การศึกษาพระไตรปิฏกควรอ่านหลายพระสูตรมีความต่อเนื่องเชื่อมโยงกัน พระพุทธเจ้าตรัสไว้ต่างกรรม ต่างวาระตั้งแต่ 1.จิตดั้งเดิมหรือจิตเดิมแท้ (จิตต้นกำเนิด) 2.จิตปุถุชนที่เคลือบด้วยกิเลส 3.จิตที่ถูกขัดเกลาด

พระพุทธเจ้าทรงตรัสว่า ภพชาติ เป็นสิ่งที่น่ารังเกียจ เหตุเพราะ จิตที่ถูกอวิชชา (ความไม่รู้) และกิเลสครอบงำจนมืดบอด ดำสนิท จึงเกิดสังขาร คือ ความคิดปรุงแต่ง จึงเกิดวิญญาณ คือ อาการรู้ของจิตผ่านอายตนะทั้

นักปฏิบัติเมื่อเจริญอานาปานสติจนถึงจุดหนึ่งเมื่อจิตรวมเป็นสัมมาสมาธิ ระดับจตุถฌาน จิตจะหมุนรวมหดเล็กเหมือนด้ายทะลุรูเข็ม เหมือนจิตพุ่งทะลุรูหนอนเข้าสู่ภูมิวิปัสสนา จะปรากฏนิมิตโลกธาตุ วัฏสงสาร เกิดขึ้

พระพุทธเจ้าทรงตรัส เรื่อง จิตวิมุติ หรือการหลุดพ้นแห่งจิต ไว้ใน พระไตรปิฎก เล่มที่ 14 ขุททกนิกาย อิติวุตตกะ บทนี้ชื่อว่า “ธาตุปัญญัติติกะ” ดังนี้ ” ดูกรภิกษุทั้งหลาย ถ้าจิตของภิกษุ