เอกัคคตาจิต

เอกัคคตาจิต

เมื่อจิตตั้งมั่นเป็นหนึ่ง (เอกัคคตาจิต) ไม่ฟุ้งซ่าน ความตั้งมั่นเช่นนี้เกิดขึ้นได้จากเหตุหลายอย่าง เช่น เกิดจากความไม่โกรธ ไม่ผูกเวร เกิดจากการระลึกถึงแสงสว่าง เกิดจากความไม่ฟุ้งซ่าน เกิดจากการกำหนดรู้ธรรม เกิดจากญาณ เกิดจากความอิ่มใจเบิกบานในธรรม หรือเกิดจากการบรรลุฌานทั้งสี่ รวมถึงการเข้าสมาบัติขั้นสูงสี่อย่าง คืออากาสานัญจายตนะ วิญญาณัญจายตนะ อากิญจัญญายตนะ และเนวสัญญานาสัญญายตนะ

จิตตั้งมั่นยังเกิดได้จากการเพ่งกสิณต่างๆ เช่น กสิณดิน กสิณน้ำ กสิณไฟ กสิณลม กสิณสีน้ำเงิน สีเหลือง สีแดง สีขาว กสิณที่ว่าง และกสิณวิญญาณ หรือเกิดจากการระลึกถึงคุณพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ การระลึกถึงศีล ระลึกถึงการให้ทาน ระลึกถึงคุณของเทวดา ระลึกถึงลมหายใจ ระลึกถึงความตาย ระลึกถึงกาย ระลึกถึงความสงบระงับอย่างสูงของนิพพาน

หรืออาจเกิดจากสัญญาเกี่ยวกับอสุภะ เช่น เห็นศพบวมพอง เห็นศพเขียวคล้ำ เห็นศพเน่าเละ มีหนอนแทะ เห็นศพถูกตัด ถูกฉีก ถูกทำลาย เห็นเป็นกองเลือด หรือเห็นเป็นโครงกระดูก

จิตตั้งมั่นยังเกิดจากการตามรู้อานาปานสติอย่างละเอียด เช่น รู้ชัดเวลาหายใจยาว รู้ชัดเวลาหายใจสั้น รู้ทั่วถึงกองลมเวลาหายใจเข้าออก ทำให้ลมหายใจและกายสงบ ทำให้ปีติและสุขเกิดขึ้น ทำให้จิตตสังขารละเอียดลง ทำให้จิตตั้งมั่นและผ่องใส ทำให้จิตปล่อยวาง ทำให้เห็นความไม่เที่ยง ความคลายกำหนัด ความดับ และการสละคืน ทั้งขณะหายใจเข้าและหายใจออก

สิ่งที่กล่าวมาทั้งหมดนี้ ล้วนเป็น “สมาธิแต่ละอย่าง” ที่ทำให้จิตตั้งมั่นเป็นหนึ่ง เมื่อสมาธิตั้งมั่น ญาณย่อมเกิดขึ้นจากสมาธินั้น และเมื่อญาณเกิดขึ้น ย่อมกำจัดอาสวะทั้งหลายให้สิ้นไปได้

ธรรมชาติคือ สมถะเกิดก่อน ญาณเกิดทีหลัง เมื่อญาณบริสุทธิ์เพราะมีสมาธิที่ไม่ฟุ้งซ่านเป็นเหตุ ความสิ้นอาสวะย่อมเกิดขึ้นได้ด้วยญาณนั้น ดังนั้นจึงกล่าวว่า ปัญญาที่ตัดอาสวะให้ขาดได้ย่อมเกิดจากสมาธิอันบริสุทธิ์และไม่ฟุ้งซ่าน เป็น “อานันตริกสมาธิญาณ” คือสมาธิขั้นสูงที่ให้ผลถึงที่สุดแห่งอาสวะ

จิตเป็นหนึ่ง (เอกัคคตาจิต) ไม่ฟุ้งซ่าน เกิดได้จากหลายวิธี ทั้งฌาน อรูปสมาบัติ กสิณ อนุสสติ อสุภะ และอานาปานสติ

สมาธิแต่ละแบบให้ผลต่างกัน แต่ทั้งหมดทำให้จิตสงบตั้งมั่น

เมื่อจิตตั้งมั่น ญาณรู้ความจริงเกิดขึ้น

เมื่อญาณเกิด อาสวะทั้งหลายถูกตัดขาดได้

สมถะมาก่อน วิปัสสนาเกิดทีหลัง

สมาธิที่บริสุทธิ์ไม่ฟุ้งซ่าน นำไปสู่ญาณที่ “ตัดกิเลสถึงราก” ได้