ในเวชการแผนโบราณตั้งแต่สมัยก่อนปโตเลมี เรียก Medical astrology (iatromathematics)
นิยมใช้การรักษาพยาบาลด้วยเรื่องของธาตุ, กาลเทศะ, และสถานที่ มานานแล้ว ฉะนั้นซินแส หรือหมอ สมัยก่อนต้องรู้โหราศาสตร์, ดวงดาว, ฤกษ์ยาม, เวทย์มนต์ คาถา, การรักษาโรค, และวิทยาศาสตร์ของยุค เป็นต้น
อยากฝากนักโหราศาสตร์รุ่นใหม่ๆ ว่า ในการแก้ไขดวงชะตา ผู้ที่เข้าใจให้ใช้ปรับ ตามธาตุ, พฤติกรรม, สภาพแวดล้อม ชีวิตก็ดีขึ้นได้ โดยเฉพาะส่วนนี้ ควรใช้กับคนยากจนให้มากๆ เพราะพวกเขาไม่มีทรัพย์ หากต้องซื้อข้าวของมากมายมาแก้ดวง เขาต้องไปกู้ยืมเงินคนอื่นมาแก้ดวง ทำให้ติดหนี้ไปอีก เขาเดือดร้อน
(แต่สำหรับคนมีสตางค์จะขายของเล่นแก้ดวง ชิ้นละล้านสองล้านให้เขา แล้วเขามีความสุขมากขึ้น ก็ขายไปเถอะ เขาไม่ได้เดือดร้อน)
การแก้ดวงก็เหมือนเดินทางไปยังปลายทาง จะเดินไป นั่งรถเมล์ นั่งรถยุโรปหรูหรา หรือนั่งเครื่องบินส่วนตัวไป ก็สำเร็จผลได้เหมือนกัน
เพียงต้องไม่ทำให้เจ้าชะตาเดือดร้อนเพราะหาสตางค์มาจ่าย มันจะเป็นเวรกรรมนำความเดือดร้อนติดตัวไปทุกภพทุกชาติ
บทความด้านล่างคัดมาจาก สารานุกรมไทยสำหรับเยาวชนฯ / เล่มที่ ๓๓ / เรื่องที่ ๘ การแพทย์แผนไทย / เวชกรรมไทย
เห็นว่ามีประโยชน์กับนักศึกษาโหราศาสตร์ไว้ช่วยเหลือคนได้ บทคัดมามี ดังนี้
====================
เวชกรรมไทยเป็นศาสตร์แขนงหนึ่งในหลักวิชาการแพทย์แผนไทย แพทย์แผนไทยทุกคนต้องมีความรู้ด้านเวชกรรมไทย จึงจะประกอบวิชาชีพรักษาผู้ป่วยได้ โดยต้องมีความรู้ความเข้าใจอย่างลึกซึ้งในหลักความรู้ ๔ ประการ ได้แก่ รู้สาเหตุของโรค รู้ชื่อโรค รู้ยาสำหรับแก้โรค และรู้ว่ายาใดสำหรับแก้โรคใด ในหลักความรู้นี้ แพทย์แผนไทยต้องมีความรู้เกี่ยวกับสาเหตุของโรค ซึ่งในตำราการแพทย์แผนไทยเรียก "สมุฏฐานแห่งโรค" เป็นเบื้องต้นเสียก่อน จึงจะรู้ชื่อโรค และรู้ยาสำหรับแก้โรค
คำว่า สมุฏฐาน แปลว่า ที่แรกตั้งหรือที่แรกเกิด ดังนั้น "สมุฏฐานแห่งโรค" จึงหมายถึง ที่แรกเกิดแห่งโรค หรือสาเหตุของโรค แพทย์ในสมัยโบราณมักเรียกโรคภัยไข้เจ็บต่างๆ โดยรวมว่า "ไข้" ตามหลักวิชาการแพทย์แผนไทยนั้น ความเจ็บป่วยนั้น เกิดจากสาเหตุ ๕ ประการ ได้แก่
ธาตุสมุฏฐาน อุตุสมุฏฐาน อายุสมุฏฐาน กาลสมุฏฐาน และประเทศสมุฏฐาน
====
๑. ธาตุสมุฏฐาน
หลักวิชาการแพทย์แผนไทยระบุว่าธาตุทั้ง ๔ เป็นองค์ประกอบเบื้องต้นของมนุษย์ และเป็นสาเหตุของโรค ธาตุทั้ง ๔ นี้ ได้แก่ ธาตุดิน (หรือปถวีธาตุ) ธาตุน้ำ (หรืออาโปธาตุ) ธาตุลม (หรือวาโยธาตุ) และธาตุไฟ (หรือเตโชธาตุ) แต่บางตำราว่า ร่างกายมนุษย์ประกอบด้วยธาตุ ๕ อย่าง โดยมี "อากาศธาตุ" เพิ่มเข้ามาอีกอย่างหนึ่ง
ที่มา: แผนภาพสรุป "สมุฏฐานแห่งโรค" (รวมทั้งธาตุทั้ง ๔) ตามแนวคิด ของแพทย์หญิงเพ็ญนภา ทรัพย์เจริญ ซึ่งได้ประมวลจากคัมภีร์การแพทย์แผนไทยหลายฉบับ
๑) ธาตุดิน
เป็นองค์ประกอบของร่างกายที่เป็นโครงสร้าง ซึ่งอธิบายได้ว่า "มีคุณสมบัติไปในทางแข็ง อยู่นิ่ง คงตัว เป็นองค์ประกอบที่ทำให้ร่างกายคงรูปอยู่ได้" ซึ่งน่าจะหมายถึง "อวัยวะที่ประกอบกันเป็นร่างกาย" แพทย์แผนไทยแบ่งอวัยวะของร่างกาย ที่อยู่ในประเภทธาตุดินออกเป็น ๒๐ อย่าง อาทิ ผม ขน เล็บ ฟัน หนัง เนื้อ เส้นเอ็น กระดูก ไขกระดูก ม้าม หัวใจ ตับ พังผืด ไต ปอด
๒) ธาตุน้ำ
เป็นองค์ประกอบของร่างกายที่เป็นของเหลว มีคุณสมบัติซึมซาบ ทำให้อ่อนตัว เป็นตัวกลางที่ทำให้สิ่งต่างๆ ไหลเวียนไปได้ ธาตุน้ำในร่างกายแบ่งออกเป็น ๑๒ อย่าง อาทิ น้ำดี เสมหะ หนอง เลือด เหงื่อ น้ำตา น้ำลาย น้ำมูก น้ำปัสสาวะ
๓) ธาตุลม
เป็นพลังผลักดันภายในระบบของร่างกาย และมีการเคลื่อนไหวหมุนเวียน ธาตุลมแบ่งออกเป็น ๖ ประเภท ได้แก่ ลมพัดขึ้น (คือ ลมที่พัดตั้งแต่ปลายเท้าตลอดถึงศีรษะ และจากกระเพาะอาหารตลอดลำคอ เช่น ลมหาว ลมเรอ) ลมพัดลง (เป็นลมที่พัดตั้งแต่ ศีรษะตลอดปลายเท้า และตั้งแต่ลำไส้เล็กลงไปถึงทวารหนัก เช่น ลมผาย) ลมในท้อง (เป็นลมที่พัดอยู่ภายในช่องท้อง นอกลำไส้) ลมในลำไส้ (เป็นลมที่พัดอยู่ในกระเพาะอาหาร และในลำไส้) ลมหายใจเข้า และลมหายใจออก
๔) ธาตุไฟ
เป็นพลังที่ทำให้ร่างกายอบอุ่น เกิดพลังความร้อนและการเผาไหม้ ธาตุไฟแบ่งออกเป็น ๔ ประเภท ได้แก่ ไฟสำหรับอบอุ่นร่างกาย (เป็นไฟที่ทำให้ร่างกายอบอุ่นเป็นปกติ) ไฟร้อนระส่ำระสาย (เป็นกำลังความร้อนของอากาศภายนอกที่ทำให้เราต้องอาบน้ำ และต้องพัดวี) ไฟสำหรับเผาผลาญร่างกายให้แก่เฒ่า (เป็นไฟที่ทำให้ร่างกายและผิวหนัง ซูบซีดเหี่ยวแห้ง ทรุดโทรม ทุพพลภาพไป) และไฟสำหรับย่อยอาหาร (เป็นไฟที่ทำให้อาหารที่กลืนลงไปแหลกละเอียด)
ธาตุเหล่านี้จะต้องอยู่อย่างสมดุล หากมีธาตุใดธาตุหนึ่งน้อยไป มากไป หรือผิดปกติไป ก็จะทำให้เกิดโรค แพทย์แผนไทยเรียกภาวะ ที่ธาตุน้อยไปว่า "หย่อน" เรียกภาวะที่ธาตุมากไปว่า "กำเริบ" และเรียกภาวะที่ธาตุผิดปกติไปว่า "พิการ" เมื่อรู้ว่าธาตุใดหย่อน กำเริบ หรือพิการ ก็จะให้ยาแก้ได้
หมายเหตุเอกโหรา - ข้อนี้ให้ใช้ หลักธาตุการเสริมกัน-การข่มกัน, ลำดับการเกิดตามลำดับของธาตุ คือ ดิน น้ำ ไฟ ลม, และลำดับการดับของธาตุ ลม ไฟ น้ำ ดิน เป็นต้น มาพิจารณาร่างกาย
====
๒. อุตุสมุฏฐาน
ฤดูเป็นสาเหตุของโรค ฤดูหนึ่งๆ ย่อมผันแปรไปตามเดือนและวัน ตลอดจนดินฟ้าอากาศ ในคราวที่เปลี่ยนฤดู หากธาตุทั้ง ๔ ของร่างกายมนุษย์เปลี่ยนแปลงตามไม่ทัน อาจทำให้เจ็บไข้ได้ป่วยต่างๆ ตำราการแพทย์แผนไทยมักจำแนกฤดูเป็นปีละ ๓ ฤดู (แต่บางตำราอาจจำแนกเป็นปีละ ๔ ฤดู หรือปีละ ๖ ฤดู)
ฤดู ๓ ฤดู ได้แก่
คิมหันตฤดู (ฤดูร้อน)
นับตั้งแต่แรม ๑ ค่ำ เดือน ๔ ถึงแรม ๑ ค่ำ เดือน ๘ รวม ๔ เดือน ฤดูนี้อากาศร้อน เมื่อสัมผัสหรือกระทบถูกความร้อน จะเป็นธรรมดา เมื่อมีฝน หรืออากาศหนาวเจือมา ก็จะเกิดโรค
วสันตฤดู (ฤดูฝน)
นับตั้งแต่แรม ๑ ค่ำ เดือน ๘ ถึงแรม ๑ ค่ำ เดือน ๑๒ รวม ๔ เดือน ฤดูนี้ร่างกายสัมผัสความเย็นจากฝนอยู่เป็นปกติ เมื่อมีอากาศหนาว และอากาศร้อนเจือมา ก็จะเกิดความเจ็บป่วย และ
เหมันตฤดู (ฤดูหนาว)
นับตั้งแต่แรม ๑ ค่ำ เดือน ๑๒ ถึงแรม ๑ ค่ำ เดือน ๔ รวม ๔ เดือน ฤดูนี้ร่างกายสัมผัสอากาศหนาวอยู่ เมื่อกระทบฝน หรืออากาศร้อนเจือมา ก็จะเกิดความเจ็บป่วย
หมายเหตุเอกโหรา - ในข้อนี้ใช้โหราศาสตร์เดิมไม่ได้ ต้องใช้การคำนวนฤดูกาลด้วยวิธีทางวิทยาศาสตร์ (tropical zodiac) ห้ามใช้โหราศาสตร์โบราณเพราะธาตุมนุษย์ยุคนี้ต่างจากอดีต
====
๓. อายุสมุฏฐาน
อายุหรือวัยเป็นสาเหตุของโรค แพทย์แผนไทยแบ่งอายุของคนเราไว้เป็น ๓ ช่วงด้วยกัน ได้แก่ ปฐมวัย (วัยแรกเริ่ม) นับตั้งแต่ แรกเกิดจนอายุ ๑๖ ปี แบ่งเป็น ๒ ตอน คือ ตั้งแต่แรกเกิดถึงอายุ ๘ ขวบ ตอนหนึ่งและตั้งแต่อายุ ๘ ขวบถึง ๑๖ ปี อีกตอนหนึ่ง มัชฌิมวัย (วัยกลาง) นับตั้งแต่อายุ ๑๗ ปี จนถึงอายุ ๓๒ ปี และ ปัจฉิมวัย (วัยปลาย) นับตั้งแต่อายุ ๓๓ ปี จนถึง ๖๔ ปี โดยหลักวิชาการแพทย์แผนไทยได้กำหนดโรค และสาเหตุของโรค ที่อาจเกิดในช่วงวัยต่างๆ เพื่อใช้ประกอบการวินิจฉัยโรค ตลอดจนการกำหนดตัวยา สำหรับบำบัดโรค
หมายเหตุเอกโหรา - ข้อนี้ใช้ดาวเสวยอายุ
====
๔. กาลสมุฏฐาน
เวลาเป็นสาเหตุแห่งโรค แพทย์แผนไทยแบ่งเวลาในวันหนึ่งๆ ออกเป็น ๔ ยาม ยามละ ๓ ชั่วโมง โดยกลางวันและกลางคืนมี ๔ ยาม เท่ากัน คือ
ยาม ๑ (กลางวัน ๐๖.๐๐ - ๐๙.๐๐ น. กลางคืน ๑๘.๐๐ - ๒๑.๐๐ น.)
ยาม ๒ (กลางวัน ๐๙.๐๐ - ๑๒.๐๐ น. กลางคืน ๒๑.๐๐ - ๒๔.๐๐ น.)
ยาม ๓ (กลางวัน ๑๒.๐๐ - ๑๕.๐๐ น. กลางคืน ๒๔.๐๐ - ๐๓.๐๐ น.)
และยาม ๔ (กลางวัน ๑๕.๐๐ - ๑๘.๐๐ น. กลางคืน ๐๓.๐๐ - ๐๖.๐๐ น.)
ตามหลักวิชาการแพทย์แผนไทยกำหนดโรค และสาเหตุของโรค ที่อาจเกิดในช่วงเวลา (ยาม) ต่างๆ เพื่อใช้ประกอบการวินิจฉัยโรค และการกำหนดตัวยาสำหรับบำบัดโรค
หมายเหตุเอกโหรา - ข้อนี้ใช้ ลัคนา และทศลัคน์ ที่จร 1 รอบ ใน. 24 ชม. ใช้ดาวจันทร์ได้เพื่อแสดงอาการของโรค
====
๕. ประเทศสมุฏฐาน
สถานที่เกิดและที่อยู่ก็เป็นสาเหตุแห่งโรคได้ เนื่องจากภูมิประเทศ ภูมิอากาศ ที่เกิด ที่อยู่ มีความแตกต่างกัน รวมทั้งการสัมผัสเคยชินในถิ่นดั้งเดิมและถิ่นใหม่ ย่อมแตกต่างกันไป ในแต่ละคน เช่น หนาว เย็น ร้อน อบอุ่น ชื้นแฉะ ทำให้ธาตุสมุฏฐานแปรปรวนไปด้วย เมื่อย้ายถิ่นฐานภูมิลำเนา ย่อมทำให้ผิดอากาศ ผิดน้ำ เนื่องจากคนคนนั้น ยังไม่คุ้นเคยกับภูมิลำเนาใหม่ ทำให้เจ็บไข้ได้ง่าย ละอองหญ้าแห้ง และกลิ่นไอปฏิกูลเน่าเหม็น ก็อาจเป็นเหตุให้เกิดโทษได้เช่นกัน ด้วยเหตุนี้ หลักวิชาการแพทย์แผนไทย จึงได้จำแนกภูมิประเทศเป็นแบบต่างๆ ได้เป็น ๔ แบบ คือ ภูมิประเทศร้อน (บุคคลเกิดในที่สูง เนินเขา และป่าดอน) ภูมิประเทศเย็น (บุคคลเกิดในที่ลุ่มน้ำจืด น้ำฝน เปือกตม) ภูมิประเทศอุ่น (บุคคลเกิดในที่น้ำเป็นกรวดทราย) และภูมิประเทศหนาว (บุคคลที่เกิดในที่ลุ่มน้ำเค็ม เปือกตม) เพื่อให้แพทย์ได้สังเกตไว้ ประกอบการวินิจฉัยโรค และกำหนดตัวยาสำหรับแก้โรค
หมายเหตุเอกโหรา - ข้อนี้ใช้ปรับ เวลาเกิดให้สอดคล้องตามสถานที่อยู่ในปัจจุบัน แล้วจึงพิจารณา
ขอให้มีความสุข และโชคดีทุกท่าน
เอกโหรา - เกร็ดโหร พื้นฐานแก้โรคภัยโบราณ เขาดูกันอย่างไร?
ในเวชการแผนโบราณตั้งแต่สมัยก่อนปโตเลมี เรียก Medical astrology (iatromathematics)
นิยมใช้การรักษาพยาบาลด้วยเรื่องของธาตุ, กาลเทศะ, และสถานที่ มานานแล้ว ฉะนั้นซินแส หรือหมอ สมัยก่อนต้องรู้โหราศาสตร์, ดวงดาว, ฤกษ์ยาม, เวทย์มนต์ คาถา, การรักษาโรค, และวิทยาศาสตร์ของยุค เป็นต้น
อยากฝากนักโหราศาสตร์รุ่นใหม่ๆ ว่า ในการแก้ไขดวงชะตา ผู้ที่เข้าใจให้ใช้ปรับ ตามธาตุ, พฤติกรรม, สภาพแวดล้อม ชีวิตก็ดีขึ้นได้ โดยเฉพาะส่วนนี้ ควรใช้กับคนยากจนให้มากๆ เพราะพวกเขาไม่มีทรัพย์ หากต้องซื้อข้าวของมากมายมาแก้ดวง เขาต้องไปกู้ยืมเงินคนอื่นมาแก้ดวง ทำให้ติดหนี้ไปอีก เขาเดือดร้อน
(แต่สำหรับคนมีสตางค์จะขายของเล่นแก้ดวง ชิ้นละล้านสองล้านให้เขา แล้วเขามีความสุขมากขึ้น ก็ขายไปเถอะ เขาไม่ได้เดือดร้อน)
การแก้ดวงก็เหมือนเดินทางไปยังปลายทาง จะเดินไป นั่งรถเมล์ นั่งรถยุโรปหรูหรา หรือนั่งเครื่องบินส่วนตัวไป ก็สำเร็จผลได้เหมือนกัน
เพียงต้องไม่ทำให้เจ้าชะตาเดือดร้อนเพราะหาสตางค์มาจ่าย มันจะเป็นเวรกรรมนำความเดือดร้อนติดตัวไปทุกภพทุกชาติ
บทความด้านล่างคัดมาจาก สารานุกรมไทยสำหรับเยาวชนฯ / เล่มที่ ๓๓ / เรื่องที่ ๘ การแพทย์แผนไทย / เวชกรรมไทย
เห็นว่ามีประโยชน์กับนักศึกษาโหราศาสตร์ไว้ช่วยเหลือคนได้ บทคัดมามี ดังนี้
====================
เวชกรรมไทยเป็นศาสตร์แขนงหนึ่งในหลักวิชาการแพทย์แผนไทย แพทย์แผนไทยทุกคนต้องมีความรู้ด้านเวชกรรมไทย จึงจะประกอบวิชาชีพรักษาผู้ป่วยได้ โดยต้องมีความรู้ความเข้าใจอย่างลึกซึ้งในหลักความรู้ ๔ ประการ ได้แก่ รู้สาเหตุของโรค รู้ชื่อโรค รู้ยาสำหรับแก้โรค และรู้ว่ายาใดสำหรับแก้โรคใด ในหลักความรู้นี้ แพทย์แผนไทยต้องมีความรู้เกี่ยวกับสาเหตุของโรค ซึ่งในตำราการแพทย์แผนไทยเรียก "สมุฏฐานแห่งโรค" เป็นเบื้องต้นเสียก่อน จึงจะรู้ชื่อโรค และรู้ยาสำหรับแก้โรค
คำว่า สมุฏฐาน แปลว่า ที่แรกตั้งหรือที่แรกเกิด ดังนั้น "สมุฏฐานแห่งโรค" จึงหมายถึง ที่แรกเกิดแห่งโรค หรือสาเหตุของโรค แพทย์ในสมัยโบราณมักเรียกโรคภัยไข้เจ็บต่างๆ โดยรวมว่า "ไข้" ตามหลักวิชาการแพทย์แผนไทยนั้น ความเจ็บป่วยนั้น เกิดจากสาเหตุ ๕ ประการ ได้แก่
ธาตุสมุฏฐาน อุตุสมุฏฐาน อายุสมุฏฐาน กาลสมุฏฐาน และประเทศสมุฏฐาน
====
๑. ธาตุสมุฏฐาน
หลักวิชาการแพทย์แผนไทยระบุว่าธาตุทั้ง ๔ เป็นองค์ประกอบเบื้องต้นของมนุษย์ และเป็นสาเหตุของโรค ธาตุทั้ง ๔ นี้ ได้แก่ ธาตุดิน (หรือปถวีธาตุ) ธาตุน้ำ (หรืออาโปธาตุ) ธาตุลม (หรือวาโยธาตุ) และธาตุไฟ (หรือเตโชธาตุ) แต่บางตำราว่า ร่างกายมนุษย์ประกอบด้วยธาตุ ๕ อย่าง โดยมี "อากาศธาตุ" เพิ่มเข้ามาอีกอย่างหนึ่ง
ที่มา: แผนภาพสรุป "สมุฏฐานแห่งโรค" (รวมทั้งธาตุทั้ง ๔) ตามแนวคิด ของแพทย์หญิงเพ็ญนภา ทรัพย์เจริญ ซึ่งได้ประมวลจากคัมภีร์การแพทย์แผนไทยหลายฉบับ
๑) ธาตุดิน
เป็นองค์ประกอบของร่างกายที่เป็นโครงสร้าง ซึ่งอธิบายได้ว่า "มีคุณสมบัติไปในทางแข็ง อยู่นิ่ง คงตัว เป็นองค์ประกอบที่ทำให้ร่างกายคงรูปอยู่ได้" ซึ่งน่าจะหมายถึง "อวัยวะที่ประกอบกันเป็นร่างกาย" แพทย์แผนไทยแบ่งอวัยวะของร่างกาย ที่อยู่ในประเภทธาตุดินออกเป็น ๒๐ อย่าง อาทิ ผม ขน เล็บ ฟัน หนัง เนื้อ เส้นเอ็น กระดูก ไขกระดูก ม้าม หัวใจ ตับ พังผืด ไต ปอด
๒) ธาตุน้ำ
เป็นองค์ประกอบของร่างกายที่เป็นของเหลว มีคุณสมบัติซึมซาบ ทำให้อ่อนตัว เป็นตัวกลางที่ทำให้สิ่งต่างๆ ไหลเวียนไปได้ ธาตุน้ำในร่างกายแบ่งออกเป็น ๑๒ อย่าง อาทิ น้ำดี เสมหะ หนอง เลือด เหงื่อ น้ำตา น้ำลาย น้ำมูก น้ำปัสสาวะ
๓) ธาตุลม
เป็นพลังผลักดันภายในระบบของร่างกาย และมีการเคลื่อนไหวหมุนเวียน ธาตุลมแบ่งออกเป็น ๖ ประเภท ได้แก่ ลมพัดขึ้น (คือ ลมที่พัดตั้งแต่ปลายเท้าตลอดถึงศีรษะ และจากกระเพาะอาหารตลอดลำคอ เช่น ลมหาว ลมเรอ) ลมพัดลง (เป็นลมที่พัดตั้งแต่ ศีรษะตลอดปลายเท้า และตั้งแต่ลำไส้เล็กลงไปถึงทวารหนัก เช่น ลมผาย) ลมในท้อง (เป็นลมที่พัดอยู่ภายในช่องท้อง นอกลำไส้) ลมในลำไส้ (เป็นลมที่พัดอยู่ในกระเพาะอาหาร และในลำไส้) ลมหายใจเข้า และลมหายใจออก
๔) ธาตุไฟ
เป็นพลังที่ทำให้ร่างกายอบอุ่น เกิดพลังความร้อนและการเผาไหม้ ธาตุไฟแบ่งออกเป็น ๔ ประเภท ได้แก่ ไฟสำหรับอบอุ่นร่างกาย (เป็นไฟที่ทำให้ร่างกายอบอุ่นเป็นปกติ) ไฟร้อนระส่ำระสาย (เป็นกำลังความร้อนของอากาศภายนอกที่ทำให้เราต้องอาบน้ำ และต้องพัดวี) ไฟสำหรับเผาผลาญร่างกายให้แก่เฒ่า (เป็นไฟที่ทำให้ร่างกายและผิวหนัง ซูบซีดเหี่ยวแห้ง ทรุดโทรม ทุพพลภาพไป) และไฟสำหรับย่อยอาหาร (เป็นไฟที่ทำให้อาหารที่กลืนลงไปแหลกละเอียด)
ธาตุเหล่านี้จะต้องอยู่อย่างสมดุล หากมีธาตุใดธาตุหนึ่งน้อยไป มากไป หรือผิดปกติไป ก็จะทำให้เกิดโรค แพทย์แผนไทยเรียกภาวะ ที่ธาตุน้อยไปว่า "หย่อน" เรียกภาวะที่ธาตุมากไปว่า "กำเริบ" และเรียกภาวะที่ธาตุผิดปกติไปว่า "พิการ" เมื่อรู้ว่าธาตุใดหย่อน กำเริบ หรือพิการ ก็จะให้ยาแก้ได้
หมายเหตุเอกโหรา - ข้อนี้ให้ใช้ หลักธาตุการเสริมกัน-การข่มกัน, ลำดับการเกิดตามลำดับของธาตุ คือ ดิน น้ำ ไฟ ลม, และลำดับการดับของธาตุ ลม ไฟ น้ำ ดิน เป็นต้น มาพิจารณาร่างกาย
====
๒. อุตุสมุฏฐาน
ฤดูเป็นสาเหตุของโรค ฤดูหนึ่งๆ ย่อมผันแปรไปตามเดือนและวัน ตลอดจนดินฟ้าอากาศ ในคราวที่เปลี่ยนฤดู หากธาตุทั้ง ๔ ของร่างกายมนุษย์เปลี่ยนแปลงตามไม่ทัน อาจทำให้เจ็บไข้ได้ป่วยต่างๆ ตำราการแพทย์แผนไทยมักจำแนกฤดูเป็นปีละ ๓ ฤดู (แต่บางตำราอาจจำแนกเป็นปีละ ๔ ฤดู หรือปีละ ๖ ฤดู)
ฤดู ๓ ฤดู ได้แก่
คิมหันตฤดู (ฤดูร้อน)
นับตั้งแต่แรม ๑ ค่ำ เดือน ๔ ถึงแรม ๑ ค่ำ เดือน ๘ รวม ๔ เดือน ฤดูนี้อากาศร้อน เมื่อสัมผัสหรือกระทบถูกความร้อน จะเป็นธรรมดา เมื่อมีฝน หรืออากาศหนาวเจือมา ก็จะเกิดโรค
วสันตฤดู (ฤดูฝน)
นับตั้งแต่แรม ๑ ค่ำ เดือน ๘ ถึงแรม ๑ ค่ำ เดือน ๑๒ รวม ๔ เดือน ฤดูนี้ร่างกายสัมผัสความเย็นจากฝนอยู่เป็นปกติ เมื่อมีอากาศหนาว และอากาศร้อนเจือมา ก็จะเกิดความเจ็บป่วย และ
เหมันตฤดู (ฤดูหนาว)
นับตั้งแต่แรม ๑ ค่ำ เดือน ๑๒ ถึงแรม ๑ ค่ำ เดือน ๔ รวม ๔ เดือน ฤดูนี้ร่างกายสัมผัสอากาศหนาวอยู่ เมื่อกระทบฝน หรืออากาศร้อนเจือมา ก็จะเกิดความเจ็บป่วย
หมายเหตุเอกโหรา - ในข้อนี้ใช้โหราศาสตร์เดิมไม่ได้ ต้องใช้การคำนวนฤดูกาลด้วยวิธีทางวิทยาศาสตร์ (tropical zodiac) ห้ามใช้โหราศาสตร์โบราณเพราะธาตุมนุษย์ยุคนี้ต่างจากอดีต
====
๓. อายุสมุฏฐาน
อายุหรือวัยเป็นสาเหตุของโรค แพทย์แผนไทยแบ่งอายุของคนเราไว้เป็น ๓ ช่วงด้วยกัน ได้แก่ ปฐมวัย (วัยแรกเริ่ม) นับตั้งแต่ แรกเกิดจนอายุ ๑๖ ปี แบ่งเป็น ๒ ตอน คือ ตั้งแต่แรกเกิดถึงอายุ ๘ ขวบ ตอนหนึ่งและตั้งแต่อายุ ๘ ขวบถึง ๑๖ ปี อีกตอนหนึ่ง มัชฌิมวัย (วัยกลาง) นับตั้งแต่อายุ ๑๗ ปี จนถึงอายุ ๓๒ ปี และ ปัจฉิมวัย (วัยปลาย) นับตั้งแต่อายุ ๓๓ ปี จนถึง ๖๔ ปี โดยหลักวิชาการแพทย์แผนไทยได้กำหนดโรค และสาเหตุของโรค ที่อาจเกิดในช่วงวัยต่างๆ เพื่อใช้ประกอบการวินิจฉัยโรค ตลอดจนการกำหนดตัวยา สำหรับบำบัดโรค
หมายเหตุเอกโหรา - ข้อนี้ใช้ดาวเสวยอายุ
====
๔. กาลสมุฏฐาน
เวลาเป็นสาเหตุแห่งโรค แพทย์แผนไทยแบ่งเวลาในวันหนึ่งๆ ออกเป็น ๔ ยาม ยามละ ๓ ชั่วโมง โดยกลางวันและกลางคืนมี ๔ ยาม เท่ากัน คือ
ยาม ๑ (กลางวัน ๐๖.๐๐ - ๐๙.๐๐ น. กลางคืน ๑๘.๐๐ - ๒๑.๐๐ น.)
ยาม ๒ (กลางวัน ๐๙.๐๐ - ๑๒.๐๐ น. กลางคืน ๒๑.๐๐ - ๒๔.๐๐ น.)
ยาม ๓ (กลางวัน ๑๒.๐๐ - ๑๕.๐๐ น. กลางคืน ๒๔.๐๐ - ๐๓.๐๐ น.)
และยาม ๔ (กลางวัน ๑๕.๐๐ - ๑๘.๐๐ น. กลางคืน ๐๓.๐๐ - ๐๖.๐๐ น.)
ตามหลักวิชาการแพทย์แผนไทยกำหนดโรค และสาเหตุของโรค ที่อาจเกิดในช่วงเวลา (ยาม) ต่างๆ เพื่อใช้ประกอบการวินิจฉัยโรค และการกำหนดตัวยาสำหรับบำบัดโรค
หมายเหตุเอกโหรา - ข้อนี้ใช้ ลัคนา และทศลัคน์ ที่จร 1 รอบ ใน. 24 ชม. ใช้ดาวจันทร์ได้เพื่อแสดงอาการของโรค
====
๕. ประเทศสมุฏฐาน
สถานที่เกิดและที่อยู่ก็เป็นสาเหตุแห่งโรคได้ เนื่องจากภูมิประเทศ ภูมิอากาศ ที่เกิด ที่อยู่ มีความแตกต่างกัน รวมทั้งการสัมผัสเคยชินในถิ่นดั้งเดิมและถิ่นใหม่ ย่อมแตกต่างกันไป ในแต่ละคน เช่น หนาว เย็น ร้อน อบอุ่น ชื้นแฉะ ทำให้ธาตุสมุฏฐานแปรปรวนไปด้วย เมื่อย้ายถิ่นฐานภูมิลำเนา ย่อมทำให้ผิดอากาศ ผิดน้ำ เนื่องจากคนคนนั้น ยังไม่คุ้นเคยกับภูมิลำเนาใหม่ ทำให้เจ็บไข้ได้ง่าย ละอองหญ้าแห้ง และกลิ่นไอปฏิกูลเน่าเหม็น ก็อาจเป็นเหตุให้เกิดโทษได้เช่นกัน ด้วยเหตุนี้ หลักวิชาการแพทย์แผนไทย จึงได้จำแนกภูมิประเทศเป็นแบบต่างๆ ได้เป็น ๔ แบบ คือ ภูมิประเทศร้อน (บุคคลเกิดในที่สูง เนินเขา และป่าดอน) ภูมิประเทศเย็น (บุคคลเกิดในที่ลุ่มน้ำจืด น้ำฝน เปือกตม) ภูมิประเทศอุ่น (บุคคลเกิดในที่น้ำเป็นกรวดทราย) และภูมิประเทศหนาว (บุคคลที่เกิดในที่ลุ่มน้ำเค็ม เปือกตม) เพื่อให้แพทย์ได้สังเกตไว้ ประกอบการวินิจฉัยโรค และกำหนดตัวยาสำหรับแก้โรค
หมายเหตุเอกโหรา - ข้อนี้ใช้ปรับ เวลาเกิดให้สอดคล้องตามสถานที่อยู่ในปัจจุบัน แล้วจึงพิจารณา
ขอให้มีความสุข และโชคดีทุกท่าน