จากที่คุ้นๆ กันคือตอนน้ำหลาก พม่าไม่ยกทัพกลับแต่ยังตั้งค่ายไว้ในที่ดอน แล้วจากนั้นก็เหมือนว่าฝ่ายอยุธยาก็ยังใช้การตั้งรับในเมืองไม่ทำอะไรจนพม่ามาใช้วิธีขุดรากกำแพงเมืองให้ทรุดถึงบุกเข้ามาได้

แต่ในบันทึกของพม่ามีบันทึกว่ามีการยกทัพเรือออกมาสู้รบกันด้วย ส่วนของไทยถึงจะมีแต่ก็เขียนไว้แค่นิดเดียวและไม่ตรงกับบันทึกของพม่าอีก

บันทึกของไทย สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ รวบรวมยุทธศาสตร์การทัพพม่าในคราวนี้ว่า เมื่อถึงฤดูฝน ทัพพม่าไม่ถอยทัพกลับ สั่งเคลื่อนทัพเข้ามาทำการใกล้พระนครมากขึ้น ย้ายค่ายใหญ่จากปากน้ำประสบมาอยู่ที่ค่ายโพธิ์สามต้น ให้กองหน้ามาตั้งค่ายที่วัดภูเขาทองและวัดท่าการ้อง ฝ่ายในกรุงส่งทัพเรือออกมาตี แต่พอนายเริกถูกยิงตกน้ำก็ถอยกลับเข้าเมืองหมด

แต่บันทึกของพม่าบันทึกไว้ว่า

น้ำหลากลงท่วมชานพระนครอย่างรวดเร็วภายในเวลา 5 วัน รอบพระนครแทบไม่ต่างจากมหาสมุทรใหญ่ ผู้ปกครองอยุธยาย่อมตระหนักว่าพม่าไม่ถอยหนีน้ำแล้วจึงจำเป็นต้องรีบตีทัพพม่าให้แตกกลับไป

ในการนี้ พระยาตาน อำมาตย์ผู้ใหญ่ของอยุธยาท่านหนึ่งเป็นผู้ขันอาสาไปตีค่ายใหญ่ของมหานรธาทางตะวันตก ทัพพระยาตานตามรายละเอียดในพงศาวดารพม่ามีพล 85,000 เรือเล็ก 2,000 และเรือสำปั้น 500 พร้อมปืนใหญ่ประจำการ ส่วนทัพมหานรธาที่ยกมารับมีทหาร 35,000 เรือรบบรรทุกปืนใหญ่ 700 การรบเป็นการตะลุมบอน ฝ่ายอยุธยาใช้ปืนใหญ่บนเชิงเทินยิงสนับสนุนกองทัพเรือ

เมื่อเรือรบทั้งสองฝ่ายประชิดเข้าหากัน ทหารแต่ละฝ่ายต่างชิงกันกระโดดขึ้นบนเรือฝ่ายตรงข้าม กลายเป็นการรบประชิดตัว พระยาตาน แม่ทัพอยุธยาต่อสู้อย่างอาจหาญ วิ่งขึ้นลงระหว่างหัวเรือกับท้ายเรือตลอดเวลาเพื่อควบคุมการรบของทหาร ท้ายที่สุดแล้วตัวคนเดียวอยู่ในวงล้มเรือรบพม่าถึง 20 ลำก็ไม่ได้ย่อท้อหรือยอมเป็นเชลย

ในขณะประจัญบานกันนั้น นายทหารปืนของพม่าชื่อ งะสานควาน (Nga San Tun) พุ่งเรือเข้าหาเรือพระยาตานเพื่อเข้าจับกุม พระยาตานไม่รอให้เรือของงะสานควานเข้าถึงก็กระโดดขึ้นเรือของศัตรูพร้อมดาบคู่มือ แต่ยังไม่ทันเข้าถึงตัวงะสานตวานก็ถูกปืนยิงบาดเจ็บและถูกจับเป็นเชลย ฝ่ายทหารไทยไม่เห็นนายทัพก็ระส่ำระส่ายพากันถอยเข้าเมือง พม่าเห็นได้ทีก็ตามตีและยึดพาหนะอาวุธยุทโธปกรณ์พร้อมเชลยศึกเป็นจำนวนมาก

รศ.ดร.สุเนตร ชี้ให้เห็นว่า แม้ฝ่ายไทยจะเป็นฝ่ายปราชัย แต่จากหลักฐานจะเห็นได้ว่าก็ทำการรบอย่างเข้มแข็ง ไม่ “เหยาะแหยะ” ไม่ไร้ประสิทธิภาพตามที่ผู้ชำระพงศาวดารอยุธยาบรรยายไว้ว่า “พม่ายิงปืนมาถูกนายเริกซึ่งรำดาบอยู่หน้าเรือตกน้ำลงคนหนึ่ง ก็ถอยทัพกลับมาสิ้น”

ไม่เพียงพระยาตาน หลังจากยุทธนาวีข้างต้นอีก 10 วัน พระยากูระติก็อาสาออกตีค่ายใหญ่ของเนเมียวสีหบดี พงศาวดารพม่าระบุว่า กำลังของพระยากูระติ มีทหาร 5,000 เรือเล็ก 1,000 และเรือใหญ่หรือสำปั้นบรรทุกปืนใหญ่ 500 ด้านทัพของเนเมียวสีหบดี กำลังพลที่ออกมารับศึกมี 20,000 เรือรบ 200 แบ่งกำลังพลเป็น 3 กอง

กองทัพของพระยากูระติหลงกลศึกของพม่าถูกตีจนแตกพ่าย ทำให้พม่าได้ชัยทางเรืออีกครั้ง หลังจากนั้นผู้นำทางการทหารไทยเห็นว่ากองทัพที่ส่งไปขับไล่ไม่ได้ผลจึงหันมาป้องกันรักษาพระนครด้วยการวางอิฐปิดประตูเมืองและเพิ่มกำลังคนรักษาเชิงเทิน

ข้อมูลจาก https://www.silpa-mag.com/club/article_23735


บันทึกของไทยกับพม่าบันทึกไว้ต่างกันมาก น่าเสียดายถ้าฝั่งพม่าถูกต้องแสดงว่าบันทึกของเราก็ขาดหายเรื่องราวตอนนั้นไป เรื่องราวการทำศึกทางน้ำที่ไม่ค่อยเป็นที่รับรู้ว่าสมัยก่อนทำศึกยังไงก็จะหายไป เรือเล็ก เรือสำปั้นที่ถูกแปลงให้เป็นเรือรบหน้าตาจะเป็นอย่างไรก็ไม่รู้ ไหนจะเรือบรรทุกปืนใหญ่ของพม่าอีก ถ้าเป็นเรือเล็กๆ ยิงทีเรือจะโคลงเคลงไปมาหรือเปล่านะ

และจะเห็นว่าอยุธยาไม่ได้เน้นแต่แผนตั้งรับในเมืองอย่างเดียว เมื่อตั้งรับนานๆ พม่าไม่กลับก็มีเปลี่ยนแผนออกมาไล่ตีให้พม่าถอยทัพกลับไปเหมือนกัน