เมืองชัยภูมิเป็นจังหวัดที่ไม่ค่อยนึกถึงถ้าอยากไปเที่ยว คงเพราะใกล้โคราชเกิน
สำหรับสายประวัติศาสตร์และโบราณคดี
อพยพครอบครัวและบริวารมาตั้งบ้านเรือนทำกินอยู่ที่บ้าน อีจาน บ้านน้ำขุ่น 
- น่าจะเป็นบ้านหนองขุ่น และบ้านอีจาน ตำบลขามทะเลสอ อำเภอขามทะเลสอ -
ย้ายไปตั้งถิ่นฐานใหม่ที่โนนน้ำล้อมชีลอง ตำบลชีลอง เมืองชัยภูมิ 
ส่งส่วยแก่เจ้าอนุวงศ์ ได้เป็น ขุนภักดีชุมพล นายกองนอก หัวหน้าคุมหมู่บ้านขึ้นกับเวียงจันทน์
ย้ายไปหนองปลาเฒ่าและหนองหลอด พบบ่อทองที่ลำห้วยชาด 
ได้นำทองส่งส่วยแก่เจ้าอนุวงศ์ และขอตั้ังเป็นเมือง เจ้าอนุวงศ์ยกขึ้นเป็นเมืองตั้งชื่อว่าไชยภูมิ์ และให้เป็นพระภักดีชุมพล

ต่อมาเวียงจันทน์ก็เป็นประเทศราชขึ้นต่อกรุงเทพ พระภักดีชุมพลส่งส่วยให้กรุงเทพ
พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย รัชกาลที่ 2 จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ยกเป็น เมืองชัยภูมิ
แต่งตั้งพระภักดีชุมพล (แล) เป็นพระยาภักดีชุมพล (แล) เจ้าเมืองชัยภูมิคนแรก

หลังจากทัพเจ้าอนุวงศ์แตกที่ทุงสัมฤทธิ์
เจ้าอนุวงศ์ได้เจ้าสุทธิสาร (โย้) ยกทัพมาถึงเมืองชัยภูมิ เกลี้ยกล่อมพระยาภักดีชุมพล (แล) ให้เข้าร่วมก่อการกบฏด้วย 
แต่ท่านไม่ยอมเข้าร่วมด้วย จึงถูกประหารชีวิต ที่บริเวณใต้ต้นมะขามริมหนองปลาเฒ่า
เป็นเมืองที่มีคูน้ำคันดินเป็นวงกลม ที่เห็นในแผนที่ได้แก่
เมืองโบราณหามหอก - อำเภอบ้านเขว้า
เมืองโบราณคอนสวรรค์ - อำเภอคอนสวรรค์
เมืองโบราณวัดกุดโง้ง - อำเภอเมือง
นับถือศาสนาพุทธ
นิกายเถรวาทคือ นับถือพระพุทธเจ้าห้าพระองค์ในภัทรกัลป์ ; อดีตพระพุทธเจ้า, ปัจจุบันพระพุทธเจ้า, และอนาคตพระพุทธเจ้า
นิกายมหายานคือ เชื่อว่าพระพุทธเจ้าสูงสุดคือพระอาธิพุทธะ คือพระพุทธเจ้าองค์แรกที่เกิดมาพร้อมกับโลก อยู่เป็นนิรันดร์กาล
สร้างตัวแทนเป็นมนุษยพุทธะคือพระอมิตาภะ ต่อมาจะปรินิพพาน มีบริวารคือพระโพธิสัตว์ที่จะช่วยพามนุษย์ไปสู่ความหลุดพ้นได้คราวละมาก ๆ
เชื่อในผลกรรม
เชื่อโชคลาง และมีพิธีปลงศพ

ทวารวดีในอิสานมีลักษณะเฉพาะคือมี เสมา หรือ หินตั้งสันนิษฐานว่า
1. แสดงเขตศักดิ์สิทธิ์ของพุทธศาสนา ... ตั้งล้อมบริเวณใดบริเวณหนึ่งไว้
2. ปักไว้เหนือหลุมศพเพื่อเป็นเครืองเซ่นหลุมศพ
สันนิษฐานจากที่พบเสมาสลักเป็นรูปหม้อและเครื่องบายศรีเป็นชั้น ๆ
หรือเสมาที่ไม่มีรูปสลักใด ๆ อาจเป็นป้ายสุสานก็ได้
3. เป็นการสร้างบุญกุศลอันเทียบเท่ากับการสร้างพระพุทธรูป หรือเจดีย์
อาจสลักเป็นรูปสถูป รูปธรรมจักร รูปชาดก รูปพระพุทธประวัติ เรียกแผ่นหินพุทธบูชาเล่าเรื่องชาดก

อารยธรรมเขมรตอนปลายหรือก่อนอยุธยาหรือทวารวดีที่ได้รับอิทธิพลเขมร
หลวงพ่อใหญ่ทวารวดี - ศิลปะก่อนอยุธยาหรือเขมรตอนปลาย
อุษณีษะทรงกรวย, มีไรพระศกเป็นแถบเล็กๆ - เขมร
พระขนงต่อกันเป็นรูปปีกกา, พระเนตรหลุบต่ำ,
พระนาสิกโด่ง พระโอษฐ์หนา พระกรรณยาว
ทวารวดี - เสมา
บริเวณใกล้ ๆ ได้พบโบราณวัตถุในวัฒนธรรมทวารวดี - เสมา
รายละเอียดเรื่องเสมาที่นี่ https://pantip.com/topic/39212518

ศาสนสถานล้อมรอบด้วยกำแพงแก้ว มีซุ้มประตูทางเข้าที่เรียกว่า โคปุระ ทางด้านทิศตะวันออกทางเดียว
บริเวณด้านนอกกำแพงแก้ว ด้านทิศตะวันออกเฉียงเหนือมีบาราย หรือสระน้ำศักดิ์สิทธิ์กรุด้วยศิลาแลง
ปรางค์ประธาน เหนือประตูทางเข้าทิศตะวันออก
ทับหลังเป็นรูปพระพุทธเจ้าประทับสมาธิ บนหน้ากาล คือพระอมิตาภะ พระพุทธเจ้าประจำทิศตะวันตก ประทับอยู่ที่แดนสุขาวดี
หน้าบันเป็นรูปพระอวโลกิเตศวร และหมู่เทพ
ถ้าคนที่กำลังตายท่องนโมอมิตาภะ พระอมิตาภะขี่ลำแสง(หน้ากาล) เสด็จลงมาพร้อมกับพระอวโลกิเตศวร (บนหน้าบัน) มารับวิญญาณไปสุขาวดี
บรรณาลัย สร้างด้วยศิลาแลง หันหน้าเข้าสู่ตัวปราสาทประธาน
หน้าบัน - พระราหู เทวดา ถัดมาเป็นคนกำลังขี่ม้า คนเกาะหางม้า คนเชยเท้าม้า - มหาภิเนกษกรม แปลว่า เพื่อการเสด็จออกเพื่อบุญที่ยิ่งใหญ่
ภาพนี้ดูเองไม่ออก พอดีได้ชมคลิปที่อาจารย์เผ่าทอง พาไปปรางค์กู่พอดี
ทับหลังกวนเกษียรสมุทร มีทศกัณฐ์ ยักษ์ และเทวดา คนละข้าง
พระนารายณ์ใช้อนันตนาคราชนาคที่เป็นที่นอน พันเขามันทร (ที่ประทับของพระอิศวร) คว่ำลงใช้เป็นแกนหมุน
พระนารายณ์แบ่งภาคอวตาร กูรมาวตาร เป็นเต่ายักษ์ เอากระดองไปรองรับยอดเขาพระสุเมรุไว้ไม่ให้โลกทะลุ
เป็นคติของฮินดู - จึงอาจนำทับหลังจากปราสาทอื่นใกล้เคียงมาใช้
อโรคยาศาลา ยังทำการอยู่จนอยุธยายกไปตียโศธรปุระแตก ก็หยุดไปจึงไม่มีผู้อุดหนุน

พระวิษณุ วิษณุ สวมหมวกทรงกระบอก (กิรีฏมงกุฎ) ถือ บัว จักร สังข์ คฑา
กำหนดอายุจากทรงผม การนุ่งผ้า การชักชายผ้า อยู่ในศิลปะแบบนครวัด พุทธศตวรรษที่ 17-18
ภาพทับหลังพระกฤษณะต่อสู้กับสิงห์ ทั้งสองภาพ เมื่อเทียบกับภาพที่ปราสาทหินพิมาย
ภาพการกวนเกษียรสมุทร (กูรมาวตาร) พระพรหมประทับสมาธิด้านบน เทวดาชักหางอนันตนาคราชกับอสูรชักเศียรอนันตนาคราชกำลังต่างเชือก
รัดเขามันทร (แกน) ต่างไม้กวนเอาน้ำอมฤต ใต้แนวเขามันทรเป็นรูปเต่า - กูรมาวตาร จาการอวตารของพระนารายณ์อวตารกันโลกทะลุ
เทวีนั่งคุกเข่าอยู่ด้านหลังของเต่า ซึ่งหมายถึงพระลักษมี เบื้องหน้าเต่าควรมีหัวม้าอุจไฉศรพัส เป็น 2 ใน 14 สิ่งมงคลที่เกิดจากการกวนเกษียรสมุทร
ภาพวิษณุอนันตศายินปัทมนาภะ
ตั้งอยู่ที่ วัดศิลาอาสน์ บ้านนาไก่เซา ต.นาเสียว อ.เมือง
เป็นกลุ่มพระพุทธรูปสลักจากหิน ทำให้เชื่อได้ว่าที่นี่อาจเคยเป็นวัดที่สร้างใต้เพิงหิน
พระประธานชาวบ้านเรียกว่าพระเจ้าองค์ตื้อ หนัก องค์ใหญ่ พระพักตร์สี่เหลี่ยม คิ้ววงโค้งต่อกันเหนือจมูก พระเนตรมองตรง จมูกใหญ่ ปากหนา หูเป็นใหญ่ยาว เส้นผมรวบตรง มีแถบไรพระศกที่หน้าผาก เกตุมาลาทรงกรวย ครองจีวรห่มคลุม สังฆาฏิยาวจรดพระนาภี
เป็นศิลปะผสมระหว่างพื้นบ้านที่มาจากวัฒนธรรมทวาราวดีและได้รับอิทธิพลจากเขมร กำหนดอายุประมาณพ.ศ. 1800-1900
เรียกศิลปะก่อนอยุธยาหรือยุคเขมรตอนปลาย
พระพุทธรูปบางองค์ ประทับสมาธิเพ็ชร (เขมร สมาธิราบ)
นิ้วเท้าเท่ากันหมด ฝ่าเท้าตัดตรงเต็มตามลักษณะของมหาบุรุษ
บางองค์เป็นปางมารวิชัยกลับซ้ายขวา อิทธิพลชวาตอนปลาย
กลุ่มพระ ทางขวา 2 องค์ - พระพุทธรูปทรงเครื่องน้อย - มีกระบังหน้าและมงกุฏครอบมวยผม ไม่ใส่ตุ้มหู จีวรห่มคลุม
ลงพุง - เขมรตอนปลาย
อีก 5 องค์ ปางสมาธิ ห่มคลุม สบงโค้งสูง ตามองต่ำ - หินยาน