ตู้นิรภัยที่หาดใหญ่สมัยโบราณ

วันนี้นั่งคุยกับรุ่นพี่สตรีที่ทำร้านอาหาร
ที่ทำสืบต่อเนื่องมาตั้งแต่รุ่นพ่อแม่
ก็คุยสัพเพเหระและเล่าความหลังกัน
และทบทวนความทรงจำเก่า ๆ
ทำให้รำลึกถึงเรื่องที่แม่เคยเล่าให้ฟัง
กับที่แกเล่าให้ฟังเป็นการทบทวนความจำว่า

สมัยก่อนบ้านเรือนในหาดใหญ่
มักจะสร้างกับไม้เป็นหลัก
หลังคามักจะมุงสังกะสี
มีฐานะหน่อยก็กระเบื้องว่าว
นายทุนมักจะเป็นคุณพระ(พระเสน่หามนตรี)
หรือนายทุนจากสงขลามาสร้างบ้านให้เช่า

บางบ้านจะลงทุนขุดบ่อน้ำไว้ใช้ในบ้าน
เรียกว่าสมัยก่อนใครมีบ่อน้ำในบ้าน
จัดว่าเป็นครอบครัวมีระดับ/มีเงินพอสมควร
เพราะสมัยก่อนต้องใช้แรงคนขุดบ่อเป็นหลัก
ความกว้างปากปล่องบ่อ
มักจะเป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส
กว้างเมตรคูณเมตรก็จัดว่าหรูแล้ว
ใช้อิฐประดับต่อเติมกันดินพังลงมา
ด้วยการสอดินเหนืยวเป็นตัวอุดแทนซีเมนต์

ปล่องบ่อซีเมนต์กลมแบบเส้นผ่าศูนย์กลาง
เพิ่งจะมีเข้ามาภายหลังจากนั้นช่วงหลัง ๆ แล้ว
ราว ๆ ช่วงปี 2500
จึงเริ่มมีคนทำปล่องบ่อกลมขายในหาดใหญ่
และใช้ซีเมนต์อุดร่องรอยระหว่างปล่องบ่อ
ยุคนั้นซีเมนต์มักจะเป็นของอังกฤษ
นำเข้ามาจากปีนัง มาเลย์

จริง ๆ ปล่องบ่อกลมก็มีมานานแล้ว
แต่เป็นของนอก นำเข้าจากปีนัง(ผู้ผลิต)
ราคาแพงมาก และหนักมาก
กับมีโอกาสชำรุดตอนขนส่ง
เลยไม่ค่อยมีคนนิยมซื้อมาใช้กัน

บ่อน้ำชาวบ้านนอกจากใช้กินใช้น้ำในบ้าน
ในยุคนั้นยังเป็นตู้นิรภัยชั้นหนึ่งของแต่ละบ้าน
เพราะเกิดเหตุเตือนไฟไหม้ขึ้นมาแต่ละครั้ง
หรือมีไฟไหม้บ้านบริเวณใกล้เคียง

เจ้าของบ้านจะนำเอาทรัพย์สินมีค่า
ในยุคนั้นได้แก่เสื้อผ้า เงินทอง ของมีค่า
ใส่ตะกร้าหรือหีบเหล็กโยนลงในบ่อน้ำ
ไว้ไฟสงบค่อยสาวสมบัติขึ้นมา
แต่ก็ทำให้เสื้อผ้ามักจะหมองหม่น
เพราะแช่น้ำนานไปหน่อย
กับมีเศษควันกิ่งไมัม้ตกลงไปบางส่วน

ข้อดีของตู้นิรภัยชาวบ้าน
คือ ไฟไม่กิน โจรไม่ปล้น
เพราะการหอบข้าวของมีค่า
วิ่งหนีไฟออกจากบ้าน
อาจจะทำตกหล่น
หรือโดนลักขโมยไปได้
เพราะคนดีก็มีอยู่มาก
แต่คนชั่วไม่กี่คนที่มี
สามารถทำร้าย/ทำเลว
และเป็นอันตรายกับคนดีได้มากกว่า
.

---

.

ที่หาดใหญ่
สมัยก่อนมักจะน้ำท่วม/น้ำหลากเป็นประจำ
น้ำในบ่อมักจะขุ่นข้น
ต้องใช้เครื่องกรองชาวบ้านกรองน้ำ
แบบใส่หินหยาบ หินละเอียด ทราย ถ่าน
กรอกน้ำใส่ในโอ่งขนาดกลาง
ที่เจาะรู/ต่อก๊อกน้ำให้ไหลลงในโอ่งเก็บน้ำ
บางเจ้าก็ใช้วิธีการแกว่งสารส้มก็มี
เพื่อใช้ดื่มกิน/ซักผ้า
บางบ้านจะต้มน้ำก่อนกิน

ระบบกรองน้ำแบบนี้
ของการประปาภูมิภาคหาดใหญ่
ก็ใช้หลักการแบบเดียวกัน
แต่มี Scale บ่อแต่ละลูกจะใหญ่มาก
แต่วางในแนวนอนให้น้ำไหลผ่านทีละบ่อ
และขั้นตอนสุดท้ายจะผสมคลอรีน
ก่อนจำหน่ายให้ชาวบ้าน

การทำบ่อกรองแบบนี้
ยังมีคนทำขายแถวอีศานหลายราย
และมีธุรกิจขายหิน ทราย ถ่านไม้
เพื่อให้ผู้ใช้ตัองเปลี่ยนในเวลาที่เหมาะสม
แทนการมาล้างทำความสะอาด
เพราะเปลืองน้ำ/เสียเวลา

การล้างบ่อน้ำให้ใส
เป็นเรื่องใหญ่โตพอสมควร
เพราะต้องจ้างคนลงไปล้างบ่อ
เป็นงานช้างเอิกเกริกพอสมควร
ตัองมีคนสาดน้ำลงไป ให้คลายร้อน
และระวังคนลงไปล้างบ่อหมดลมหายใจ
เพราะก๊าซพิษ อากาศในบ่อไม่พอเพียง

เขียนขึ้นจากความทรงจำเก่า ๆ
ก่อนที่จะเลือนหายไปเหมือนบ่อน้ำในอดีต