นตฺถิ ปญฺญาสมา อาภา

เมื่อได้วิเคราะห์ถีงรากเหง้าของปัญหาเกี่ยวกับพระพุทธศาสนาตอนนี้แล้ว ก็ขอสรุปเป็นการส่วนตัวว่า ปัญหาตอนนี้คือคนไทยส่วนใหญ่ไม่ได้นับถือพุทธด้วยปัญญาแต่นับถือด้วยศรัทธา ซึ่งจริง ๆ แล้วก็ไม่ผิดแต่ก็ไม่ถูก เพราะศาสนาพุทธนั้นเป็นศาสนาที่เน้นเรื่องปัญญา แม้แต่คำว่า พุทฺธ ก็แปลว่า ผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบาน รู้แจ้งเห็นจริง ซึ่งเกิดขึ้นด้วยปัญญาโดยมีศรัทธาเป็นแค่ส่วนประกอบ แต่วัดในไทยส่วนใหญ่กลับเน้นแค่ศรัทธาซึ่งตื้นเขินมาก ดังนั้น ชาวพุทธที่แท้ต้องฝึกฝนให้เกิดปัญญา แล้วปัญหาเกี่ยวกับพุทธศาสนาจะหมดไป