ช่วงก่อนรัชกาลที่ 5 ภาคอีสานเกือบทั้งภาคที่เคยอ่านผ่านๆตามา ก็เป็นส่วนหนึ่งของอาณาจักรลาวล้านช้าง ต้องส่งเครื่องราชบรรณาการให้ทางกรุงเทพฯ ทุกๆปี ผมสงสัยว่า ในการปกครองหัวเมืองประเทศราชเหล่านี้ ทำไมทางกรุงเทพฯ ปกครองหัวเหมืองเหล่านี้แตกต่างกันออกไป เช่น ลาวทางฝั่งซ้ายแม่น้ำโขง และลาวทางฝั่งขวาเกือบทั้งหมด ไทยเราให้หัวเมืองเหล่านี้ปกครองแบบ "อาญาสี่" เป็นในฐานะประเทศราชและถวายเครื่องราชบรรณาการให้ทางกรุงเทพฯ ทุกๆปี ส่วนหัวเมืองเขมรป่าดง หรือ อีสานใต้ในปัจจุบัน ทำไมให้ปกครองแบบ "จตุสดมภ์" และให้ขึ้นกับโคราช? สองอย่างนี้มันผิดแผกแตกต่างกันอย่างไร? ทำไมไม่ให้หัวเมืองพวกนี้ส่งเครื่องราชบรรณาการแบบประเทศราชข้างบนเล่า? ก่อนที่ทางกรุงเทพฯ จะพิชิตอาณาจักรลาวล้านช้างได้ทั้งหมด หัวเมืองเขมรป่าดงทั้งหมดในเขตอีสานใต้ในปัจจุบันนั้น เดิมอยู่ในเขตอิทธิพลลาวล้านช้าง หรือเขมรกันแน่?
สงสัยในเรื่องดินแดนภาคอีสานยุคประเทศราชในอดีต