โรคอ้วน ภัยเงียบใกล้ตัวที่คุณควรรู้และวิธีจัดการอย่างยั่งยืน

โรคอ้วนไม่ใช่แค่เรื่องของน้ำหนักตัว แต่เป็นภาวะทางการแพทย์ที่สามารถนำไปสู่ปัญหาสุขภาพร้ายแรงอื่นๆ

การทำความเข้าใจสาเหตุ การวินิจฉัย และแนวทางการจัดการโรคอ้วนอย่างถูกวิธีจึงเป็นสิ่งสำคัญ

เพื่อให้คนไข้สามารถดูแลสุขภาพของตนเองและคนที่คุณรักได้อย่างยั่งยืน

วันนี้พี่หมอฝั่งธน..จะมาให้ความรู้  โรคอ้วน ภัยเงียบใกล้ตัวที่คุณควรรู้และวิธีจัดการอย่างยั่งยืน

สถานการณ์โรคอ้วนและอ้วนลงพุงในประเทศไทย : ทำไมเราถึงอ้วนขึ้น

          ปัจจุบันคนไทยจำนวน 1 ใน 5 มีภาวะน้ำหนักเกินและเป็นโรคอ้วน และคนไทยจำนวน  1 ใน 3 มีภาวะอ้วนลงพุง

ทั้งนี้เกิดจากพฤติกรรมการกินที่เปลี่ยนไปและการออกกำลังกายที่น้อยลง

โรคอ้วนในเด็ก

         ปัญหาโรคอ้วนไม่ได้จำกัดอยู่แค่ในกลุ่มผู้ใหญ่เท่านั้น แต่ยังพบเพิ่มขึ้นในเด็ก

โดยพบภาวะอ้วนในเด็กเพิ่มขึ้นถึง 1 ใน 10 ซึ่งเป็นสัญญาณเตือนที่น่าเป็นห่วง

เนื่องจากเด็กที่อ้วนมีแนวโน้มที่จะเป็นผู้ใหญ่อ้วนและเสี่ยงต่อโรคต่างๆ ในอนาคต

โรคอ้วนคืออะไร

         โรคอ้วนเป็นโรคเรื้อรังชนิดหนึ่ง เกิดจากปริมาณไขมันในร่างกาย (body fat) ที่มากกว่าปกติ

จนกระทบต่อสุขภาพ นอกจากนี้การกระจายตัวของไขมันภายในร่างกาย (body fat distribution)

ยังเป็นปัจจัยที่มีผลต่อสุขภาพ โดยแบ่งเป็น

1.โรคอ้วนทั้งตัว(General obesity)
ผู้ป่วยกลุ่มนี้มีไขมันทั้งร่างกายที่มากกว่าปกติ โดยไม่ได้จำกัดที่บริเวณใดโดยเฉพาะ
2.โรคอ้วนลงพุง(Central/ visceral obesity)
ผู้ป่วยกลุ่มนี้มีไขมันของอวัยวะภายในช่องท้องมากกว่าปกติ กลุ่มนี้มักเพิ่มโอกาสเกิดโรคหลอดเลือดหัวใจ, โรคเบาหวาน เป็นต้น

         โรคอ้วนไม่ได้เกิดจากแค่พฤติกรรมการกินอย่างเดียว แต่มีปัจจัยหลายอย่างที่ส่งผลกระทบ:
 • พันธุกรรม: โรคทางพันธุกรรมสามารถทำให้เกิดโรคอ้วนร่วมได้ เช่น โรคพราเดอร์-วิลลี่ มักจะพบตั้งแต่วัยเด็ก

                        นอกจากนั้นพันธุกรรมยังมีความสัมพันธ์กับปริมาณไขมันในร่างกาย, การเผาพลาญพลังงาน
• พฤติกรรมการกินและกิจกรรมทางกาย: การที่ร่างกายใช้พลังงานไปน้อยกว่าพลังงานที่ได้รับเข้าไปนานๆ

                         ทำให้เกิดไขมันเพิ่มขึ้นสะสมมากขึ้น สุดท้ายทำให้เกิดโรคอ้วนได้
• โรคประจำตัวและยาบางชนิด : ยาบางประเภท เช่น ยาที่ใช้รักษาโรคซึมเศร้า, ยาที่มีส่วนผสมของสเตียรอยด์,

                        ยาคุมกำเนิดและยากันชัก มีผลข้างเคียงทำให้น้ำหนักเพิ่มขึ้นได้
 • การเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมน: เช่น ภาวะฮอร์โมนไทรอยด์ต่ำ ทำให้มีภาวะน้ำหนักเกินได้เนื่องจากระบบเผาผลาญลดลง

การวินิจฉัย โรคอ้วน สามารถวินิจฉัยได้โดยการวัดปริมาณไขมันในร่างกาย

ปัจจุบันมีการใช้เทคนิคและเครื่องมือต่างๆ เพื่อใช้ในการวัดปริมาณไขมันในร่างกาย

เช่น การวัดองค์ประกอบของร่างกายจากความต้านทานไฟฟ้า (Bioelectrical impedance analysis (BIA)), DEXA, MRI

ซึ่งมีข้อจำกัดและค่าใช้จ่ายที่สูง จึงมีการใช้ ดัชนีมวลกาย (BMI) ซึ่งคำนวณจากน้ำหนัก (กิโลกรัม) หารด้วยส่วนสูง (เมตร) ยกกำลังสอง

และ เส้นรอบเอว มาเป็นเกณฑ์ง่ายๆ เพื่อวินิจฉัยโรคอ้วน  ( ในผู้ใหญ่อายุตั้งแต่ 20ปี )

        เกณฑ์ตัดสินที่ใช้ในคนไทย
• BMI เกิน 23-24.9 กก/ม2: ถือว่าอยู่ในภาวะน้ำหนักเกิน (Overweight)
• BMI เกิน 25-34.9 กก/ม2: ถือว่าเป็นภาวะอ้วน ระดับ 1
• BMI เกิน 35-39.9 กก/ม2: ถือว่าเป็นภาวะอ้วน ระดับ 2
• BMI เกิน 40 กก/ม2: ถือว่าเป็นภาวะอ้วน ระดับ 3( โรคอ้วนรุนแรง)

       เกณฑ์ตัดสินภาวะอ้วนลงพุงในคนไทย
สามารถประเมินง่ายๆ ด้วยการวัดเส้นรอบเอวตรงระดับกึ่งกลางระหว่างขอบล่างของกระดูกซี่โครงและขอบบนของกระดูกเชิงกราน

สามารถทำนายการเกิดภาวะแทรกซ้อนของโรคอ้วนได้ดีกว่าดัชนีมวลกาย โดยมีเกณฑ์มาตรฐานดังนี้
• ผู้ชาย เส้นรอบเอว ≥ 90 เซนติเมตร
• ผู้หญิง เส้นรอบเอว ≥ 80 เซนติเมตร

          ผลร้ายของโรคอ้วนต่อสุขภาพแบ่งเป็น 4 กลุ่มใหญ่ ดังนี้
1. กลุ่มโรคเรื้อรังที่สัมพันธ์กับโรคอ้วน: โรคความดันโลหิตสูง, โรคหัวใจและหลอดเลือด,

ภาวะหัวใจล้มเหลว,โรคเบาหวาน, ภาวะถุงน้ำในรังไข่, ภาวะไขมันผิดปกติ, โรคไตเรื้อรัง, โรคกรดไหลย้อน, ภาวะไขมันพอกตับ เป็นต้น
2. กลุ่มโรคมะเร็ง: โรคมะเร็งลำไส้ใหญ่, โรคมะเร็งต่อมลูกหมาก, โรคมะเร็งเต้านม, โรคมะเร็งถุงน้ำดี
3. กลุ่มโรคหรืออาการที่เกิดจากน้ำหนักและไขมันในร่างกายมากเกินไป: โรคข้อเสื่อมและเก๊าท์, มีภาวะหยุดหายใจขณะหลับ(obstructive sleep apnea, OSA), โรคหอบหืด
4. กลุ่มปัญหาทางสังคมและจิตใจที่เกี่ยวข้องกับโรคอ้วน

          ในผู้ป่วยที่มีภาวะโรคอ้วน ควรค้นหาสาเหตุที่ทำให้เกิดโรค ร่วมกับการปรับพฤติกรรมและการใช้ยารักษาที่เหมาะสม

วิธีการลดน้าหนักตัวในผู้ป่วยโรคอ้วนแบ่งเป็น 5ประเภท คือ

     ลดปริมาณแคลอรี่: การควบคุมปริมาณแคลอรี่ที่ได้รับต่อวันให้เหมาะสม

โดยรูปแบบอาหารขึ้นอยู่กับวิถีชีวิตและโรคประจำตัวของผู้ป่วย

     เลือกคุณภาพของอาหาร: เน้นอาหารที่มีประโยชน์ เช่น ผัก โปรตีนไม่ติดมัน

ลดการบริโภคอาหารแปรรูป น้ำตาล และไขมันอิ่มตัว

   สร้างไลฟ์สไตล์ที่แอคทีฟ: พยายามเคลื่อนไหวร่างกายในชีวิตประจำวันให้มากขึ้น

ร่วมกับการออกกำลังกายแบบมีแรงต้าน ช่วงแรกอาจจะแบ่งออกครั้งละ 10-15นาที สะสมจนถึง 30 นาทีต่อวัน และค่อยๆเพิ่มขึ้น

เมื่อรักษาด้วยการควบคุมอาหารและออกกำลังกายไม่ได้ผล

    สำหรับผู้ที่มี BMI ≥ 25 กก/ม2 ที่มีโรคร่วม เบาหวาน, ความดันโลหิตสูง

แพทย์อาจพิจารณาการใช้ยาลดน้ำหนักเมื่อรักษาด้วยการควบคุมอาหารและออกกำลังกายไม่ได้ผล

    ปัจจุบันมียาลดน้ำหนักที่ได้รับการรับรองจากองค์การอาหารและยา (อย.)

ทั้งรูปแบบรับประทานและฉีดใต้ผิวหนัง มีความปลอดภัย และมีประสิทธิภาพในการลดน้ำหนักตั้งแต่ 5-22%

แต่การใช้ยาลดน้ำหนักควรปรึกษาแพทย์เพื่อประเมินสาเหตุ และวางแผนการรักษาร่วมกัน

สิ่งสำคัญ   การใช้ยาลดน้ำหนักต้องทำควบคู่กับการคุมอาหาร และการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมเสมอ

การผ่าตัดรักษาโรคอ้วน: พิจารณาในผู้ป่วยโรคอ้วนที่ภาวะโรคอ้วนรุนแรง

( BMI >40กก/ม2) หรือ BMI > 35กก/ม2ร่วมกับมีภาวะแทรกซ้อนของโรคอ้วน

 

การรับรู้ถึงความสำคัญของโรคอ้วน จะเป็นก้าวแรกที่สำคัญในการดูแลสุขภาพของคุณให้แข็งแรงและห่างไกลจากภาวะแทรกซ้อนที่อาจเกิดขึ้นได้

ผู้เขียน พญ.วินิตา กมลเพชร แพทย์ผู้ชำนาญการโรคต่อมไร้ท่อ

https://www.thonburihospital.com/%E0%B8%B4bariatric-surgery/

https://www.thonburihospital.com/obesity-a-silent-danger-how-to-manage/

https://www.thonburihospital.com/package/bariatric-surgery/

https://www.youtube.com/@ThonburiHospitalchannel