ย่อหน้าที่ ๑๙๙
การสร้างโลก ตามประเพณีอินเดีย ก็เห็นไม่พ้นเรื่องจะมาจากองค์วิจิตรวีรยะจนถึง ท้าวมหาธฤตราษฎร์, กระทั่งรามายณะอย่างหนึ่งด้วย ที่เป็นปรัมปรา เพราะว่า โลกสมัยเก่าล้วนเป็นปรัมปราภิปราย มาเท่านั้นเอง ไม่ปรากฏว่าให้นับเป็นอายุแท้ๆ ดั่งวิชาประวัติศาสตร์สมัยปัจจุบัน เพราะร่างธรรมนูญอย่างนั้นต้องการจะสืบสนธิอธิบายตัวธรรมชาติ ให้เกิดความอัศจรรย์เข้ามาตกในที่ๆ เป็นมนุษย์, เว้นแต่ในพระพุทธาธิบายเท่านั้น ให้ได้ตรัสว่าโลกคืออายตนะ มีปรากฏให้เห็น ให้มีมาได้แก่ รูป เป็นต้น มีมาในขันธ์เป็นต้น
เกิดเป็นเรื่องสนุกสนาน ที่พุทธาธิบายนั้นปรากฏเรื่องพระมนูมาด้วย อันคนก็มักจะยกให้ว่าเป็นคติพราหมณ์เก่า ว่าพระพุทธเจ้าได้อนุวรรตตาม เลี่ยงลดพระปรีชาญาณให้องค์สัมพุทธเจ้าเราด้อยอัจฉริยภาพลงไป, กระทั้งที่ว่าสมควรเองที่ปรากฏว่า พระองค์รับรองและประดิษฐานพระประภัสสระสมมุติ ชื่อมนู เป็น มนุสฺสภูตา สัตว์ชนซึ่งเป็นวีระพิเศษในทวีปน้อยใหญ่, สมมุติให้ว่าเป็นดวงตาของโลก โดยความเป็นโลก ด้วยประวัติของความเป็นโลกในยุคต้นกัป, กว่ามหาสมมุตินั้นจะปรากฏองค์พระสยัมภูพุทธเจ้าเป็นดวงตาของโลก โดยความเป็นธรรมสืบต่อมา,
ข้าพเจ้าคิดว่า จะให้ได้มีสำนวนเก่า ว่า “มีรูปเป็นต้น” นั่นแหล่ะ ให้เราๆที่มีชีวิตรอดเหลืออยู่นี้ ได้ไปศึกษาด้วยกัน, อันซึ่งมีเหตุมาจากมหาสงครามภารตะมหวินาศ ซึ่งเกิดสันตะโรแก่ราตรีเดียวเจริญนั้น สิ้นวิบัติลง, โลกที่นับกลางคืนเป็นหลักนั่นก็คงจะจบลงไปด้วยพร้อมกับปรัมปราประวัติพินาศอันเดิมนั้น, ที่มหาสมมุติเข้าพิฆาตมหาธฤตราษฎร์ให้อันตรธาน อำนาจมืดยิ่งใหญ่องค์เดียวเมื่อนั้นให้สิ้นลงไป, มีราตรีเดียวเจริญ และพินาศลงแล้ว
ปรัมปราทั่วไปคนควรต้องเชื่อกันว่า อาทิแรกพระมนู ผู้เป็นประภัสสระสมมุติองค์แรกเกิด คงเปรียบเหตุการณ์เฉพาะนั้นว่า เป็นระวิวาระเท่านั้นเป็นวันเดียว เพราะราตรีแห่งประภัสสระเดิมตามธรรมชาติตัวแท้นั้นไม่มี , เพราะราตรีจะมีได้ก็เพราะมหาทวีปกำหนด มีสมุทรโคจรมาเป็นภาค มีอากาศโคจรมาเป็นภาค มีปฐพีสถิตอำนาจวัฒนะมาเป็นภาค ประภัสสระสมมุติเมื่อจุติโคจรลงในปฐพีแห่งมหาทวีปหนึ่งแล้ว จึงเกิดราตรีขึ้น พร้อมกับมหาสมมุติในวันเดียวกันนั้นเอง, ให้ได้ว่า ประภัสสระสมมุติองค์หนึ่งนับวัน ประภัสสระสมมุติองค์หนึ่งนับคืน, ก่อนปรัมปราแห่งอภิมหานิทานนับ ๗ จะมี เรื่องวันหนึ่ง และคืนหนึ่ง เป็นเรื่องเดิมที่ได้เกิดมามีอยู่ก่อนแล้ว, มหาทวีปน้อยทวีปหนึ่งเป็นที่อาศัยของประภัสระสมมุติผู้นับคืน ชัมพูมหาทวีปเป็นที่อาศัยของประภัสสระสมมุติผู้นับวัน, ต่างขันแข็ง เข้าแข่งขัน สัมประยุตกันเข้าครอบครองแก้วแห่งพิภพในที่สุดสาครตลอดเมื่อนั้น ทุกเวลา
จนในสมัยหนึ่งโดยโคตรนามของพระประภัสสระสมมุติผู้นับคืน เชื้อแถวแนวกาลของพระมหาธฤตราษฏร์พระองค์หนึ่ง ได้เข้าครอบครองแก้วแห่งพิภพและสาคร ในพื้นมหาปฐพีชื่อชมพูทวีป อาศัยอยู่, ประกาศกำหนดให้นับคืน ตรัสว่า “กาลสัมประโยคแห่งทุกสัมประสิทธิ์ประหารของเรา เป็นเหตุและปัจจัยแห่งเรา ในประเทศนี้ ที่มีราตรีเดียวเป็นที่เจริญ”
วจีสมาจาร เรื่องการสร้างโลกและการสร้างสภาวะ บทย่อหน้าที่ ๑๙๙
การสร้างโลก ตามประเพณีอินเดีย ก็เห็นไม่พ้นเรื่องจะมาจากองค์วิจิตรวีรยะจนถึง ท้าวมหาธฤตราษฎร์, กระทั่งรามายณะอย่างหนึ่งด้วย ที่เป็นปรัมปรา เพราะว่า โลกสมัยเก่าล้วนเป็นปรัมปราภิปราย มาเท่านั้นเอง ไม่ปรากฏว่าให้นับเป็นอายุแท้ๆ ดั่งวิชาประวัติศาสตร์สมัยปัจจุบัน เพราะร่างธรรมนูญอย่างนั้นต้องการจะสืบสนธิอธิบายตัวธรรมชาติ ให้เกิดความอัศจรรย์เข้ามาตกในที่ๆ เป็นมนุษย์, เว้นแต่ในพระพุทธาธิบายเท่านั้น ให้ได้ตรัสว่าโลกคืออายตนะ มีปรากฏให้เห็น ให้มีมาได้แก่ รูป เป็นต้น มีมาในขันธ์เป็นต้น
เกิดเป็นเรื่องสนุกสนาน ที่พุทธาธิบายนั้นปรากฏเรื่องพระมนูมาด้วย อันคนก็มักจะยกให้ว่าเป็นคติพราหมณ์เก่า ว่าพระพุทธเจ้าได้อนุวรรตตาม เลี่ยงลดพระปรีชาญาณให้องค์สัมพุทธเจ้าเราด้อยอัจฉริยภาพลงไป, กระทั้งที่ว่าสมควรเองที่ปรากฏว่า พระองค์รับรองและประดิษฐานพระประภัสสระสมมุติ ชื่อมนู เป็น มนุสฺสภูตา สัตว์ชนซึ่งเป็นวีระพิเศษในทวีปน้อยใหญ่, สมมุติให้ว่าเป็นดวงตาของโลก โดยความเป็นโลก ด้วยประวัติของความเป็นโลกในยุคต้นกัป, กว่ามหาสมมุตินั้นจะปรากฏองค์พระสยัมภูพุทธเจ้าเป็นดวงตาของโลก โดยความเป็นธรรมสืบต่อมา,
ข้าพเจ้าคิดว่า จะให้ได้มีสำนวนเก่า ว่า “มีรูปเป็นต้น” นั่นแหล่ะ ให้เราๆที่มีชีวิตรอดเหลืออยู่นี้ ได้ไปศึกษาด้วยกัน, อันซึ่งมีเหตุมาจากมหาสงครามภารตะมหวินาศ ซึ่งเกิดสันตะโรแก่ราตรีเดียวเจริญนั้น สิ้นวิบัติลง, โลกที่นับกลางคืนเป็นหลักนั่นก็คงจะจบลงไปด้วยพร้อมกับปรัมปราประวัติพินาศอันเดิมนั้น, ที่มหาสมมุติเข้าพิฆาตมหาธฤตราษฎร์ให้อันตรธาน อำนาจมืดยิ่งใหญ่องค์เดียวเมื่อนั้นให้สิ้นลงไป, มีราตรีเดียวเจริญ และพินาศลงแล้ว
ปรัมปราทั่วไปคนควรต้องเชื่อกันว่า อาทิแรกพระมนู ผู้เป็นประภัสสระสมมุติองค์แรกเกิด คงเปรียบเหตุการณ์เฉพาะนั้นว่า เป็นระวิวาระเท่านั้นเป็นวันเดียว เพราะราตรีแห่งประภัสสระเดิมตามธรรมชาติตัวแท้นั้นไม่มี , เพราะราตรีจะมีได้ก็เพราะมหาทวีปกำหนด มีสมุทรโคจรมาเป็นภาค มีอากาศโคจรมาเป็นภาค มีปฐพีสถิตอำนาจวัฒนะมาเป็นภาค ประภัสสระสมมุติเมื่อจุติโคจรลงในปฐพีแห่งมหาทวีปหนึ่งแล้ว จึงเกิดราตรีขึ้น พร้อมกับมหาสมมุติในวันเดียวกันนั้นเอง, ให้ได้ว่า ประภัสสระสมมุติองค์หนึ่งนับวัน ประภัสสระสมมุติองค์หนึ่งนับคืน, ก่อนปรัมปราแห่งอภิมหานิทานนับ ๗ จะมี เรื่องวันหนึ่ง และคืนหนึ่ง เป็นเรื่องเดิมที่ได้เกิดมามีอยู่ก่อนแล้ว, มหาทวีปน้อยทวีปหนึ่งเป็นที่อาศัยของประภัสระสมมุติผู้นับคืน ชัมพูมหาทวีปเป็นที่อาศัยของประภัสสระสมมุติผู้นับวัน, ต่างขันแข็ง เข้าแข่งขัน สัมประยุตกันเข้าครอบครองแก้วแห่งพิภพในที่สุดสาครตลอดเมื่อนั้น ทุกเวลา
จนในสมัยหนึ่งโดยโคตรนามของพระประภัสสระสมมุติผู้นับคืน เชื้อแถวแนวกาลของพระมหาธฤตราษฏร์พระองค์หนึ่ง ได้เข้าครอบครองแก้วแห่งพิภพและสาคร ในพื้นมหาปฐพีชื่อชมพูทวีป อาศัยอยู่, ประกาศกำหนดให้นับคืน ตรัสว่า “กาลสัมประโยคแห่งทุกสัมประสิทธิ์ประหารของเรา เป็นเหตุและปัจจัยแห่งเรา ในประเทศนี้ ที่มีราตรีเดียวเป็นที่เจริญ”