ไม่ใช่ สัตว์ บุคคล ตัวตน เรา เขา แล้วเป็นอะไร? แล้วคืออะไร?แล้วความจริงเป็นอย่างไร? ขอผู้มีความรู้อธิบายด้วยค่ะ

เมื่อกล่าวว่า “ไม่ใช่ สัตว์ บุคคล ตัวตน เรา เขา” นั้น มิได้หมายความว่าไม่มีสิ่งใดเลยจนเป็นความว่างเปล่าแบบสูญสิ้น แต่เป็นการชี้ให้เห็นความจริงอันละเอียดว่า สิ่งที่เราเข้าใจว่าเป็น “เรา” หรือ “เขา” นั้น แท้จริงแล้วเป็นเพียงการปรุงแต่งของธาตุธรรม คือรูปธรรมและนามธรรม ที่เกิดขึ้นตามเหตุปัจจัย แล้วก็ดับไปตามเหตุปัจจัย ไม่ได้มีตัวตนถาวรใดอยู่ภายในสิ่งเหล่านั้นเลย

.

ในขณะร่างกายเคลื่อนไหว จิตคิด พูด หรือรู้สึก สุข ทุกข์ ดี ชั่ว ทั้งหมดล้วนเป็นเพียง “ธรรม” ที่อาศัยเหตุให้เกิดขึ้น เช่นเดียวกับคลื่นในทะเล — คลื่นเกิดเพราะลมพัด น้ำเคลื่อนไหวแล้วเกิดรูปคลื่น แต่คลื่นเองมิใช่สิ่งอื่นนอกจากน้ำ ฉันใด ความเป็น “เรา” ที่ปรากฏในแต่ละขณะก็เป็นเพียงการรวมกันของเหตุปัจจัยชั่วคราวเท่านั้น ฉะนั้น “เรา” จึงไม่มีตัวจริงที่ควบคุมได้

.

เมื่อเข้าใจอย่างนี้ จะเห็นความหมายของคำว่า “อนัตตา” ชัดขึ้นว่า คือ “ความที่สิ่งทั้งหลายไม่อยู่ในอำนาจบังคับของผู้ใด” จะให้สุขก็ไม่ได้ จะให้ทุกข์ก็ไม่ได้ จะให้เกิดหรือดับก็ไม่ได้ ทุกสิ่งดำเนินไปตามเหตุปัจจัยของมันเอง เช่น ดอกไม้บานเพราะอาศัยน้ำ แสงแดด และดิน ไม่ใช่เพราะมีใครสั่งให้บาน

.

ดังนั้น คำว่า “ไม่ใช่สัตว์ บุคคล ตัวตน เรา เขา” มิได้ปฏิเสธความมีอยู่ของปรากฏการณ์ แต่ปฏิเสธการหลงเข้าใจผิดว่ามี “เจ้าของ” ในสิ่งนั้นๆ ความจริงแท้คือสรรพสิ่งเป็นเพียงธรรมชาติที่เกิดขึ้นชั่วคราว แล้วดับไปตามเหตุปัจจัย ไม่มีใครอยู่เบื้องหลัง ไม่มีผู้กระทำ ไม่มีผู้ถูกกระทำ — มีแต่ความเป็นไปของธรรมเท่านั้นเอง.