ก่อนอื่นเลย บางคนอาจสงสัย ว่า อะไรคือ วงศ์ (Family)
ดังนั้น ขอสอนชีวะเบาๆก่อนแล้วกันนะครับ ในสปอยล์
[Spoil] คลิกเพื่อดูข้อความที่ซ่อนไว้อย่างที่ทราบกันครับ ว่า สิ่งมีชีวิตทุกชนิด จะมี ชื่อวิทยาศาสตร์ (Scientific name) ที่มีเบสเป็นศัพท์ทางกรีกละติน
ชื่อวิทยาศาสตร์ จะประกอบไปด้วย 2 ส่วน ส่วนหน้าคือสกุล (Genus) และ ส่วนหลังคือคำอธิบาย ในรูปแบบกรีกละติน เช่น Brevos (สั้น) + Corno (เขา) เป็น Brevicornis แปลว่า เขาสั้น แล้ว สกุล มาจากไหน ?
ก่อนที่จะมี สกุล ได้ สิ่งมีชีวิตต้องอยู่ในระบบแยกหมดหมู่จำพวกให้มันดีๆ ก่อน
ระบบนี้เราเรียกว่า อนุกรมวิธาน (Taxonomy) ซึ่ง ของผีเสื้อก็จะเป็นดังนี้
Kingdom (อาณาจักร) : Animalia (สัตว์)
Phylum (ไฟลัม) : Arthropoda (สัตว์ขาปล้อง เช่น มด ยุง แมงมุม ปู กุ้ง เห็บ ตะขาบ
Class (ชั้น) : Insecta (แมลง)
Order (อันดับ) : Lepidoptera (ผีเสื้อ มาจากรากศัพท์ Lepidos แปลว่า เกล็ด และ Pteron แปลว่า ปีก เพราะผีเสื้อมีปีกเป็นเกล็ดนั่นเอง)
ต่อจาก Order ก็คือ Family (วงศ์) และ Genus (สกุล) ตามลำดับ

ผีเสื้อทั้งหมด ถูกจัดอยู่ใน Order Lepidoptera
อ่าวแล้วถ้ามีเฉพาะ ผีเสื้อ ในอันดับ ทำไมไม่ตั้งชื่ออันดับว่า ผีเสื้อ ไปเลย ?

เพราะมันอาจจะมี ผีเสื้อกลางคืน ด้วยก็ได้ อีกอย่าง เจตนารมณ์จริงๆ ของอนุกรมวิธาน คือการตั้งเชิงอธิบายครับ ไม่ใช่เรียกเอาดื้อๆ ยกเว้นถ้ามันเฉพาะจริงๆ
[Spoil] คลิกเพื่อดูข้อความที่ซ่อนไว้อย่าง ชั้น ของแมลง ที่เป็นคำว่า Insecta แปลงจากศัพท์อังกฤษ Insect นั้นจริงๆแล้วก็อยู่ใต้ Subphylum Hexapoda ที่แปลว่า 6 ขาอีกที เพ่ือจะรวม สิ่งมีชีวิต 6 ขาที่ไม่มีปีกเข้าไป (ต้องมีปีกถึงเป็นแมลงได้) เป็นต้น
ไม่ค่อยมีการเอาชื่อสัตว์มาตั้งหรอกครับ เพราะมันจะได้หลากหลาย แม้กระทั่ง มด ยังถูกตั้งว่า Formicidae ตามการมีกรดฟอร์มิกเลยครับ ไม่ได้ใช้คำว่า มด

จะเห็นได้ว่า อนุกรมวิธาน จะไม่เอาชื่อสัตว์มาตั้ง นอกจากถ้าหมดหนทางจริงๆ  หรืออีกกรณีหนึ่ง คือ ตั้งเพื่อเป็นการยกย่อง เพราะว่ามันพิเศษจริงๆ
และ ผีเสื้อหางติ่ง ของเรา คือ กรณีหลัง เกริ่นมาตั้งพันหกอักษรแล้ว เข้าเรื่องดีกว่า

---

ภาษาละตินของ ผีเสื้อ คือ Papilio
และ ลินเนียส ก็ได้มีการใช้คำนี้มาตั้งชื่อให้กับ วงศ์ Papilionidae
เป็นการให้เกียรติ ผีเสื้อที่สวยที่สวยระดับเทพทั้งหลาย

ลักษณะวงศ์ หลักๆ มีเพียง การมี Osmeterium หรือ หงอนไว้ข่มขู่ สำหรับระยะหนอนผีเสื้อ
มีหนอน เข้าสปอยล์แล้วกัน
[Spoil] คลิกเพื่อดูข้อความที่ซ่อนไว้

วงศ์ Papilionidae มีการแบ่งออกเป็นอีก 3 วงศ์ย่อย (Subfamily)

---

1/3 SUBFAMILY BARONIINAE

เปิดมาด้วยก้อนหินริมทาง เป็น Sister group ของผีเสื้อหางติ่ง
ตั้งชื่อตาม Mr.Baron ผู้ค้นพบ และมีเพียงสปีชีส์เดียว คือ บาโรเนียเขาสั้น Baronia brevicornis
brevicornis มาจาก Corno แปลว่า เขากวาง และ Brevos แปลว่า สั้น

เป็นผีเสื้อเพียงชนิดเดียวในวงศ์ที่หนอนมันกินต้นอะเคเซีย (Acacia)

---

2/3 SUBFAMILY PARNASSIINAE

ชื่อมาจากภูเขา พาร์นาสซัส ในนวนิยายกรีก ซึ่งเลื่องลือด้านดนตรีและบทกวี
เอาภูเขามาตั้ง แน่นอนละว่าก็ต้องเป็นผีเสื้อภูเขา (ส่วนใหญ่) หรือผีเสื้อในที่สูงๆ
และเกือบทั้งหมดก็เป็นผีเสื้อโฮลาร์คติก (Holarctic, อาศัยในพื้นที่เหนือเส้นศูนย์สูตร)
แบ่งออกเป็นอีก 3 เผ่า (Tribe) แยกตามที่อยู่

2/3-1/3 TRIBE PARNASSIINI
เปิดมาด้วยเผ่าผีเสื้อภูเขาก่อนเลย ซึ่งแยกออกเป็นอีก 2 สกุล (Genus)

2/3-1/3-1/2 GENUS PARNASSIUS
พาร์นาสซีอุส เป็นที่รู้จักกันดีในชื่อของ ผีเสื้ออพอลโล่ (Apollo)

ตั้งชื่อตาม อพอลโล่ เทพแห่งแสงอาทิตย์
พาร์นาสซีอุส อาศัยอยู่หลักๆ บริเวณเทือกเขาแอลป์และหิมาลายัน

Parnassius apollo
อพอลโล่ภูเขา (Mountain apollo)


Parnassius phoebus
เป็น Parnassius apollo ไซส์เล็กเฉยๆ


Parnassius acco
คาดว่ามาจาก Akos ที่แปลว่าไร้เดียงสา
อพอลโล่ขัดเงา (Varnished apollo) เพราะลายเทาเจือจาง เหมือนโดนขัด


Parnassius glacialis
อะพอลโล่ธารน้ำแข็ง


Parnassius mnemosyne
มาจาก Mnemosyne เทพีแห่งความทรงจำ
อะพอลโล่เมฆครึ้ม


Parnassius autocrator
Autokratos แปลว่า จักรพรรดิ


Parnassius eversmanni
Eversmann's parnassian


2/3-1/3-2/2 GENUS HYPERMNESTRA
พาร์นาสซีอุส นั่นแหละ แต่ไม่ได้อยู่ละแวกแอลป์และหิมาลายัน แล้ว ไปอยู่ที่สูงในทะเลทราย ของเอเชียตะวันตกและเอเชียกลาง แทน
เลยตั้งสกุลใหม่ ตาม Princess Hypermnestra แห่งลิเบีย

และมีอยู่สปีชีส์เดียว คือ Hypermnestra helios
Helios แปลว่า ดวงอาทิตย์


2/3-2/3 TRIBE LUEHDORFIINI
เผ่าที่ 2 เผ่าป่าดงดิบ (Humid forest) ตัวอย่างผีเสื้อในเผ่านี้

Luehdorfia chinensis
Chinese luehdorfia


Luehdorfia japonica
Japanese luehdorfia


2/3-3/3 TRIBE ZERYNTHIINI
พาร์นาสซัส เผ่าสุดท้าย อาศัยอยู่ใน ทุ่งหญ้าที่ลุ่ม (Lowland meadow)
มาจากคำว่า Zerynthia ซึ่งเป็นถ้ำแห่งหนึ่งในนิยายกรีก
ซึ่งแยกออกเป็นอีก 4 สกุล (Genus) แยกหลักๆตามอาหารที่กิน

2/3-3/3-1/4 GENUS ALLANCASTRIA
มีอยู่ 5 สปีชีส์ และทั้งหมด กินพืชสกุลนกกระทุง (Dutchman's pipe, Genus Aristolochia)


Allancastria caucasica
ชื่อมาจากภูเขา คอเคซัส (Caucasus)


Allancastria cerisyi
ตั้งชื่อตาม Alexandre Louis Lefèbvre de Cérisy นักกีฏวิทยา ชาวฝรั่งเศส


Allancastria deyrollei


Allancastria louristana


Allancastria cretica
เป็นสปีชีส์ที่มีอยู่แค่ที่เกาะครีต (Crete) ของกรีซเท่านั้น


2/3-3/3-2/4 GENUS BHUTANITIS
กินพืชในวงศ์ไก่ฟ้า (Family Aristolochiaceae) จำพวกเดียวกันกับ อัลลานคาสเทรีย ก่อนหน้า แต่ขอบเขตอาหารกว้างกว่า
และพบเป็นหลักที่ ภูฏาน ยุนนาน และ เสฉวน

Bhutanitis lidderdalii
Bhutan glory


Bhutanitis thaidina
ไทยดินา แต่ไม่มีในไทยนา
Chinese three-tailed swallowtail


2/3-3/3-3/4 GENUS SERICINUS
มีสปีชีส์เดียวคือ ผีเสื้อหางติ่งมังกร (Dragon swallowtail) Sericinus montela
กินพืช Aristolochia debilis


2/3-3/3-4/4 GENUS ZERYNTHIA
มี 2 สปีชีส์ 

Zerynthia polyxena
Southern festoon


Zerynthia rumina
Spanish festoon

---

3/3 SUBFAMILY PAPILIONINAE

จบไปแล้วกับ 2 วงศ์ย่อย บางคนอาจจะสงสัยว่า ห้ะ นั่นหรอเรียกว่าสวย !
ป่าวครับ นั่นแค่น้ำจิ้ม ชื่อวงศ์ Papilionidae วงศ์ย่อยของเจ้าแม่ก็ต้องคงคำเดิมๆไว้ด้วยสิ
และมันก็คือ 3/3 นี่เลยครับ

Papilioninae ค้นพบได้ทั่วโลก แต่ส่วนใหญ่จะอยู่แถบศูนย์สูตร (Tropics)
มีการคาดการณ์สายพันธุ์ของวงศ์ย่อยนี้ที่ 480 สปีชีส์ ดังนั้น ผมขอเอามาแค่บางส่วนที่มันสวยว้าว และไม่ซ้ำซากเกินไป นะครับ

Papilioninae มีทั้งหมด 3 เผ่า

3/3-1/3 TRIBE PAPILIONINI
ซึ่งมีสกุลเดียวคือ GENUS PAPILIO
เปิดด้วยแกนหลักก่อนเลยแล้วกันนะครับ

หนอนผีเสื้อของ Papilio กินพืชตระกูลส้ม (Family Rutaceae) ซึ่งมีสารเทอร์พีนอยด์ (Terpenoid) สำหรับให้หนอนเอาไปพัฒนาเป็นกลิ่นเหม็นสำหรับขับออกมาเพื่อใช้เป็นอาวุธป้องกันตัว
Papilio ยังเป็นหนอนผีเสื้อสุดเจ้าเล่ห์ ที่นอกจากจะมี หงอนข่มขู่ หรือ Osmeterium แล้ว หลายชนิดยังมีลวดลายและรูปร่างคล้ายอึนกด้วย และ ตัวเต็มวัยก็รู้จักพรางตัว
อุปกรณ์ครบครันระดับโปรขนาดนี้ ไม่แปลกใจเลยจริงๆ ที่ลินเนียสจะยกย่องให้เป็นต้นแบบของชีวิตที่ควรค่าแก่การถูกเรียกว่า "ผีเสื้อ"

Genus Papilio มีสมาชิกเยอะมาก จึงมีการแบ่งออกเป็นสกุลย่อย (Subgenus) อีก 7 สกุลย่อย

3/3-1/3-1/7 SUBGENUS PAPILIO
Papilio พื้นฐาน

Papilio machaon
ผีเสื้อหางติ่งสีเหลืองธรรมดา
Machaon เป็นตัวละครหนึ่งในนิยายกรีก


Papilio alexanor
ผีเสื้อหางติ่งตอนใต้
Alexanor คือลูกชายของ Machaon
คล้ายๆ กันกับ P. machaon แต่ต่างกันที่ลวดลายและอาหารนิดหน่อย


Papilio hospiton
ผีเสื้อหางติ่งคอสสิกัน
คล้ายๆ กันกับ P. machaon แต่ปีกมีความโค้งกลมกว่า และสีดำมากกว่า
พบได้ที่ เกาะคอสสิการ์ และ เกาะซาร์ดีเนีย เท่านั้น


Papilio zelicaon
ผีเสื้อหางติ่งโป๊ยกั๊ก (Anise)


Papilio brevicauda
ผีเสื้อหางติ่งหางสั้น
Kauda แปลว่า หาง และ Brevos แปลว่า สั้น
เป็นผีเสื้อที่มักอยู่ริมทะเล เพราะพืชหลักที่กินคือ Scotch lovage (Ligusticum scoticum) เป็นพืชชายฝั่ง


Papilio polyxenes
ผีเสื้อหางติ่งอเมริกัน
ตั้งชื่อตาม Polyxena ลูกสาวคนเล็กของ King Priam of Troy
คล้ายๆ P. brevicauda แต่หางยาวกว่าและปลายปีกหน้ามีมุมมากกว่า


Part 2 ครับ