เรารู้จากข่าวมาว่า อุทยานประวัติศาสตร์ภูพระบาท ยูเนสโกได้ขึ้นทะเบียนเป็นมรดกโลกทางวัฒนธรรม เมื่อวันที่ 27 กรกฎาคม 2567 ที่ผ่านมา เราไปถึงก็ไปลงทะเบียน วันที่เราไปใกล้วันแม่เลยไม่เสียค่าเข้าชม พอไปถึงก็มีเอกสารแผนที่แจกให้ เนื่องจากเรามากับเจ้าถิ่นผู้อาวุโส เลยขึ้นรถเข้าไป ไปถึงตรงจุดสำคัญ หอนางอุสา เราเดินไปเดินมา คุยสภาพเข่ากับเจ้าถิ่น สรุปได้คือ เราจะไม่ขึ้นรถกลับ แต่จะเดินกลับ เย้!!!!!! เราอาจเดินดูได้ไม่ครบ ถ้าตามแผนที่เราก็ได้ดูประมาณ 80% สำหรับเราเรากับเพื่อนเดินได้สบาย แต่เกรงใจสภาพเข่าเจ้าบ้าน ก็เอาเท่าที่ไหว ส่วนประวัติโบราณสถานในแต่ละที่เราว่าเพื่อนๆ อ่านตามป้าย ในโบชัวร์ จะดีกว่า เราขอบอกคร่าวๆ เกี่ยวกับความสำคัญของที่นี่ดีกว่า 

เส้นทางที่เราเดินไปถึง

อุทยานประวัติศาสตร์ภูพระบาท ตั้งอยู่บนภูเขาที่มีชื่อ “ภูพระบาท” ที่เป็นส่วนหนึ่งของเทือกเขาภูพาน ซึ่งเป็นเทือกเขาหินทราย มีความสูงจากระดับน้ำทะเลเฉลี่ยปานกลางประมาณ  320 – 350 เมตร เป็นป่าโปร่ง มีไม้เนื้อแข็งขึ้นปกคลุม ที่นี่มีร่องรอยชุมชนโบราณ เป็นลานหินทรายขนาดใหญ่ทำให้ไม่สามารถขุดค้นได้ ทำให้ต้องขุดค้นทางโบราณคดีจากแหล่งขุดค้นใกล้เคียง 2 แหล่ง คือ แหล่งที่ 1 วัดบ้านหนองเป่ง พบว่า มีมนุษย์เข้ามาอยู่อาศัยในราว 3,100-3,150 ปีมาแล้ว และแหล่งที่ 2 โบราณสถานดอนศิลา มีการใช้งานกิจกรรมของมนุษย์ตั้งแต่ยุคก่อนประวัติศาสตร์ (สมัยหินใหม่ถึงสมัยเหล็ก) จนถึงสมัยวัฒนธรรมล้านช้าง จากรายงานการขุดค้นทั้งสองแหล่ง แสดงให้เห็นว่าภูพระบาทเคยมีมนุษย์อาศัยอยู่ตั้งแต่ช่วง 500 ปีก่อนพุทธกาล มีการค้นพบภาพเขียนสีอยู่มากกว่า 54 แห่ง นอกจากนี้ก็ยังพบการดัดแปลงเพิงหินธรรมชาติให้กลายเป็นศาสนสถานของผู้คนในวัฒนธรรมทวารวดี วัฒนธรรมเขมร วัฒนธรรมล้านช้างและรัตนโกสินทร์ตามลำดับ ซึ่งเป็นร่อยรอยหลักฐานทางโบราณคดีที่แสดงให้เห็นถึงพัฒนาการทางสังคมของมนุษย์ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือของไทย ก่อนจะมาที่นี่ควรรู้เรื่องนิทานพื้นบ้านเรื่อง “อุสา – บารส” มาตั้งชื่อโบราณสถานที่ต่าง ๆ บนภูพระบาท เพื่อจะได้เข้าใจที่มาของชื่อและทราบถึงคติความเชื่อของชุมชนได้เป็นอย่างดี

อุสา – บารส เป็นเรื่องราวความรักอันไม่สมหวังระหว่างนางอุสา (ธิดาท้าวกงพาน) กับ ท้าวบารส ซึ่งเป็นโอรสของเจ้าเมืองปะโคเวียงงัว เริ่มจากนางอุสาได้ทำการเสี่ยงทายหาคู่ ด้วยการทำมาลัยรูปหงส์ลอยไปตามลำน้ำ บังเอิญท้าวบารสเป็นผู้ที่เก็บได้ จึงออกตามเจ้าของมาลัยจนมาถึงเมืองพาน ทำให้ได้พบกับนางอุสา และตกหลุมรักกัน เมื่อท้าวกงพานรู้เรื่องจึงวางอุบายให้มีการแข่งขันสร้างวัดกันภายในหนึ่งวัน โดยผู้ที่แพ้การแข่งขันจะต้องตาย ฝั่งท้าวบารสเสียเปรียบเพราะมีคนน้อยกว่าจึงใช้เล่ห์กลอุบายนำโคมไฟไปแขวนบนยอดไม้ เพื่อลวงให้ฝ่ายท้าวกงพานคิดว่าเป็นตอนเช้าแล้ว จึงเลิกสร้างวัดและแพ้ไปในที่สุด ทำให้ถูกตัดศีรษะ จากนั้นนางอุสาได้ไปอยู่กับท้าวบารสที่เมืองปะโคเวียงงัว แต่ก็ถูกกลั่นแกล้งจึงหนีกลับเมืองพาน ในขณะที่ท้าวบารสไปบำเพ็ญเพียรในป่าเพียงลำพัง ต่อมาเมื่อท้าวบารสรู้เรื่องจึงได้ออกเดินทางไปตามนางอุสา ที่เมืองพาน แต่พบว่านางอุสาได้สิ้นใจเพราะความตรอมใจไปก่อนหน้านั้นแล้ว ท้าวบารสเสียใจอย่างสุดซึ้งจึงตรอมใจตายตามนางอุสาไป

การเดินดูโบราณสถานในภูพระบาทไม่ลำบาก เดินได้สบายๆ มีขึ้นมีลงบ้าง แต่ทางอุทยานก็ทำทางเดินไว้อย่างดี  นี่ถ้าได้รู้ตัวมาก่อนว่าจะได้มาที่นี่ ก็จะได้อ่านข้อมูลมา การเดินน่าจะสนุกกว่านี้ ส่วนที่เราชอบที่สุดคือตรงจุด “ผาเสด็จ” ลมเย็น วิวสวย อากาศดี สดชื่น แนะนำให้พกน้ำไปด้วย 1 ขวด ส่วนร่มถ้าใครไม่ได้เอาไปทางอุทยานมีบริการให้ด้วย ตรงที่ทำการอุทยานมีนิทรรศการเล็กๆ ให้เข้าไปชมกันด้วย มีของที่ระลึกราคาน่ารักจำหน่าย เราซื้อหนังสือมา 1 เล่มราคา 22 บาท กับ หมวกมา 1 ใบ ราคา 200 บาท