ในช่วงที่เราทำข้อมูล อาหารในตรัง ทั้งศาลเจ้า ร้านอาหารของคนจีนส่วนใหญ่จะมีจุดสังเกตที่หน้าสนใจคือ ทุกที่จะมีกระถางธูปตั้งบริเวณเตาไฟเสมอ จริง ๆ แล้วไม่เพียงแค่ตรัง คนจีนทุกที่ล้วนบูชาเทพเจ้าเตาทั้งสิ้น
ซึ่งเทพเจ้าเตาเป็นเทพสำคัญองค์หนึ่งในบ้านที่เราควรรู้จัก วันนี้ 4 กุมภาพันธ์ 2565 ตรงกับปฏิทินจีนวัน 4 ค่ำ เดือน 1 วันไหว้รับเทพเจ้าเตาไฟลงจากสวรรค์ จะทำเมื่อครบกำหนด 10 วัน หลังจากที่เราส่งเทพเจ้าเตาไฟขึ้นไปกราบทูลเง็กเซียนฮ่องเต้ถึงความดีความชอบของมนุษย์บนสวรรค์ ถือเป็น 1ใน 5 วันสำคัญช่วงเทศกาลตรุษจีน วันนี้เรารวบรวมข้อมูลมาให้ค่ะ
เทพเจ้าเตาไฟ เป็น 1 ใน 5 เทพประจำบ้านสมัยโบราณ ประกอบด้วยเทพแห่งเตาไฟ เทพแห่งประตูบ้าน เทพแห่งประตูห้อง เทพแห่งบ่อน้ำ และเทพแห่งห้องโถงกลาง เทพทั้งห้ามีหน้าที่คุ้มครองคนภายในบ้าน ภายหลังคติการบูชาเทพทั้งห้าเสื่อมลง คงเหลือแต่เทพแห่งประตูบ้านและเทพเจ้าเตาไฟที่ยังสัมพันธ์กับวิถีชีวิตของผู้คนมากกว่า สำหรับชาวจีนฮกเกี้ยน ภูเก็ต - ปีนัง - ฝูเจี้ยน เชื่อว่าเทพเจ้าเตาไฟเป็นเทพที่มีหน้าที่คุ้มครองดูแลความเป็นอยู่และจดบันทึกการกระทำของคนในบ้าน เพื่อกลับไปรายงานหยกอ๋องซ่งเต่ เทพเจ้าสูงสุด ในวันแรกของเทศกาลตรุษจีน (วันที่ 24 ค่ำ เดือน 12 ตามปฏิทินจันทรคติจีน ปีนี้ 2563 ตรงกับวันที่ 18 มกราคม ตามปฏิทินสากล)
เทพเจ้าเตาไฟ ชาวภูเก็ตจะเรียกเทพเจ้าเตาไฟว่า “จ้าวฮุนก้ง” หรือ "ซีเบ่งจ้าวกุ้น" ซึ่งการออกเสียงผันแปรไปตามความห่างไกลระหว่างจีนแผ่นดินใหญ่กับดินแดนโพ้นทะเล โดยมีที่มาจากคำว่า "灶君公" ออกเสียงตามระบบพินอินว่า "chàu-kun-kong" {Min Nan (POJ ) }เป็นเทพที่เง็กเซียนฮ่องเต้ประมุขแห่งสวรรค์ส่งลงมาอยู่ ประจําบ้านเรือนมนุษย์ มีหน้าที่คุ้มครองป้องกันและจดบันทึกการกระทําของคนในครอบครัวนั้น แล้วกลับขึ้นไปรายงานปีละครั้ง เง็กเซียนฮ่องเต้จะพิจารณาจากรายงานนั้นแล้วลิขิตชะตาชีวิตในปีต่อไปของแต่ละคน
การส่งเจ้าทั้งหลายที่อยู่ในโลกมนุษย์ขึ้นไปสวรรค์ เทพเจ้าทั้งหลายเมื่อไปพบเง็กเซียนฮ่องเต้ประมุขแห่งสวรรค์ ก็จะนำบันทึกที่แต่ละท่านจดไว้ไปรายงานพฤติกรรมของมนุษย์โลกว่า 1 ปีที่ผ่านมา ใครทำดีทำชั่ว คดโกง สุจริต กันอย่างไรบ้าง เพื่อใช้ประกอบการพิจารณาในการลิขิตชะตาชีวิตมนุษย์แต่ละคน เทพเจ้าจะกลับจากสวรรค์ในวัน 4 ค่ำ เดือน 1 ตามปฏิทินจันทรคติของจีน (บางถิ่นว่า 30 เดือน 12) ระหว่างที่โลกปลอดจากเทพเจ้านี้ แล้วมนุษย์โลกมีใครเป็นผู้ที่คุ้มครอง ? คำตอบบรรพบุรุษที่ล่วงลับไปแล้วจะคอยคุ้มครองลูกหลานของตนแทนชั่วคราว
ด้วยเหตุนี้จึงมีการจัดพิธีเซ่นไหว้ส่งเจ้าขึ้นสวรรค์ เพื่อเป็นการเอาใจให้ท่านไปรายงานแต่สิ่งที่ดีงาม มีเรื่องเล่าเรื่องของไหว้ส่งเจ้าขึ้นสวรรค์ว่า บางถิ่นใช้ขนมหวานเหนียวไหว้ ว่ากันว่าเพื่อให้ติดปากติดฟัน จนเจ้าพูดไม่สะดวก จะได้รายงานความชั่วของมนุษย์น้อยๆ บ้างก็เอาเหล้าไปป้ายที่ช่องใส่ฟืน ซึ่งถือว่าเป็นปากของเจ้าเตาไฟ เพื่อให้ท่านเมาจนรายงานไม่ได้ คงจะคิดว่าท่าน เป็นคนเมาประเภทเมาสะลึมสะลือ มากกว่าเมาช่างพูด พร้อมกับอ้อนวอนเจ้าให้ท่านไปรายงานแต่เรื่องดีงาม เมื่อเซ่นไหว้เสร็จมีการเผากระดาษกิ้มและเปลี่ยนป้ายชื่อแผ่นใหม่ รอเทพเจ้าเตาไฟองค์ใหม่มาสถิตในวัน "เฉี่ยสีน" ต่อไป
ส่วนการเก็บกวาดทำความสะอาดบ้านเรือนนั้น ก็เป็นเหตุสืบเนื่องกัน มีนิทานชาวบ้านเล่าว่าในอดีต เง็กเซียนฮ่องเต้ต้องการทราบความเป็นไปในโลกมนุษย์ จึงส่งเทพสามศพมาคอยสอดส่องดูแล พอถึงปลายปีเทพสามศพกลับไปรายงานว่า พวกมนุษย์มีแต่ความหยาบคาย กล้าด่าแม้กระทั่งเง็กเซียงฮ่องเต้ๆ กริ้วมาก สั่งให้เทพสามศพตรวจสอบกวดขัน ผู้ใดด่าท่านให้เขียนชื่อผู้นั้นไว้ที่ฝาผนังบ้านของคนด่า ถึงปลายปีจะส่งทหารสวรรค์ลงไปจับคนเหล่านั้นมาลงโทษ
เจ้าเต่าบังเอิญไปทราบเรื่อง จึงคิดหากทางช่วยด้วยการบอกให้มนุษย์ทำความสะอาดบ้านประจำปีในช่วงสิ้นปี เมื่อทหารสวรรค์ลงมาตรวจดูตามฝาผนังก็ไม่พบรายชื่อเลยแม้แต่คนเดียว มนุษย์ปากร้ายที่นินทาเง็กเซียนฮ่องเต้จึงพ้นภัย
ไหว้เตาไฟในสามแผ่นดิน
ในปัจจุบันพิธีกรรมการไหว้เตาไฟ ชาวจีนฮกเกี้ยน ภูเก็ต – ปีนัง – ฝูเจี้ยน ยังคงยึดถือปฎิบัติเช่นเดียวกัน ปีนังอาจเพิ่มขนมเต่า (อังกู้) ขนมถ้วยฟู (ฮวดโก้ย)และผลไม้ ฝูเจี้ยน มักมีอ้อยตัดทอนเพิ่มเข้ามาในรายการของไหว้ ถือเป็นของหวานและเป็นของชื่อมงคล เพราะภาษาฮกเกี้ยนเรียกอ้อยว่า “ก้ามเจี่ย” แปลว่าสูงส่ง พ้องกับคำว่า “กัมเสี่ย” ที่หมายถึงการขอบคุณ
ไหว้เตาไปในโลกร่วมสมัย
ปัจจุบันเตาไฟมีบทบาทน้อยลงเพราะไม่สะดวกต่อการประกอบอาหาร จึงเปลี่ยนมาใช้เตาแก๊สแทน พีธีการไหว้เทพเจ้าเตาไฟก็ลดน้อยลงเช่นเดียวกับความเข้าใจคุณค่า ความหมายของการไหว้เทพเจ้าเตาไฟ แต่ตราบใดที่ “ครัว”ยังคงเป็นพื้นที่สำคัญของบ้าน จิตวิญญาณของเทพเจ้าเตาไฟก็ยังคงไม่หายไป แต่อยู่ในรูปของความสุขใจ ความอิ่มท้องของผู้คนในทุกมื้ออาหาร
เรียบเรียงข้อมูลจากเว็บมิวเซียมไทยแลนด์
https://www.museumthailand.com/ และ
เว็บศิลปวัฒนธรรม
https://www.silpa-mag.com/culture/article_26803 ซึ่งทั้งสองแห่งได้มาจากคุณ ถาวร สิกขโกศล. เทศกาลจีนและการเซ่นไหว้. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์มติชน. 2557
ภาพการไหว้เทพเจ้าเตา ช่วงเทศกาลกินเจที่ศาลเจ้ากิวอ๋องเอี่ย ตรัง จะไหว้ก่อนทำอาหารเจ
และหลังเสร็จกินเจด้วยอาหารคาว โดยมีร่างทรงทำพิธีทั้งเปิด และปิดเตา
ของคาวตรังต้องมีหมูย่างค่ะ
และการไหว้เจ้าเตา ของคนทำขนมเข่งในช่วงก่อนตรุษจีน จะไหว้วันพระ และหลังทำเสร็จค่ะ
[CR] เทพเจ้าเตาไฟ เทพเจ้าผู้ดูแลความเป็นอยู่ของคนในบ้าน
ซึ่งเทพเจ้าเตาเป็นเทพสำคัญองค์หนึ่งในบ้านที่เราควรรู้จัก วันนี้ 4 กุมภาพันธ์ 2565 ตรงกับปฏิทินจีนวัน 4 ค่ำ เดือน 1 วันไหว้รับเทพเจ้าเตาไฟลงจากสวรรค์ จะทำเมื่อครบกำหนด 10 วัน หลังจากที่เราส่งเทพเจ้าเตาไฟขึ้นไปกราบทูลเง็กเซียนฮ่องเต้ถึงความดีความชอบของมนุษย์บนสวรรค์ ถือเป็น 1ใน 5 วันสำคัญช่วงเทศกาลตรุษจีน วันนี้เรารวบรวมข้อมูลมาให้ค่ะ
เทพเจ้าเตาไฟ เป็น 1 ใน 5 เทพประจำบ้านสมัยโบราณ ประกอบด้วยเทพแห่งเตาไฟ เทพแห่งประตูบ้าน เทพแห่งประตูห้อง เทพแห่งบ่อน้ำ และเทพแห่งห้องโถงกลาง เทพทั้งห้ามีหน้าที่คุ้มครองคนภายในบ้าน ภายหลังคติการบูชาเทพทั้งห้าเสื่อมลง คงเหลือแต่เทพแห่งประตูบ้านและเทพเจ้าเตาไฟที่ยังสัมพันธ์กับวิถีชีวิตของผู้คนมากกว่า สำหรับชาวจีนฮกเกี้ยน ภูเก็ต - ปีนัง - ฝูเจี้ยน เชื่อว่าเทพเจ้าเตาไฟเป็นเทพที่มีหน้าที่คุ้มครองดูแลความเป็นอยู่และจดบันทึกการกระทำของคนในบ้าน เพื่อกลับไปรายงานหยกอ๋องซ่งเต่ เทพเจ้าสูงสุด ในวันแรกของเทศกาลตรุษจีน (วันที่ 24 ค่ำ เดือน 12 ตามปฏิทินจันทรคติจีน ปีนี้ 2563 ตรงกับวันที่ 18 มกราคม ตามปฏิทินสากล)
เทพเจ้าเตาไฟ ชาวภูเก็ตจะเรียกเทพเจ้าเตาไฟว่า “จ้าวฮุนก้ง” หรือ "ซีเบ่งจ้าวกุ้น" ซึ่งการออกเสียงผันแปรไปตามความห่างไกลระหว่างจีนแผ่นดินใหญ่กับดินแดนโพ้นทะเล โดยมีที่มาจากคำว่า "灶君公" ออกเสียงตามระบบพินอินว่า "chàu-kun-kong" {Min Nan (POJ ) }เป็นเทพที่เง็กเซียนฮ่องเต้ประมุขแห่งสวรรค์ส่งลงมาอยู่ ประจําบ้านเรือนมนุษย์ มีหน้าที่คุ้มครองป้องกันและจดบันทึกการกระทําของคนในครอบครัวนั้น แล้วกลับขึ้นไปรายงานปีละครั้ง เง็กเซียนฮ่องเต้จะพิจารณาจากรายงานนั้นแล้วลิขิตชะตาชีวิตในปีต่อไปของแต่ละคน
การส่งเจ้าทั้งหลายที่อยู่ในโลกมนุษย์ขึ้นไปสวรรค์ เทพเจ้าทั้งหลายเมื่อไปพบเง็กเซียนฮ่องเต้ประมุขแห่งสวรรค์ ก็จะนำบันทึกที่แต่ละท่านจดไว้ไปรายงานพฤติกรรมของมนุษย์โลกว่า 1 ปีที่ผ่านมา ใครทำดีทำชั่ว คดโกง สุจริต กันอย่างไรบ้าง เพื่อใช้ประกอบการพิจารณาในการลิขิตชะตาชีวิตมนุษย์แต่ละคน เทพเจ้าจะกลับจากสวรรค์ในวัน 4 ค่ำ เดือน 1 ตามปฏิทินจันทรคติของจีน (บางถิ่นว่า 30 เดือน 12) ระหว่างที่โลกปลอดจากเทพเจ้านี้ แล้วมนุษย์โลกมีใครเป็นผู้ที่คุ้มครอง ? คำตอบบรรพบุรุษที่ล่วงลับไปแล้วจะคอยคุ้มครองลูกหลานของตนแทนชั่วคราว
ด้วยเหตุนี้จึงมีการจัดพิธีเซ่นไหว้ส่งเจ้าขึ้นสวรรค์ เพื่อเป็นการเอาใจให้ท่านไปรายงานแต่สิ่งที่ดีงาม มีเรื่องเล่าเรื่องของไหว้ส่งเจ้าขึ้นสวรรค์ว่า บางถิ่นใช้ขนมหวานเหนียวไหว้ ว่ากันว่าเพื่อให้ติดปากติดฟัน จนเจ้าพูดไม่สะดวก จะได้รายงานความชั่วของมนุษย์น้อยๆ บ้างก็เอาเหล้าไปป้ายที่ช่องใส่ฟืน ซึ่งถือว่าเป็นปากของเจ้าเตาไฟ เพื่อให้ท่านเมาจนรายงานไม่ได้ คงจะคิดว่าท่าน เป็นคนเมาประเภทเมาสะลึมสะลือ มากกว่าเมาช่างพูด พร้อมกับอ้อนวอนเจ้าให้ท่านไปรายงานแต่เรื่องดีงาม เมื่อเซ่นไหว้เสร็จมีการเผากระดาษกิ้มและเปลี่ยนป้ายชื่อแผ่นใหม่ รอเทพเจ้าเตาไฟองค์ใหม่มาสถิตในวัน "เฉี่ยสีน" ต่อไป
ส่วนการเก็บกวาดทำความสะอาดบ้านเรือนนั้น ก็เป็นเหตุสืบเนื่องกัน มีนิทานชาวบ้านเล่าว่าในอดีต เง็กเซียนฮ่องเต้ต้องการทราบความเป็นไปในโลกมนุษย์ จึงส่งเทพสามศพมาคอยสอดส่องดูแล พอถึงปลายปีเทพสามศพกลับไปรายงานว่า พวกมนุษย์มีแต่ความหยาบคาย กล้าด่าแม้กระทั่งเง็กเซียงฮ่องเต้ๆ กริ้วมาก สั่งให้เทพสามศพตรวจสอบกวดขัน ผู้ใดด่าท่านให้เขียนชื่อผู้นั้นไว้ที่ฝาผนังบ้านของคนด่า ถึงปลายปีจะส่งทหารสวรรค์ลงไปจับคนเหล่านั้นมาลงโทษ
เจ้าเต่าบังเอิญไปทราบเรื่อง จึงคิดหากทางช่วยด้วยการบอกให้มนุษย์ทำความสะอาดบ้านประจำปีในช่วงสิ้นปี เมื่อทหารสวรรค์ลงมาตรวจดูตามฝาผนังก็ไม่พบรายชื่อเลยแม้แต่คนเดียว มนุษย์ปากร้ายที่นินทาเง็กเซียนฮ่องเต้จึงพ้นภัย
ไหว้เตาไฟในสามแผ่นดิน
ในปัจจุบันพิธีกรรมการไหว้เตาไฟ ชาวจีนฮกเกี้ยน ภูเก็ต – ปีนัง – ฝูเจี้ยน ยังคงยึดถือปฎิบัติเช่นเดียวกัน ปีนังอาจเพิ่มขนมเต่า (อังกู้) ขนมถ้วยฟู (ฮวดโก้ย)และผลไม้ ฝูเจี้ยน มักมีอ้อยตัดทอนเพิ่มเข้ามาในรายการของไหว้ ถือเป็นของหวานและเป็นของชื่อมงคล เพราะภาษาฮกเกี้ยนเรียกอ้อยว่า “ก้ามเจี่ย” แปลว่าสูงส่ง พ้องกับคำว่า “กัมเสี่ย” ที่หมายถึงการขอบคุณ
ไหว้เตาไปในโลกร่วมสมัย
ปัจจุบันเตาไฟมีบทบาทน้อยลงเพราะไม่สะดวกต่อการประกอบอาหาร จึงเปลี่ยนมาใช้เตาแก๊สแทน พีธีการไหว้เทพเจ้าเตาไฟก็ลดน้อยลงเช่นเดียวกับความเข้าใจคุณค่า ความหมายของการไหว้เทพเจ้าเตาไฟ แต่ตราบใดที่ “ครัว”ยังคงเป็นพื้นที่สำคัญของบ้าน จิตวิญญาณของเทพเจ้าเตาไฟก็ยังคงไม่หายไป แต่อยู่ในรูปของความสุขใจ ความอิ่มท้องของผู้คนในทุกมื้ออาหาร
เรียบเรียงข้อมูลจากเว็บมิวเซียมไทยแลนด์ https://www.museumthailand.com/ และ
เว็บศิลปวัฒนธรรม https://www.silpa-mag.com/culture/article_26803 ซึ่งทั้งสองแห่งได้มาจากคุณ ถาวร สิกขโกศล. เทศกาลจีนและการเซ่นไหว้. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์มติชน. 2557
CR - Consumer Review : กระทู้รีวิวนี้เป็นกระทู้ CR โดยที่เจ้าของกระทู้