“เลี้ยงนกไว้จับปลา” วิถีชีวิตชาวประมงโบราณที่กำลังเลือนหายไปตามกาลเวลา

การใช้นกกาน้ำจับปลามีประวัติศาสตร์ยาวนานเป็นพันปี เพราะนกกาน้ำหลายชนิดสามารถเลี้ยงให้เชื่องได้ โดยชาวประมงจะพายเรือออกไปพร้อมด้วยฝูงนกกาน้ำ จากนั้นจะปล่อยให้นกลงไปในน้ำ และใช้ไม้พายตีน้ำเพื่อให้นกตื่นตัวและดำลงไป ทั้งนี้จะต้องใช้เชือกผูกคอนกด้วยเพื่อมิให้นกกลืนปลาลงไป   วิธีการคือตีน้ำให้นกดำลงไปหาปลา เมื่อนกคาบปลาไว้ได้แต่ไม่สามารถกลืนลงไปได้ ชาวประมงก็จะจับออกจากปากนกเป็นอันเสร็จขั้นตอน เมื่อนกตัวใดหาปลาได้ ชาวประมงจะแบ่งปลาให้เป็นรางวัล และนกทุกตัวจะต้องได้รับการฝึกเป็นเวลา 1 ปีก่อนจะมาทำงานนี้ได้

ปัจจุบันมีชาวประมงในอำเภออวี๋กาน ใกล้ทะเลสาบโผหยาง มณฑลเจียงซี จำนวนหนึ่งที่ยังใช้วิธีนี้จับปลาอยู่ แต่พวกเขากล่าวว่าปัจจุบันจับได้น้อยมาก หาได้ก็แค่เลี้ยงตัวพออยู่พอกินไปวันๆ ไม่เหมือนสมัยก่อนที่ได้ปลาไปขายเป็นจำนวนมาก และเชื่อว่าพอชาวประมงรุ่นตนตายไปก็อาจจะไม่มีใครสืบทอดการจับปลาด้วยวิธีโบราณเช่นนี้อีกแล้ว เพราะปัจจุบันมีเทคโนโลยีการจับปลาทันสมัยมากมาย และส่วนมากก็ส่งลูกไปเรียนหนังสือเพื่อจะได้มีอนาคตที่ดีกว่าพ่อแม่

                                                                               
                                                                            China Photos / Getty Images
แม้ชาวประมงในหมู่บ้านนี้ จะกล่าวว่าตอนนี้รายได้ไม่ดี ปลาก็หายาก แต่ก็ยังจะทำอาชีพนี้ต่อไปเพราะมิเช่นนั้นคงไม่มีใครมาคอยเลี้ยงดูนกที่เป็นเครื่องมือจับปลาเหล่านี้ ที่ไม่ได้เติบโตมาแบบต้องหากินเองตามธรรมชาติ
ชาวประมงหลายคนบอกว่านกกาน้ำเหล่านี้ส่วนมากซื้อมา บางตัวก็อยู่ด้วยกันมานานแล้ว จนเหมือนเป็นครอบครัวเดียวกัน ออกหาปลาก็ไปด้วยกัน กลับบ้านก็กลับด้วยกัน

อย่างไรก็ดี ปัจจุบันมีชาวจีนที่ไม่สนับสนุนการจับปลาด้วยวิธีโบราณเช่นนี้เพราะมองว่าขัดแย้งต่อการรักษาสภาพแวดล้อมและระบบนิเวศทางธรรมชาติ
ทั้งนี้การจับปลาด้วยนกกาน้ำถูกจัดให้เป็นหนึ่งในมรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของมณฑลเจียงซีเมื่อปี 2010 และชาวประมงที่ยังใช้วิธีนี้จับปลาอยู่ในปัจจุบันมีเพียงแค่ 1,000 คนเท่านั้น
Cr.China Xinhua News


การเลี้ยงนกกาน้ำให้จับปลา

 เป็นหนึ่งในธรรมเนียมวิธีการจับปลาของญี่ปุ่น ซึ่งมีการจดบันทึกว่า การจับปลาแบบนี้มีมาประมาณ 1500 ปีก่อน ชาวประมงที่ถูกเรียกว่า Ushou(อุโชว คนที่บังคับนกกาน้ำให้จับปลา) จะคอยควบคุมเชือกที่ผูกกับคอนกกาน้ำ 5 –10 ตัว ที่คอของนกกาน้ำจะถูกเชือกพันไว้ ถึงแม้ว่านกจะกลืนปลา แต่ก็ไม่สามารถที่จะเข้าไปอยู่ท้องได้ถ้าสิ่งนั้นใหญ่เกินกว่าความกว้างที่กำหนดไว้

ปลาที่จับด้วยนกกาน้ำ คือ ปลาอะยุ (ayu)  หรือปลา Sweetfish เป็นปลาน้ำจืดที่มีรสชาติอร่อย ปลาอะยุเป็นปลาน้ำจืดที่สำคัญของญี่ปุ่น มีขนาดลำตัวยาวไม่เกิน 20 ซม. สีเงินท้องขาว วางไข่ในแม่น้ำช่วงปลายฤดูใบไม้ร่วงแล้วจะว่ายกลับลงทะเล และจะว่ายทวนน้ำขึ้นมาอีกครั้งในช่วงต้นฤดูใบไม้ผลิ 
กินสัตว์เล็กๆ และพืชอย่างตะไคร่น้ำเป็นอาหาร ชอบอาศัยตามซอกหินใต้แม่น้ำ การตกปลาชนิดนี้จึงต้องใช้เหยื่อล่อให้ออกมาเท่านั้น เรียกว่า "โทโมสุริ" 
 สมัยก่อนเชื่อกันว่าหากพบปลาอะยุที่ใดจะถือว่าโชคดี และปลาชนิดนี้ก็มีประโยชน์มากตลอดประวัติศาสตร์ญี่ปุ่นเลยทีเดียว
 
การจับปลาด้วยนกกาน้ำ จะกระทำในเวลากลางคืน ยกเว้นในคืนวันพระจันทร์เต็มดวง ชาวประมงจะจุดโคมไฟไว้ที่หัวเรือ ซึ่งเมื่อปลาอะยุ ตกใจแสงไฟ ก็จะว่ายแฉลบไปมา ทำให้เกล็ดปลาสะท้อนกับแสงไฟ และจะถูกนกกาน้ำจับกินโดยง่าย

ในการจับปลานั้นจะใช้นกกาน้ำ 10-12 ตัว ก่อนเริ่มจับปลาอุโชแต่ละคนจะจับสลากกันว่าใครจะเป็นผู้ได้ออกเรือเป็นคนแรก จากนั้นจึงจุดดอกไม้ไฟเป็นสัญญาณว่าการจับปลาได้เริ่มต้นขึ้นแล้ว

เรือแต่ละลำจะทยอยออกตามลำดับและเริ่มจับปลา ช่วงสำคัญของการตั้งขบวนเรือลอยลำเรียงเป็นแถวเป็นแนวเดียวกันเรียกว่า “โซะงะระมิ” เป็นเทคนิคในการจับปลาอย่างหนึ่ง ด้วยการไล่ให้ปลาอะยุไปรวมตัวกันในน้ำตื้น ซึ่งจะทำให้จับปลาได้ง่ายขึ้น





ในอดีต ปลาอะยุ ที่จับโดยนกกาน้ำ ที่ไม่มีรอยบาดแผลใดๆ จึงจัดเป็นของชั้นดี ราคาแพง และจะถูกส่งไปถวายให้กับราชวัง หรือบรรดาขุนนางต่างๆ ที่ปกครองเขตแดนนั้นๆ จนกระทั้ง โอะดะ โนะบุนะงะ ขุนนางสำคัญในอดีตญี่ปุ่นได้มอบฐานันดร ให้กับชาวประมงที่ยึดอาชีพนี้ว่า ujou (อุโช) หรือครูฝึกนกกาน้ำ ให้มีสถานะสูงเช่นเดียวกับ takajou หรือครูฝึกเหยี่ยว เลยทีเดียว

ปัจจุบัน วิธีการประมงแบบนี้ได้ลดน้อยลงไปตามกาลเวลา แต่ในญี่ปุ่นยังคงมีการอนุรักษ์ประเพณีนี้อยู่ ที่เมืองเซะกิ จังหวัดกิฟุ มีประเพณีการจับปลาอะยุ ที่แม่น้ำนะงะระ โดยเป็นประเพณีที่มีมาอย่างยาวนานกว่า 1,500 ปีแล้ว เรียกว่า “เทศกาลอุไก” จะมีในระหว่างวันที่ 11 พฤษภาคม-15 ตุลาคม ของทุกปี ซึ่งถือเป็นประเพณีใหญ่มีการเฉลิมฉลองด้วยพลุและดอกไม้ไฟ

สำหรับวิถีชีวิตของชาวบ้านกับการหาปลาด้วยการใช้วิธีแห่งห่วงโซ่อาหารนี้ นับเป็นความชาญฉลาดของคนรุ่นก่อนที่สืบทอดกันมายาวนาน แต่ในปัจจุบันจะมีสักกี่คนที่จะสืบสานการหาปลาด้วยวิธีเช่นนี้ อาจจะดูใจร้ายไปสักหน่อยกับเจ้านกกาน้ำ แต่มันก็ได้ปลาที่เหลือจากการคัดมาเป็นค่าตอบแทนในครั้งนี้

Cr.travel.mthai.com
Cr.clipmass.com