โดยพิสดาร (นัยที่สอง)

ภิกษุ ท. !  ทุกขอริยสัจ เป็นอย่างไรเล่า ?  แม้ความเกิด  ก็เป็นทุกข์,แม้ความแก  ก็เป็นทุกข์,  แม้ความตาย  ก็เป็นทุกข์,  แม้โสกะปริเทวะทุกขะโทมนัสอุปายาสทั้งหลาย  ก็เป็นทุกข์,  การประสบกับสิ่งไม่เป็นที่รักเป็นทุกข์,  ความพลัดพรากจากสิ่งเป็นที่รัก  เป็นทุกข์,  ปรารถนาสิ่งใดแล้วไม่ได้สิ่งนั้น  นั่นก็เป็นทุกข์ :  กล่าวโดยย่อ  ปัญจุปาทานขันธ์ทั้งหลายเป็นทุกข์.
ภิกษุ ท. !  นี้เรากล่าวว่า  ทุกขอริยสัจ.


ภิกษุ ท. !  ทุกขสมุทยอริสัจ เป็นอย่างไรเล่า ?  เพราะมีอวิชชาเป็นปัจจัย  จึงมีสังขารทั้งหลาย ;  
เพราะมีสังขารเป็นปัจจัย  จึงมีวิญญาณ ;
เพราะมีวิญญาณเป็นปัจจัย จึงมีนามรูป ;  
เพราะมีนามรูปเป็นปัจจัย  จึงมีสฬายตนะ ;  
เพราะมีสฬายตนะเป็นปัจจัย  จึงมีผัสสะ ;  
เพราะมีผัสสะเป็นปัจจัย  จึงมีเวทนา ;  
เพราะมีเวทนาเป็นปัจจัย  จึงมีตัณหา ;  
เพราะมีตัณหาเป็นปัจจัย จึงมีอุปาทาน ;  
เพราะมีอุปาทานเป็นปัจจัย  จึงมีภพ ;  
เพราะมีภพเป็นปัจจัย  จึงมีชาติ ;  
เพราะมีชาติเป็นปัจจัย,  ชรามรณะ  โสกะปริเทวะทุกขะโทมนัสอุปายาสทั้งหลาย  จึงเกิดขึ้นครบถ้วน : ความเกิดขึ้นพร้อมแห่งกองทุกข์ทั้งสิ้นนี้ ย่อมมีด้วยอาการอย่างนี้.  
ภิกษุ ท. !  นี้เรากล่าวว่า  ทุกขสมุทยอริยสัจ.



ภิกษุ ท. !  ทุกขนิโรธอริยสัจ เป็นอย่างไรเล่า ?  เพราะความจางคลายดับไปโดยไม่เหลือแห่งอวิชชานั้นนั่นเทียว,  จึงมีความดับแห่งสังขาร ;  
เพราะมีความดับแห่งสังขาร  จึงมีความดับแห่งวิญญาณ ;  
เพราะมีความดับแห่งวิญญาณจึงมีความดับแห่งนามรูป ;  
เพราะมีความดับแห่งนามรูป  จึงมีความดับแห่งสฬายตนะ ;  
เพราะมีความดับสฬายตนะ  จึงมีความดับแห่งผัสสะ ;  
เพราะมีความดับแห่งผัสสะ  จึงความดับแห่งเวทนา ;  
เพราะมีความดับแห่งเวทนา  จึงความดับแห่งตัณหา ;  
เพราะมีความดับแห่งตัณหา  จึงมีความดับแห่งอุปาทาน ;  
เพราะมีความดับแห่งอุปาทาน  จึงมีความดับแห่งภพ ;  
เพราะมีความดับแห่งภพ  จึงความดับแห่งชาติ ;  
เพราะมีความดับแห่งชาตินั่นแล,  ชรามรณะ โสกะปริเทวะทุกขะโทมนัสอุปายาสทั้งหลาย จึงดับสิ้น :  ความดับลงแห่งกองทุกข์ทั้งสิ้นนี้  ย่อมมีด้วยอาการอย่างนี้.  
ภิกษุ ท. !  นี้เรากล่าวว่า  ทุกขนิโรธอริยสัจ.


ภิกษุ ท. !  ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทาอริยสัจ  เป็นอย่างไรเล่า ?  มรรคอันประเสริฐ  ประกอบด้วยองค์  ๘  ประการ  นี้นั่นเอง,  
กล่าวคือ
สัมมาทิฏฐิ  สัมมาสังกัปปะ  สัมมาวาจา  สัมมากัมมันตะ  สัมมาอาชีวะ  สัมมาวายามะ  สัมมาสติ  สัมมาสมาธิ.  
ภิกษุ ท. !  นี้เรากล่าวว่า  ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทาอริยสัจ.


ภิกษุ ท. !  ธรรมอันเราแสดงแล้วว่า  “เหล่านี้ คืออริยสัจทั้งหลาย  ๔  ประการ”  ดังนี้  
เป็นธรรมอันสมณพราหมณ์ผู้รู้ทั้งหลายข่มขี่ไม่ได้  ทำให้เศร้าหมองไม่ได้  ติเตียนไม่ได้  คัดง้างไม่ได้  ดังนี้อันใด  อันเรากล่าวแล้ว ;  
ข้อนั้น  เรากล่าวหมายถึงข้อความดังกล่าวมานี้,  ดังนี้ แล.
- ติก. อํ. ๒๐/๒๒๗-๒๒๘/๕๐๑.





.