วัคซีนงูสวัด ประโยชน์มีจริง แต่อาจพ่วงอาการแพ้จนรุนแรงได้ แพทย์และผู้รับวัคซีน ตัดสินใจร่วมกัน..
• วัคซีนงูสวัดหลังฉีดเข็มที่หนึ่งในคนอายุมากกว่า 65 เกิดงูสวัดไม่รุนแรงเพิ่ม 11 เท่า และรายงาน ผลข้างเคียง ที่ผ่านมา
หลังจากเริ่มโครงการฉีดวัคซีนป้องกันโรคงูสวัดชนิด recombinant (RZV, Shingrix®) ที่ได้รับทุนสนับสนุนในประเทศออสเตรเลียในช่วงปี 65
มีรายงานจากแพทย์เกี่ยวกับอาการงูสวัดหลังการฉีดวัคซีนไม่นาน
ดังนั่น วิจัยว่ามีความเสี่ยงของการเกิดโรคงูสวัดเพิ่มขึ้นทันทีหลังการฉีดวัคซีน RZV ในภาคตะวันออกเฉียงใต้ของออสเตรเลียหรือไม่?
วิธีการ
ชุดข้อมูลอิสระสองชุด ได้แก่ ชุดข้อมูลสำหรับแพทย์ทั่วไปและชุดข้อมูลที่เชื่อมโยงกันทั่วทั้งรัฐ ได้รับการวิเคราะห์แยกกันโดยใช้การวิเคราะห์แบบชุดกรณีศึกษาแบบควบคุมตนเอง (SCCS self-controlled case series analyses )
โดยมีช่วงเวลาเสี่ยง 21 วันหลังการฉีดวัคซีน
ระยะเวลาการสังเกตคือตั้งแต่วันที่ 1 มกราคม 2566 ถึง 30 เมษายน 2568
ผู้เข้าร่วมการศึกษาเป็นผู้ใหญ่ที่มีอายุ 18 ปีขึ้นไป โดยการวิเคราะห์แบ่งตามอายุ (<65 ปี และ 65 ปีขึ้นไป) และเพศ
คำนวณอัตราการเกิดโรคงูสวัดในช่วงเวลาที่สัมพันธ์กับการฉีดวัคซีน ควบคู่ไปกับความเสี่ยงที่เกิดจากโรค และความเสี่ยงต่ออาการปวดเส้นประสาทหลังงูสวัด (PHN)
ผลการศึกษา
การวิเคราะห์ SCCS ของสถานพยาบาลปฐมภูมิพบว่าอัตราการเกิดโรคงูสวัดเพิ่มขึ้น 11 เท่า (Risk Incidence [RI] 10.96, 95% CI 10.34, 11.62, p <0.0001) ภายใน 21 วันหลังจากได้รับวัคซีน RZV โดสที่ 1 ในผู้ใหญ่อายุ ≥65 ปี เฉพาะในชุดข้อมูลของแพทย์ทั่วไปเท่านั้น และไม่พบการเพิ่มขึ้นนี้ในผู้ใหญ่อายุน้อย
หลังจากการฉีดวัคซีน
โดสที่ 2 ความเสี่ยงของการเกิดโรคงูสวัดลดลงในทุกกลุ่มอายุ ผู้รับวัคซีนมีอัตราการเกิดโรคงูสวัดลดลง 73% หลังจากการฉีดวัคซีน 2 โดส ความเสี่ยงของการเกิดโรคงูสวัดไม่ได้เพิ่มขึ้น
สรุป
พบว่าอัตราการเกิดโรคงูสวัดเพิ่มขึ้นชั่วคราวหลังจากการฉีดวัคซีน RZV โดสที่ 1 ในผู้ใหญ่อายุ ≥65 ปี
อย่างไรก็ตาม กรณีเหล่านี้มีแนวโน้มว่าจะไม่รุนแรง และมีหลักฐานชัดเจนของประสิทธิผลของวัคซีนหลังจากฉีดครบ 2 โดส
Transient increased risk of shingles post Shingrix vaccination: Self-controlled case series analysis
Clinical Infectious Diseases,
Published: 09 /9/2025
• ข้อควรระวัง แม้ว่าจะมีประโยชน์ แต่ผลข้างเคียงไม่ได้มีแต่การเกิดงูสวัดหลังเข็มที่หนึ่งในผู้สูงอายุอย่างเดียว มีปฏิกิริยาของการแพ้เกิดขึ้น
ข้อมูลที่ผ่านมา
ทั้งนี้วัคซีนงูสวัดชนิดปัจจุบันนี้เป็นโปรตีนและมีสารเพิ่มภูมิคุ้มกัน ที่ทำให้ระดับการป้องกันสูงขึ้น แต่ในบางรายทำให้เกิดปฏิกิริยาไม่พึงประสงค์ ที่เรียกว่า ARIA syndrome คือ adjuvant เพิ่มปฏิกิริยาภูมิคุ้มกันเกิดอักเสบ เป็นผลข้างเคียง
• ข้อมูลการทดลองทางคลินิก
โดยรวมแล้ว ผู้ใหญ่ 17,041 รายที่มีอายุ 50 ปีขึ้นไปได้รับวัคซีน SHINGRIX อย่างน้อย 1 โดสใน 17 การศึกษาวิจัยทางคลินิก “ความปลอดภัย” ของวัคซีน
Shingrix ได้รับการประเมินโดยการรวบรวมข้อมูลจากการศึกษาวิจัยทางคลินิกแบบควบคุมด้วยยาหลอก 2 รายการ (การศึกษาวิจัยที่ 1 และ 2) ที่เกี่ยวข้องกับผู้ป่วย 29,305 รายที่มีอายุ 50 ปีขึ้นไป ซึ่งได้รับวัคซีน Shingrix อย่างน้อย 1 โดส (n = 14,645) หรือยาหลอกน้ำเกลือ (n = 14,660) ตามกำหนดการ 0 และ 2 เดือน
ในกลุ่มอาสาสมัครที่มีสุขภาพดี ได้มีการรวบรวมอาการไม่พึงประสงค์เฉพาะที่และทั่วไปโดยใช้บัตรบันทึกประจำวันมาตรฐานเป็นเวลา 7 วันหลังจากได้รับวัคซีนแต่ละโดสหรือยาหลอก
อาการไม่พึงประสงค์ที่มีระยะเวลาเฉลี่ย 2 ถึง 3 วันหลังจากได้รับ Shingrix (ทั้งสองโดสรวมกัน) ได้แก่ อาการปวด รอยแดงและอาการบวม รวมถึงอาการปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ อ่อนเพลีย ปวดศีรษะ ตัวสั่น มีไข้ และอาการทางระบบทางเดินอาหาร
อาการไม่พึงประสงค์ซึ่งเกิดขึ้นภายใน 30 วันหลังจากได้รับวัคซีนแต่ละโดส ได้แก่ อาการหนาวสั่น อาการคันบริเวณที่ฉีด อ่อนเพลีย ปวดข้อ คลื่นไส้ และเวียนศีรษะ
ผู้ป่วยที่ได้รับ Shingrix หรือยาหลอกมีรายงานโรคเกาต์ (รวมถึงโรคข้ออักเสบเกาต์) ร้อยละ 0.18 (n = 27) เทียบกับร้อยละ 0.05 (n = มีรายงานผู้ป่วย 3 ราย (0.02%) ที่ได้รับ Shingrix (ทั้งหมดภายใน 50 วันหลังการฉีดวัคซีน) และผู้ป่วย 0 รายที่ได้รับยาหลอก
• มีรายงานผู้เสียชีวิต 0.04% จากผู้ป่วยที่ได้รับ Shingrix ตั้งแต่ครั้งแรกที่ได้รับจนถึง 30 วันหลังการฉีดวัคซีนครั้งสุดท้าย
พบอาการไม่พึงประสงค์ต่อไปนี้ระหว่างการใช้ยา Shingrix หลังจากได้รับการอนุมัติ:
* การเคลื่อนไหวแขนที่ฉีดลดลงซึ่งอาจคงอยู่เป็นเวลา 1 สัปดาห์ขึ้นไป
* ปฏิกิริยาไวเกิน เช่น อาการบวมน้ำ ผื่น และลมพิษ
* และกลุ่มอาการกีแลง-บาร์เร จากการศึกษาเชิงสังเกตหลังการตลาด พบว่ามีความเสี่ยง GBS เพิ่มขึ้นในช่วง 42 วันหลังการฉีดวัคซีน Shingrix
* บุคคลบางคนเสียชีวิตภายในระยะเวลาหนึ่งหลังจากได้รับ Shingrix ในช่วงการเฝ้าระวังหลังการตลาดครั้งแรก (ตุลาคม 2017-มิถุนายน 2018)
* CDC และ FDA รายงานผู้เสียชีวิตที่ได้รับการยืนยัน 7 รายหลังจากการฉีดวัคซีน Shingrix
การศึกษาล่าสุดเกี่ยวกับรายงานเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์ (AE) ของ Shingrix ที่ค้นหาและวิเคราะห์ซึ่งส่งไปยัง VAERS ของสหรัฐอเมริการะหว่างวันที่ 20 ตุลาคม 2017 ถึง 26 เมษายน 2024
* ในช่วงเวลาการศึกษา VAERS ได้รับรายงานที่เกี่ยวข้องกับ Shingrix โดยเฉพาะ 66,849 รายงาน
รายงานส่วนใหญ่จัดอยู่ในประเภทไม่ร้ายแรง (97.3%) เหตุการณ์ไม่พึงประสงค์ที่รายงานบ่อยที่สุด ได้แก่ ปฏิกิริยาที่บริเวณที่ฉีด ไข้ หนาวสั่น ปวดศีรษะ และอ่อนล้า เวลาเฉลี่ยในการเริ่มมีอาการหลังจากการฉีดวัคซีน Shingrix จากระบบรายงานเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์ของวัคซีนคือ 1 วันในกลุ่มผู้ป่วยทุกกลุ่มที่มีอายุมากกว่า 50 ปี
• ณ เดือนเมษายน 2024 มีรายงานผู้เสียชีวิต 86 รายหลังจากการฉีดวัคซีน RZV (วัคซีนรวม Zoster ซึ่งรวมถึง Shingrix)
* รายงานการเสียชีวิตทั้งหมดเกิดขึ้นในผู้ที่ได้รับวัคซีน Shingrix เป็นวัคซีนเดี่ยว โดยมีอายุเฉลี่ยอยู่ที่ 74 ปี (ช่วง: 50–94 ปี) และระยะเวลาเฉลี่ยจากการฉีดวัคซีนจนถึงเสียชีวิตคือ 1 วัน (ช่วง: 0–238 วัน)
* นอกจากเหตุการณ์หลอดเลือดหัวใจและการหกล้มแล้ว กลุ่มอาการ Guillain-Barre ก็เป็นสาเหตุการเสียชีวิตที่พบบ่อยที่สุดเช่นกัน
• ทั้งนี้ จะฉีดหรือไม่ ต้องดูตามข้อมูลและถามเพิ่มเติมจากแพทย์ รวมทั้งตระหนักและระวังผลข้างเคียงจากสารที่เพิ่มภูมิคุ้มกัน แต่ทั้งนี้เป็นวัคซีนที่มีประโยชน์
อย่างไรก็ตาม เนื่องจากวัคซีนยังมีราคาสูงอยู่ สำหรับผู้ที่มีข้อจำกัด ถ้าเกิดงูสวัดขึ้น ไม่ว่าที่ตำแหน่งใดก็ตาม กินยาฆ่าไวรัส ที่ชื่อ acyclovir ซึ่งเป็นยาที่หมดสิทธิบัตรแล้วและราคาเข้าถึง ทั้งนี้คิดตามขนาดที่กำหนด อย่างน้อยที่สุด 7 วัน ในกรณีที่อยู่ในตำแหน่งอันตรายเช่นบริเวณหัวหน้าคอ หรือเป็นผู้มีภูมิคุ้มกันบกพร่อง เช่นได้รับยาเคมีบำบัดหรือยากดภูมิ ที่ดีที่สุดคือ ได้รับยาโดยการฉีดเข้าเส้นเลือด จากการปรึกษาแพทย์ หรือถ้ามีข้อจำกัดควรต้องใช้ยากินถึง 14 วัน แต่ถ้าลุกลาม เปลี่ยนเป็นยาฉีดทันที
รวบรวมโดย
ศ นพ ธีระวัฒน์ เหมะจุฑา
ศูนย์ความเป็นเลิศ ด้านการแพทย์บูรณาการและสาธารณสุขและ
ที่ปรึกษาวิทยาลัยการแพทย์แผนตะวันออก
มหาวิทยาลัยรังสิต
CR
https://www.facebook.com/share/1EMKoDZGzQ/?mibextid=wwXIfr
ข้อมูล“วัคซีนงูสวัด” สำหรับใครที่คิดจะพาผู้อายุที่บ้านไปฉีด หรือกำลังจะฉีดเอง💉💉💉
• วัคซีนงูสวัดหลังฉีดเข็มที่หนึ่งในคนอายุมากกว่า 65 เกิดงูสวัดไม่รุนแรงเพิ่ม 11 เท่า และรายงาน ผลข้างเคียง ที่ผ่านมา
หลังจากเริ่มโครงการฉีดวัคซีนป้องกันโรคงูสวัดชนิด recombinant (RZV, Shingrix®) ที่ได้รับทุนสนับสนุนในประเทศออสเตรเลียในช่วงปี 65
มีรายงานจากแพทย์เกี่ยวกับอาการงูสวัดหลังการฉีดวัคซีนไม่นาน
ดังนั่น วิจัยว่ามีความเสี่ยงของการเกิดโรคงูสวัดเพิ่มขึ้นทันทีหลังการฉีดวัคซีน RZV ในภาคตะวันออกเฉียงใต้ของออสเตรเลียหรือไม่?
วิธีการ
ชุดข้อมูลอิสระสองชุด ได้แก่ ชุดข้อมูลสำหรับแพทย์ทั่วไปและชุดข้อมูลที่เชื่อมโยงกันทั่วทั้งรัฐ ได้รับการวิเคราะห์แยกกันโดยใช้การวิเคราะห์แบบชุดกรณีศึกษาแบบควบคุมตนเอง (SCCS self-controlled case series analyses )
โดยมีช่วงเวลาเสี่ยง 21 วันหลังการฉีดวัคซีน
ระยะเวลาการสังเกตคือตั้งแต่วันที่ 1 มกราคม 2566 ถึง 30 เมษายน 2568
ผู้เข้าร่วมการศึกษาเป็นผู้ใหญ่ที่มีอายุ 18 ปีขึ้นไป โดยการวิเคราะห์แบ่งตามอายุ (<65 ปี และ 65 ปีขึ้นไป) และเพศ
คำนวณอัตราการเกิดโรคงูสวัดในช่วงเวลาที่สัมพันธ์กับการฉีดวัคซีน ควบคู่ไปกับความเสี่ยงที่เกิดจากโรค และความเสี่ยงต่ออาการปวดเส้นประสาทหลังงูสวัด (PHN)
ผลการศึกษา
การวิเคราะห์ SCCS ของสถานพยาบาลปฐมภูมิพบว่าอัตราการเกิดโรคงูสวัดเพิ่มขึ้น 11 เท่า (Risk Incidence [RI] 10.96, 95% CI 10.34, 11.62, p <0.0001) ภายใน 21 วันหลังจากได้รับวัคซีน RZV โดสที่ 1 ในผู้ใหญ่อายุ ≥65 ปี เฉพาะในชุดข้อมูลของแพทย์ทั่วไปเท่านั้น และไม่พบการเพิ่มขึ้นนี้ในผู้ใหญ่อายุน้อย
หลังจากการฉีดวัคซีน
โดสที่ 2 ความเสี่ยงของการเกิดโรคงูสวัดลดลงในทุกกลุ่มอายุ ผู้รับวัคซีนมีอัตราการเกิดโรคงูสวัดลดลง 73% หลังจากการฉีดวัคซีน 2 โดส ความเสี่ยงของการเกิดโรคงูสวัดไม่ได้เพิ่มขึ้น
สรุป
พบว่าอัตราการเกิดโรคงูสวัดเพิ่มขึ้นชั่วคราวหลังจากการฉีดวัคซีน RZV โดสที่ 1 ในผู้ใหญ่อายุ ≥65 ปี
อย่างไรก็ตาม กรณีเหล่านี้มีแนวโน้มว่าจะไม่รุนแรง และมีหลักฐานชัดเจนของประสิทธิผลของวัคซีนหลังจากฉีดครบ 2 โดส
Transient increased risk of shingles post Shingrix vaccination: Self-controlled case series analysis
Clinical Infectious Diseases,
Published: 09 /9/2025
• ข้อควรระวัง แม้ว่าจะมีประโยชน์ แต่ผลข้างเคียงไม่ได้มีแต่การเกิดงูสวัดหลังเข็มที่หนึ่งในผู้สูงอายุอย่างเดียว มีปฏิกิริยาของการแพ้เกิดขึ้น
ข้อมูลที่ผ่านมา
ทั้งนี้วัคซีนงูสวัดชนิดปัจจุบันนี้เป็นโปรตีนและมีสารเพิ่มภูมิคุ้มกัน ที่ทำให้ระดับการป้องกันสูงขึ้น แต่ในบางรายทำให้เกิดปฏิกิริยาไม่พึงประสงค์ ที่เรียกว่า ARIA syndrome คือ adjuvant เพิ่มปฏิกิริยาภูมิคุ้มกันเกิดอักเสบ เป็นผลข้างเคียง
• ข้อมูลการทดลองทางคลินิก
โดยรวมแล้ว ผู้ใหญ่ 17,041 รายที่มีอายุ 50 ปีขึ้นไปได้รับวัคซีน SHINGRIX อย่างน้อย 1 โดสใน 17 การศึกษาวิจัยทางคลินิก “ความปลอดภัย” ของวัคซีน
Shingrix ได้รับการประเมินโดยการรวบรวมข้อมูลจากการศึกษาวิจัยทางคลินิกแบบควบคุมด้วยยาหลอก 2 รายการ (การศึกษาวิจัยที่ 1 และ 2) ที่เกี่ยวข้องกับผู้ป่วย 29,305 รายที่มีอายุ 50 ปีขึ้นไป ซึ่งได้รับวัคซีน Shingrix อย่างน้อย 1 โดส (n = 14,645) หรือยาหลอกน้ำเกลือ (n = 14,660) ตามกำหนดการ 0 และ 2 เดือน
ในกลุ่มอาสาสมัครที่มีสุขภาพดี ได้มีการรวบรวมอาการไม่พึงประสงค์เฉพาะที่และทั่วไปโดยใช้บัตรบันทึกประจำวันมาตรฐานเป็นเวลา 7 วันหลังจากได้รับวัคซีนแต่ละโดสหรือยาหลอก
อาการไม่พึงประสงค์ที่มีระยะเวลาเฉลี่ย 2 ถึง 3 วันหลังจากได้รับ Shingrix (ทั้งสองโดสรวมกัน) ได้แก่ อาการปวด รอยแดงและอาการบวม รวมถึงอาการปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ อ่อนเพลีย ปวดศีรษะ ตัวสั่น มีไข้ และอาการทางระบบทางเดินอาหาร
อาการไม่พึงประสงค์ซึ่งเกิดขึ้นภายใน 30 วันหลังจากได้รับวัคซีนแต่ละโดส ได้แก่ อาการหนาวสั่น อาการคันบริเวณที่ฉีด อ่อนเพลีย ปวดข้อ คลื่นไส้ และเวียนศีรษะ
ผู้ป่วยที่ได้รับ Shingrix หรือยาหลอกมีรายงานโรคเกาต์ (รวมถึงโรคข้ออักเสบเกาต์) ร้อยละ 0.18 (n = 27) เทียบกับร้อยละ 0.05 (n = มีรายงานผู้ป่วย 3 ราย (0.02%) ที่ได้รับ Shingrix (ทั้งหมดภายใน 50 วันหลังการฉีดวัคซีน) และผู้ป่วย 0 รายที่ได้รับยาหลอก
• มีรายงานผู้เสียชีวิต 0.04% จากผู้ป่วยที่ได้รับ Shingrix ตั้งแต่ครั้งแรกที่ได้รับจนถึง 30 วันหลังการฉีดวัคซีนครั้งสุดท้าย
พบอาการไม่พึงประสงค์ต่อไปนี้ระหว่างการใช้ยา Shingrix หลังจากได้รับการอนุมัติ:
* การเคลื่อนไหวแขนที่ฉีดลดลงซึ่งอาจคงอยู่เป็นเวลา 1 สัปดาห์ขึ้นไป
* ปฏิกิริยาไวเกิน เช่น อาการบวมน้ำ ผื่น และลมพิษ
* และกลุ่มอาการกีแลง-บาร์เร จากการศึกษาเชิงสังเกตหลังการตลาด พบว่ามีความเสี่ยง GBS เพิ่มขึ้นในช่วง 42 วันหลังการฉีดวัคซีน Shingrix
* บุคคลบางคนเสียชีวิตภายในระยะเวลาหนึ่งหลังจากได้รับ Shingrix ในช่วงการเฝ้าระวังหลังการตลาดครั้งแรก (ตุลาคม 2017-มิถุนายน 2018)
* CDC และ FDA รายงานผู้เสียชีวิตที่ได้รับการยืนยัน 7 รายหลังจากการฉีดวัคซีน Shingrix
การศึกษาล่าสุดเกี่ยวกับรายงานเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์ (AE) ของ Shingrix ที่ค้นหาและวิเคราะห์ซึ่งส่งไปยัง VAERS ของสหรัฐอเมริการะหว่างวันที่ 20 ตุลาคม 2017 ถึง 26 เมษายน 2024
* ในช่วงเวลาการศึกษา VAERS ได้รับรายงานที่เกี่ยวข้องกับ Shingrix โดยเฉพาะ 66,849 รายงาน
รายงานส่วนใหญ่จัดอยู่ในประเภทไม่ร้ายแรง (97.3%) เหตุการณ์ไม่พึงประสงค์ที่รายงานบ่อยที่สุด ได้แก่ ปฏิกิริยาที่บริเวณที่ฉีด ไข้ หนาวสั่น ปวดศีรษะ และอ่อนล้า เวลาเฉลี่ยในการเริ่มมีอาการหลังจากการฉีดวัคซีน Shingrix จากระบบรายงานเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์ของวัคซีนคือ 1 วันในกลุ่มผู้ป่วยทุกกลุ่มที่มีอายุมากกว่า 50 ปี
• ณ เดือนเมษายน 2024 มีรายงานผู้เสียชีวิต 86 รายหลังจากการฉีดวัคซีน RZV (วัคซีนรวม Zoster ซึ่งรวมถึง Shingrix)
* รายงานการเสียชีวิตทั้งหมดเกิดขึ้นในผู้ที่ได้รับวัคซีน Shingrix เป็นวัคซีนเดี่ยว โดยมีอายุเฉลี่ยอยู่ที่ 74 ปี (ช่วง: 50–94 ปี) และระยะเวลาเฉลี่ยจากการฉีดวัคซีนจนถึงเสียชีวิตคือ 1 วัน (ช่วง: 0–238 วัน)
* นอกจากเหตุการณ์หลอดเลือดหัวใจและการหกล้มแล้ว กลุ่มอาการ Guillain-Barre ก็เป็นสาเหตุการเสียชีวิตที่พบบ่อยที่สุดเช่นกัน
• ทั้งนี้ จะฉีดหรือไม่ ต้องดูตามข้อมูลและถามเพิ่มเติมจากแพทย์ รวมทั้งตระหนักและระวังผลข้างเคียงจากสารที่เพิ่มภูมิคุ้มกัน แต่ทั้งนี้เป็นวัคซีนที่มีประโยชน์
อย่างไรก็ตาม เนื่องจากวัคซีนยังมีราคาสูงอยู่ สำหรับผู้ที่มีข้อจำกัด ถ้าเกิดงูสวัดขึ้น ไม่ว่าที่ตำแหน่งใดก็ตาม กินยาฆ่าไวรัส ที่ชื่อ acyclovir ซึ่งเป็นยาที่หมดสิทธิบัตรแล้วและราคาเข้าถึง ทั้งนี้คิดตามขนาดที่กำหนด อย่างน้อยที่สุด 7 วัน ในกรณีที่อยู่ในตำแหน่งอันตรายเช่นบริเวณหัวหน้าคอ หรือเป็นผู้มีภูมิคุ้มกันบกพร่อง เช่นได้รับยาเคมีบำบัดหรือยากดภูมิ ที่ดีที่สุดคือ ได้รับยาโดยการฉีดเข้าเส้นเลือด จากการปรึกษาแพทย์ หรือถ้ามีข้อจำกัดควรต้องใช้ยากินถึง 14 วัน แต่ถ้าลุกลาม เปลี่ยนเป็นยาฉีดทันที
รวบรวมโดย
ศ นพ ธีระวัฒน์ เหมะจุฑา
ศูนย์ความเป็นเลิศ ด้านการแพทย์บูรณาการและสาธารณสุขและ
ที่ปรึกษาวิทยาลัยการแพทย์แผนตะวันออก
มหาวิทยาลัยรังสิต
CR https://www.facebook.com/share/1EMKoDZGzQ/?mibextid=wwXIfr