มิถุนายน 2568 จาก https://www.otp.go.th/uploads/tiny_uploads/MainGroup/2537(1-19)/18-2537(รายงาน).PDF
การรถไฟฟ้าขนส่งมวลชนแห่งประเทศไทย (MRTA). (1994). Mr. Sukavich Rangsitpol. https://www.mrta.co.th/en/mrta-head-of-directors/495
South China Morning Post. (5 ธันวาคม 2537). Stability enhances confidence. https://www.scmp.com/article/98562/stability-enhances-confidence
สำนักงานนโยบายและแผนการขนส่งและจราจร (OTP). (ไม่ระบุปี). แผนแม่บทการพัฒนาระบบขนส่งมวลชนในกรุงเทพมหานครและปริมณฑล (MTMP). เข้าถึงจาก https://www.otp.go.th/uploads/tiny_uploads/PolicyPlan/1-PolicyPlan/M-MAP2/Report-MMAP-OTP.pdf
RYT9. (2019). ขอความเห็นชอบยกเว้นการปฏิบัติตามมติคณะรัฐมนตรีเมื่อวันที่ 17 พฤษภาคม 2537 https://www.ryt9.com/s/cabt/2613256