เรียนเจตสิก 52 จากภาพ

กระทู้สนทนา

มหาสติปัฏฐาน 4 พระไตรปิฎก ปฏิบัติธรรม ศาสนาพุทธ

จากที่ได้อ่านกระทู้สนทนาเกี่ยวกับศาสนาพุทธ ทำให้รู้ว่า ผู้ศึกษาธรรมะบางส่วนจะมีปัญหากับความเข้าใจในการทำงานของจิต จึงขออธิบายจิต-เจตสิกด้วยภาพ หากท่านใดคิดว่ามีอะไรที่ผิดพลาด หรือจะเพิ่มเติม แนะนำได้ครับ

มีผู้อ้างตำราว่า จิตเดิมแท้จิตประภัสสร ซึ่งเป็นเรื่องของการทำความเข้าในในสภาพของจิตเท่านั้น แต่ในความเป็นจริงแล้ว ตั้งแต่ปฏิสนธิจิต จิตก็มีเจตสิก มีอนุสัย มีกรรม ติดตามกันมาแต่ดั้งแต่เดิมแล้ว

ภาพแสดงว่าตลอดเวลาไม่ว่าเราจะรู้สึกตัวหรือไม่ก็ตาม จะมีเจตสิก 7 ดวงเกิดดับตามจิตมาโดยตลอด
เมื่อมีอารมณ์มากระทบ ไม่ว่าจะเป็น รูป เสียง กลิ่น รส สัมผัส (เย็น ร้อน อ่อน แข็ง ตึง ไหว) หรือแม้แต่เรื่องนึกคิดอะไรก็ตาม อารมณ์เหล่านั้นก็จะกระทบกับจิต ทำให้จิตมีการไหวทำให้ เจตสิกทั้ง 7 ทำหน้าทีของตน
ผัสสะ ทำหน้าที่ ให้จิตรับรู้อารมณ์ทางอายตนะทั้ง 6
เวทนา ทำหน้าที่ ให้จิตรู้สึก ชอบ ไม่ชอบ เฉยๆ
สัญญา ทำหน้าที จำอารมณ์ที่เกิด
เจตนา ทำหน้าที่ ให้จิตมีความมุ่งในอารมณ์ที่กระทบ
เอกัคคตา ทำให้ จิตมีอารมณ์เป็นอันเดียว และรับอารมณ์ได้ไม่สับสน
ชีวิตินทรีย์ ทำหน้าที่ ดำรงภพชาติ
มนสิการ ทำหน้าที่ นึกคิดถึงสิ่งที่มากระทบ

เมื่อเจตสิกทั้ง 7 ทำหน้าทีของตน จะมีเจตสิกที่เกิดในวิถีจิต เกิดเพิ่มขึ้นอีก 6 ชนิด
เจตสิก 6 ชนิดนี้ไม่ได้เกิดกับจิตทุกดวง เกิดเป็นบางดวงเท่านั้น

ในกรณีที่จิตเดิมมีอนุสัยอยู่ (ปุถุชนเป็นเช่นนี้) อนุสัยก็จะทำให้ อกุศลเจตสิกเกิด ซึ่งหากจิตเป็นอกุศล เจตสิก 4 ชนิดที่เกิดขึ้นมาเพิ่มนี้จะเกิดกับอกุศลจิตทุกดวง

เมื่อจิตได้พิจารณาอารมณ์ที่มากระทบแล้ว อนุสัยส่วนที่จิตนั้นเคยชิน หรือมีอัทยาศัยอย่างไร
อกุศลเจตสิกที่จะเกิดร่วมกับ สัพพากุสลสาธารณเจตสิก 4 ก็เกิดและทำหน้าที่ของตน
แล้วแต่เจตสิกดวงไหนจะเกิด จิตก็จะมีลักษณะตามเจตสิกที่เกิดด้วย
ในภาพ ผมจะแยก อกุศลเจตสิก ไว้ 4 แบบด้วยกัน
สีแดง = กลุ่มของโทสะ
สีม่วง = กลุ่มของโลภะ
สีเทา = กลุ่มของโมหะ
สีเทาแดง = เป็นได้ทุกกลุ่ม

ในกรณีที่จิตนั้น มีเจตสิกที่เป็นกุศล หรือ เป็นโลกุตรธรรมก็ตาม โสภณสาธารณเจตสิก 19 ดวง จะเกิดกับจิตทีเป็นจิตดีงามทุกดวง

และในกุศลจิตแต่ละดวง ก็ไม่ได้มีเพียงโสภณสาธารณเจตสิก 19 ดวงเท่านั้นที่เกิดเท่านั้น
แต่ก็ยังมีเจตสิกที่เป็น โสภณเจตสิกอื่นเกิดร่วมด้วยอีก ซึ่งจะทำให้จิตที่เป็นกุศลแต่ละดวงมีความแต่ต่างกัน ตามกำลังของเจตสิกแต่ละชนิด

ภาพทั้งหมด ทำเพื่อประโยชน์ของเพื่อนผู้ร่วมปฏิบัติธรรมทุกท่านได้ใช้ศึกษากัน อนุญาตให้เอาไปใช้ได้ตามสะดวกเลยครับ

อ้างอิ่ง; เจตสิก 52
http://84000.org/tipitaka/dic/d_item.php?i=355
พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม
พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตฺโต)
พระธรรมปิฎก (ประยุทธ์ ปยุตฺโต)

[Spoil] คลิกเพื่อดูข้อความที่ซ่อนไว้