ภาวะเลือดเป็นกรด เกิดจากอะไร

จากข่าว ดื่มสุราเถื่อน เหยื่อยาดองมรณะดับ... เหตุจากเลือดเป็นกรด 
อาจก่อให้เกิดความผิดปกติต่อสมองและระบบประสาทส่วนกลาง รุนแรงขั้นเสียชีวิตได้

วันนี้พี่หมอฝั่งธน...จะมาให้ความรู้  ภาวะเลือดเป็นกรด 

ภาวะเลือดเป็นกรด (Acidosis) คือ ภาวะความผิดปกติของเลือดหรือของเหลวในร่างกายไม่สมดุล
ทำให้มีความเป็นกรดสูง ในทางการแพทย์จะยึดเกณฑ์ค่าพีเอช (pH) ของเลือดที่วัดได้ต่ำกว่า 7.35
ลงมาถึงจะจัดว่าร่างกายมีภาวะเลือดเป็นกรด ซึ่งอาจเกิดได้จากสภาวะหรือโรคต่าง ๆ
ทำให้เกิดปัญหาสุขภาพตามมาและอาจเป็นอันตรายถึงชีวิต
ความเป็นกรดด่างของเลือดหรือของเหลวในร่างกายวัดได้จากค่าพีเอชที่เป็นตัวช่วยให้การทำงานของเซลล์ในระบบต่าง ๆ 
และการขนส่งออกซิเจนไปยังเนื้อเยื่อเป็นปกติ โดยค่าพีเอชเลือดของคนปกติจะอยู่ในช่วง 7.35-7.45 
ส่วนใหญ่จะมีความเกี่ยวข้องกับการแลกเปลี่ยนก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ 
ซึ่งเป็นการทำงานของปอด และการควบคุมความสมดุลของเกลือแร่และภาวะกรดด่างในร่างกายจากการทำงานของไต
เมื่อภาวะเลือดเป็นกรดที่เกิดจากปอดจะเรียกว่า ภาวะกรดจากระบบหายใจ 
แต่หากเกิดจากการทำงานไตจะเรียกว่า ภาวะกรดจากกระบวนการเผาผลาญ 
ซึ่งเกิดได้จากหลายสาเหตุ รวมทั้งการรักษาก็จะแตกต่างออกไปในแต่ละเหตุ

สาเหตุของภาวะเลือดเป็นกรดมาจากการที่ร่างกายมีกรดสะสมอยู่ในปริมาณมากหรือสูญเสียความเป็นด่างไป
รวมถึงมีโรคหรือความผิดปกติที่เกิดขึ้นกับปอด ไต ระบบการเผาผลาญ หรือระบบการหายใจ ซึ่งสาเหตุการเกิดแบ่งออกได้ดังนี้
1. ภาวะกรดจากระบบหายใจ
เกิดขึ้นเมื่อปอดไม่สามารถขจัดก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ออกทางการหายใจได้เพียงพอ 
จึงเกิดการสะสมของก๊าซภายในร่างกายเป็นจำนวนมากจนทำให้เลือดมีความเป็นกรดมากกว่าปกติ ซึ่งเกิดได้จากหลายสาเหตุ 
โรคทางเดินหายอุดกั้นใจเรื้อรัง การบาดเจ็บบริเวณหน้าอก ภาวะหรือโรคอ้วนซึ่งอาจทำให้หายใจลำบาก
การใช้ยาที่มีฤทธิ์กดประสาทอย่างไม่เหมาะสม ทำให้การหายใจลดลง การดื่มแอลกอฮอล์มากเกินปริมาณที่พอดี
ปัญหาเกี่ยวกับระบบประสาท โครงสร้างของหน้าอกผิดรูปร่าง เช่น หลังค่อม กล้ามเนื้อหน้าอกที่เกี่ยวข้องกับการหายใจไม่แข็งแรง
2. ภาวะกรดจากกระบวนการเผาผลาญ
เกิดขึ้นเมื่อไตไม่สามารถขับกรดออกไปได้หรือไตมีภาวะเป็นด่างมากเกินไป 
ภาวะเลือดเป็นกรดจากกระบวนการเผาผลาญแบ่งออกเป็น 4 ประเภทหลัก ได้แก่
ภาวะเลือดเป็นกรดจากเบาหวาน เกิดขึ้นกับผู้ป่วยที่เป็นโรคเบาหวาน 
เพราะร่างกายขาดอินซูลินและมีการสร้างกรดคีโตนขึ้นในร่างกายจนทำให้เกิดเลือดเป็นกรด เพราะไม่สามารถควบคุมความสมดุลได้
ภาวะเลือดเป็นกรดร่วมกับคลอไรด์ในเลือดสูง เกิดจากการสูญเสียโซเดียมไบคาร์บอเนต 
ที่ทำให้เลือดมีค่าเป็นกลาง ภาวะกรดในเลือดชนิดนี้ทำให้เกิดอาการท้องเสียและอาเจียน
ภาวะเลือดเป็นกรดจากกรดแลคติกในเลือดสูง เกิดขึ้นเมื่อร่างกายมีกรดแลคติกมากเกินไป 
มีสาเหตุจากพิษสุราเรื้อรัง ภาวะหัวใจล้มเหลว โรคมะเร็ง ลมชัก ตับวาย 
การขาดออกซิเจนเป็นเวลานานและน้ำตาลในเลือดต่ำ 
นอกจากนี้การออกกำลังกายเป็นเวลานานทำให้เกิดภาวะกรดแลคติกในเลือดเกินได้เช่นกัน
ภาวะเลือดเป็นกรดจากหลอดไตฝอย เป็นภาวะที่เกิดขึ้นเมื่อไตไม่สามารถขับกรดออกทางปัสสาวะได้ 
จึงเป็นสาเหตุทำให้เลือดเป็นกรด



ภาวะเลือดเป็นกรดจากระบบหายใจและกระบวนการเผาผลาญส่วนใหญ่จะมีอาการหลาย ๆ อย่างคล้ายกัน
ขึ้นอยู่กับสาเหตุที่ทำให้เกิดเป็นหลัก
ภาวะกรดจากระบบหายใจ อ่อนเพลีย เซื่องซึม เหนื่อยง่ายกว่าปกติ
รู้สึกสับสน ปวดศีรษะ บางรายที่มีอาการรุนแรงอาจเกิดอาการไม่รู้ตัว หรือเสียชีวิต
ภาวะกรดจากกระบวนการเผาผลาญ หายใจตื้นและถี่ รู้สึกสับสน อ่อนเพลีย
ปวดศีรษะ อาเจียน เบื่ออาหาร  อาการดีซ่าน หัวใจเต้นเร็วขึ้น
ในกรณีที่เกิดจากโรคเบาหวาน ลมหายใจอาจมีกลิ่นคล้ายผลไม้ (Ketoacidosis)

การวินิจฉัยเลือดเป็นกรด
แพทย์จะสอบถามประวัติทางการแพทย์ อาการผิดปกติที่พบ และตรวจร่างกายทั่วไป 
จากนั้นจึงมีการตรวจทางห้องปฏิบัติการด้านอื่น ๆ เพิ่มเติมตามความเสี่ยงของผู้ป่วยแต่ละราย 
การตรวจเลือด โดยการตรวจที่นิยมทำกันโดยทั่วไป เช่น การตรวจวิเคราะห์ก๊าซในเลือด 
เป็นการตรวจวัดระดับก๊าซออกซิเจนและก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ในเลือด และค่าความเป็นกรดของเลือด
หรือการตรวจเกลือแร่ในเลือด เพื่อดูการทำงานของไตและค่าความเป็นกรดด่าง
ร่วมไปถึงแคลเซียม โปรตีน น้ำตาล อิเล็กโทรไลต์หรือเกลือแร่
ซึ่งการตรวจทั้ง 2 ชนิดพอจะช่วยให้แพทย์ทราบได้ว่าภาวะเลือดเป็นกรดเกิดจากระบบการหายใจหรือกระบวนการเผาผลาญ
การตรวจเอกซเรย์ปอด หรือการตรวจสมรรถภาพปอด 
เป็นการตรวจดูสุขภาพของปอดโดยรวม และยังช่วยตรวจหาสาเหตุของภาวะเลือดเป็นกรดจากระบบหายใจ
 การตรวจปัสสาวะ เป็นการตรวจสำหรับผู้ป่วยที่คาดว่าน่าจะเกิดภาวะกรดจากกระบวนการเผาผลาญ 
โดยแพทย์จะเก็บตัวอย่างปัสสาวะของผู้ป่วย เพื่อตรวจวัดความเป็นกรดด่างที่ร่างกายขจัดออกมาว่าอยู่ในระดับปกติหรือไม่

ภาวะเลือดเป็นกรดรักษาได้เมื่อทราบสาเหตุที่เกิดอย่างแท้จริง 
โดยเน้นให้ค่าความเป็นกรดด่างหรือค่าพีเอชกลับมาอยู่ในภาวะปกติ 
วิธีการรักษาจึงขึ้นอยู่กับสาเหตุ ประเภท และระดับความรุนแรงของภาวะนี้เป็นหลัก
ภาวะกรดจากระบบหายใจ แพทย์จะรักษาโดยพยายามช่วยให้ปอดกลับมาทำงานได้ตามปกติ
และแก้ไขสาเหตุหลักที่ทำให้เกิดภาวะเลือดเป็นกรด อาจให้ยาขยายทางเดินหายใจ
ให้ออกซิเจน หรือใช้เครื่องช่วยหายใจ ในผู้ป่วยที่มีสิ่งอุดกั้นทางเดินหายใจ หรือกล้ามเนื้ออ่อนแรง
ภาวะกรดจากกระบวนการเผาผลาญจะแตกต่างออกไปตามสาเหตุของโรคหรือภาวะความผิดปกตินั้น ๆ 
เช่น ภาวะเลือดเป็นกรดร่วมกับคลอไรด์ในเลือดสูง และภาวะเลือดเป็นกรดจากไตล้มเหลว
อาจจะต้องรับประทานยาโซเดียมไบคาร์บอเนต หรือการคั่งของสารคีโตซีสในผู้ป่วยเบาหวานจนทำให้เลือดเป็นกรด 
ผู้ป่วยอาจได้รับน้ำเกลือทางหลอดเลือดหรืออินซูลิน เพื่อช่วยปรับสมดุลความเป็นกรดด่างในเลือด 
ส่วนภาวะเลือดเป็นกรดจากกรดแลคติกในเลือดสูง 
แพทย์อาจให้รับประทานโซเดียมไบคาร์บอเนต ให้น้ำเกลือ ออกซิเจน หรือสั่งจ่ายยาปฏิชีวนะ ขึ้นอยู่กับสาเหตุหลัก

เลือดเป็นกรดยังป้องกันไม่ได้เต็มประสิทธิภาพ แต่สามารถลดความเสี่ยงจากปัจจัยที่อาจก่อให้เกิดภาวะนี้ 
ภาวะกรดจากระบบหายใจ
การรับประทานยาระงับประสาทหรือยานอนหลับ
ควรใช้ตามคำสั่งแพทย์อย่างเคร่งครัดและห้ามใช้ควบคู่กับแอลกอฮอล์ เพราะอาจเป็นอันตรายถึงชีวิต
หลีกเลี่ยงการสูบบุหรี่ ควบคุมน้ำหนักให้อยู่ในเกณฑ์มาตรฐาน เพื่อลดความเสี่ยงจากโรคอ้วนและปัญหาในการหายใจได้ลำบาก
ภาวะกรดจากกระบวนการเผาผลาญ
ดื่มน้ำให้เพียงพอในแต่ละวัน เพื่อป้องกันอาการขาดน้ำ
ผู้ป่วยโรคเบาหวานควรควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดให้คงที่ 
และติดตามการรักษาสม่ำเสมอซึ่งจะช่วยลดความเสี่ยงจากการคั่งของสารคีโตนในเลือด
ไม่ควรดื่มแอลกอฮอล์เกินปริมาณที่พอดีต่อวัน 
ควรรับประทานยาตามคำแนะนำของแพทย์