แบคทีเรียเพื่อนรัก ทำไมเราถึงอยู่ไม่ได้ถ้าไม่มีมัน

เป็นเรื่องน่าประหลาดใจสำหรับหลายคน แต่ความจริงคือ เราไม่สามารถดำรงชีวิตอยู่ได้เลยหากปราศจากแบคทีเรีย แม้ว่าแบคทีเรียบางชนิดจะก่อให้เกิดโรค แต่แบคทีเรียส่วนใหญ่เป็น "เพื่อนรัก" ที่จำเป็นต่อการทำงานของร่างกายมนุษย์และระบบนิเวศบนโลกใบนี้อย่างมาก ความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับแบคทีเรียเป็นแบบพึ่งพาอาศัยกัน หรือที่เรียกว่า ภาวะพึ่งพากัน (symbiosis) ซึ่งทั้งสองฝ่ายต่างได้รับประโยชน์


สวัสดีทุกคน  เราจะพาทุกคนไปรู้จักกับ “แบคทีเรียเพื่อนรัก ทำไมเราถึงอยู่ไม่ได้ถ้าไม่มีมัน” ฟังดูอาจจะแปลกๆ เพราะเรามักนึกว่าแบคทีเรียคือตัวร้ายที่ทำให้ป่วย แต่ วันนี้เราจะพลิกมุมมองใหม่ ให้เห็นว่าเจ้าแบคทีเรียตัวจิ๋วเนี่ย จริงๆ แล้วคือฮีโร่ที่อยู่เคียงข้างเราทั้งในร่างกายและโลกใบนี้ ไม่ว่าจะช่วยย่อยอาหาร ดูแลสุขภาพจิต หรือแม้แต่รักษาสมดุลของธรรมชาติ อยากรู้ว่าแบคทีเรียทำอะไรให้เราได้บ้าง? มาดำดิ่งไปด้วยกันเลย

แบคทีเรียคืออะไร? รู้จักเพื่อนตัวเล็กของเรา
ก่อนอื่น มาทำความรู้จักเจ้าแบคทีเรียกันก่อน แบคทีเรียเนี่ย มันคือสิ่งมีชีวิตเซลล์เดียว ไม่มีนิวเคลียส หรือที่เรียกว่า prokaryote มันตัวเล็กจิ๋วมาก แต่มีพลังมหาศาล คุณจะเจอแบคทีเรียได้ทุกที่เลย ไม่ว่าจะในดิน ในน้ำ ในอากาศ หรือแม้แต่ในร่างกายของเราเอง บางคนอาจจะนึกว่าแบคทีเรียคือตัวร้ายที่ทำให้เราเจ็บป่วย แต่ไม่ใช่ทุกตัวที่เป็นศัตรูนะ เพราะแบคทีเรียมีทั้งแบบที่เป็นมิตรและเป็นภัย เราจะโฟกัสไปที่ เพื่อนรัก ที่ช่วยให้ชีวิตเราดีขึ้น

แบคทีเรียในลำไส้: ผู้พิทักษ์สุขภาพจากภายใน

Characteristics of intestinal bacteria ภาพโดย 103.231.10.230/blog/microbiota-or-gut-flora

รู้หรือไม่ว่าร่างกายของเรามีแบคทีเรียมากกว่าเซลล์ของตัวเองถึง 10 เท่า โดยเฉพาะในลำไส้ ที่นี่คือแหล่งรวมของ ไมโครไบโอม หรือชุมชนแบคทีเรียที่ทำงานกันเป็นทีมเพื่อช่วยเรา มาดูกันว่าเจ้าเพื่อนตัวเล็กเหล่านี้ทำอะไรให้เราบ้าง

ลำไส้ของเราย่อยใยอาหารหรือคาร์โบไฮเดรตเชิงซ้อนไม่ได้ด้วยตัวเอง แต่แบคทีเรียในลำไส้ใหญ่ช่วยสลายมันและผลิต กรดไขมันสายสั้น เช่น บิวทิเรต ที่เป็นพลังงานให้เซลล์ลำไส้และลดการอักเสบ แบคทีเรียบางตัวเหมือนโรงงานวิตามินเลย สร้าง วิตามิน K ที่ช่วยให้เลือดแข็งตัว และ วิตามิน B เช่น B12 ที่สำคัญต่อระบบประสาท แบคทีเรียดีจะแย่งพื้นที่และอาหารจากแบคทีเรียก่อโรค ทำให้ตัวร้ายเติบโตไม่ได้ พวกมันช่วยฝึกระบบภูมิคุ้มกันของเราให้แยกแยะได้ว่า อันไหนมิตร อันไหนศัตรู ลดความเสี่ยงจากโรคภูมิแพ้หรือโรคแพ้ภูมิตัวเอง

แบคทีเรียกับสุขภาพจิต: เพื่อนที่ทำให้ใจฟู

Gut-Brain Axis: Role of Microbiome, Metabolomics, Hormones, and Stress in Mental Health Disorders ภาพโดย mdpi.com/2073-4409/13/17/1436

นี่คือส่วนที่ต้องร้องว้าว รู้หรือไม่ว่าแบคทีเรียในลำไส้มีผลต่อสมองของเรา ผ่านสิ่งที่เรียกว่า แกนลำไส้-สมอง (gut-brain axis) แบคทีเรียบางตัวช่วยผลิต เซโรโทนิน ซึ่งเป็นสารสื่อประสาทที่ทำให้เรารู้สึกมีความสุข ถ้าลำไส้ของเรามีแบคทีเรียดีๆ เยอะ อารมณ์เราก็อาจจะดีขึ้นด้วย!แต่ถ้าไมโครไบโอมในลำไส้เสียสมดุล อาจจะเชื่อมโยงกับภาวะซึมเศร้า วิตกกังวล หรือแม้แต่ความเครียด ดังนั้น การกินอาหารที่มีประโยชน์ เช่น โยเกิร์ตหรืออาหารหมักดองที่มีโปรไบโอติก อาจช่วยให้สมองและใจของเราสดใสขึ้นได้

แบคทีเรียกับภูมิคุ้มกัน: ครูฝึกสุดเข้ม

Innate and adaptive immunity to intracellular bacteria. ภาพโดย creative-diagnostics.com/Infection-Immunity.htm

ระบบภูมิคุ้มกันของเราเหมือนทหารที่ต้องฝึกฝน แบคทีเรียก็เหมือนครูฝึกที่ช่วยสอนให้ทหารรู้ว่า ศัตรูคืออะไร และอะไรที่ไม่ต้องต่อสู้ด้วย แบคทีเรียดีในร่างกายช่วยผลิตสารอย่าง กรดแลคติก เพื่อปรับสภาพแวดล้อมให้เชื้อโรคเติบโตยาก ลดความเสี่ยงโรคภูมิแพ้เพราะเด็กที่เติบโตในสภาพแวดล้อมที่สะอาดเกินไปอาจขาดการฝึกจากแบคทีเรีย ทำให้เสี่ยงต่อโรคภูมิแพ้หรือโรคแพ้ภูมิตัวเองมากขึ้น

แบคทีเรียในสิ่งแวดล้อม: ฮีโร่ของโลก

CYANOBACTERIA ภาพโดย deq.ok.gov/state-environmental-laboratory-services/environmental-public-health-information/harmful-algal-blooms/what-are-cyanobacteria/

ออกจากร่างกายเรามาดูโลกกว้างกันบ้าง แบคทีเรียไม่ได้ช่วยแค่เรา แต่ช่วยโลกทั้งใบเลย ลองดูบทบาทของมันในระบบนิเวศ


แบคทีเรียในดินช่วยเปลี่ยนไนโตรเจนในอากาศให้เป็นสารที่พืชใช้ได้ ถ้าไม่มีมัน พืชก็ขาดสารอาหาร ระบบนิเวศพังแน่นอน แบคทีเรียช่วยย่อยซากพืช ซากสัตว์ และมลพิษ ทำให้โลกสะอาดและสารอาหารหมุนเวียน  ไซยาโนแบคทีเรีย ในมหาสมุทรคือผู้ผลิตออกซิเจนรายใหญ่ตั้งแต่สมัยโบราณ ช่วยให้เราหายใจได้ทุกวันนี้

แบคทีเรียในอุตสาหกรรม: ผู้ช่วยในชีวิตประจำวัน
แบคทีเรียไม่ได้อยู่แค่ในธรรมชาติ แต่ยังเป็นผู้ช่วยในวงการอาหาร ยา และเทคโนโลยีด้วย

ในวงการอาหาร โยเกิร์ต ชีส กิมจิ หรือแม้แต่น้ำปลา ล้วนมาจากการทำงานของแบคทีเรียที่หมักอาหารให้อร่อยและมีประโยชน์

ในวงการยา แบคทีเรียถูกดัดแปลงพันธุกรรมเพื่อผลิต อินซูลิน สำหรับผู้ป่วยเบาหวาน

ในเทคโนโลยีชีวภาพ เครื่องมือตัดต่อยีนอย่าง CRISPR ได้แรงบันดาลใจจากระบบภูมิคุ้มกันของแบคทีเรียเลยนะ

ถ้าโลกนี้ไม่มีแบคทีเรีย จะเกิดอะไรขึ้น?
นึกภาพโลกที่ไม่มีแบคทีเรียดูสิ ฟังแล้วน่ากลัวมาก

- ระบบย่อยอาหารของเราจะล้มเหลว เพราะไม่มีตัวช่วยย่อยใยอาหาร
- ขาดวิตามิน K และ B12 ทำให้ร่างกายมีปัญหา
- ภูมิคุ้มกันอ่อนแอ เสี่ยงติดเชื้อและเป็นโรคมากขึ้น
- ระบบนิเวศพัง พืชไม่โต ขยะกองท่วมโลก
- อุตสาหกรรมอาหารและยาหยุดชะงัก ไม่มียา ไม่มีโยเกิร์ต

แบคทีเรียคือเพื่อนรักที่ขาดไม่ได้ ถึงตอนนี้ทุกคนคงเห็นแล้วว่าแบคทีเรียไม่ใช่แค่เชื้อโรคตัวร้าย แต่เป็น เพื่อนรัก ที่ช่วยเราตั้งแต่ในร่างกายไปจนถึงระบบนิเวศของโลก พวกมันช่วยย่อยอาหาร ผลิตวิตามิน เสริมภูมิคุ้มกัน ดูแลสุขภาพจิต และรักษาสมดุลของโลกใบนี้ การดูแลไมโครไบโอมในร่างกายและสิ่งแวดล้อมจึงสำคัญมาก ถ้าเราอยากมีสุขภาพดีและโลกที่น่าอยู่



ครั้งหน้าถ้าคุณได้ยินคำว่า “แบคทีเรีย” อย่าพึ่งกลัว ลองนึกถึงเจ้าเพื่อนตัวจิ๋วที่ทำงานหนักเพื่อเราและโลกใบนี้ แล้วอย่าลืมกินอาหารที่มีโปรไบโอติกเพื่อดูแลเพื่อนรักของเราในลำไส้นะ

---

เอาล่ะทุกคน หลังจากที่เราได้ดำดิ่งสู่โลกของแบคทีเรียกันไปแล้ว คงเห็นแล้วใช่ไหมว่าเจ้าเพื่อนตัวจิ๋วเหล่านี้ไม่ใช่แค่สิ่งมีชีวิตเล็กๆ ที่ลอยไปมา แต่เป็นฮีโร่ตัวจริงที่ทำให้เรามีชีวิตอยู่ได้ในทุกวันนี้ ตั้งแต่ช่วยย่อยอาหารในลำไส้ ดูแลสุขภาพกายและใจ ไปจนถึงรักษาสมดุลของโลกใบนี้ แบคทีเรียคือเพื่อนรักที่ขาดไม่ได้จริงๆ ครั้งต่อไปที่คุณกินโยเกิร์ตหรือเดินท่ามกลางธรรมชาติ ลองนึกถึงกองทัพแบคทีเรียที่ทำงานหนักเพื่อเรา แล้วอย่าลืมดูแลมันด้วยการกินอาหารดีๆ และรักษาสิ่งแวดล้อมให้สมดุลนะ ถ้าชอบเรื่องราวนี้ อย่าลืมแชร์ให้เพื่อนๆ ได้รู้จักเพื่อนรักตัวจิ๋วของเราด้วย