(Islamic Business Concepts)
อิสลามให้ความสำคัญกับระบบเศรษฐกิจที่เป็นส่วนหนึ่งของวิถีชีวิตอิสลามที่มีความสมบูรณ์และครอบคลุม กิจกรรมทางธุรกิจต่างๆมีความสำคัญอย่างมากในระบบเศรษฐกิจ อัลลอฮฺทรงบัญญัติไว้อย่างชัดเจนว่าทุกสรรพสิ่งที่พระองค์ทรงสร้างในโลกนี้เพื่อเป็นประโยชน์และสร้างความสะดวกสบายแก่มวลมนุษย์ ในหลักการของอิสลาม การประกอบธุรกิจเป็นเครื่องมือที่ช่วยในการบรรลุเป้าหมายข้างต้น ท่านศาสนทูตมุฮัมมัด ได้กล่าวว่า
«مَنْ نَفَّسَ عَنْ مُؤْمِنٍ كُرْبَةً مِنْ كُرَبِ الدُّنْيَا نَفَّسَ اللهُ عَنْهُ كُرْبَةً مِنْ كُرَبِ يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَمَنْ يَسَّرَ عَلَى مُعْسِرٍ يَسَّرَ اللهُ عَلَيْهِ فِى الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ» (رواه مسلم)
"ผู้ใดที่ปลดเปลื้องทุกข์ใดๆ ของผู้ศรัทธาคนหนึ่งจากความทุกข์ยากในโลกดุนยา
อัลลอฮฺจะปลดเปลื้องหนึ่งความทุกข์ให้กับเขาจากความทุกข์ยากทั้งหลายในอาคิเราะฮฺ
และผู้ใดที่อำนวยความสะดวกให้กับผู้ที่ลำบาก อัลลอฮฺจะทรงทำให้เขาพบความสะดวกง่ายดายในดุนยาและอาคิเราะฮฺ”
(มุสลิม)
อิสลามได้กำหนดให้การทำธุรกิจเป็นฟัรดูกีฟายะฮ์ ที่มุสลิมคนหนึ่งต้องปฏิบัติ และอิสลามได้ให้สัญญาว่าผู้ทำธุรกิจจะได้รับรายได้อย่างมากมาน ดังนั้นธุรกิจจัดว่าเป็นเครื่องมือหรือแนวทางที่ดีในการแสวงหาทรัพย์สิน สร้างสถานภาพทางสังคม และได้รับการยอมรับ
อัลลอฮฺ ทรงตรัสไว้ในอัลกุรอานความว่า
«وَأَحَلَّ اللهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا» (البقرة : 275 )
“และอัลลอฮฺได้อนุมัติการค้าและห้ามดอกเบี้ย”
(อัล-บากอเราะฮฺ 2: 275)
ท่านศาสนทูตมุฮัมมัด ได้กล่าวว่า
«عليكم بالتجارة فإن فيها تسعة أعشار الرزق» (مرسل، تخريج الإحياء للعراقي 2 /79)
“สูเจ้าจงมีส่วนร่วมในธุรกิจ เพราะเก้าจากสิบส่วนของแหล่งรายได้มาจากกิจกรรมทางธุรกิจ”
(หะดีษมุรสัล, ดู ตัครีจญ์ อัล-อิหฺยาอ์ ของ อัล-อิรอกีย์ 2/79)
และท่านศาสนทูตมุฮัมมัด ได้ตอบคำถามเกี่ยวกับชนิดของงานที่ดีที่สุดว่า
«عمل الرجل بيده، وكل بيع مبرور» (رواه البزار وصححه الحاكم)
“งานที่ทำด้วยมือของพวกท่านเองและการซื้อขายทุกรูปแบบที่ถูกต้องจะได้รับความโปรดปรานจากอัลลอฮฺ”
(รายงายโดยอัล-บัซซาร และ วินิจฉัยว่าเศาะฮีหฺโดย อัล-หากิม)
เป็นที่ทราบกันดีว่า การเดินทางไปทำหัจญ์ ณ นครมักกะฮฺนั้นเป็นหนึ่งในเสาหลักของอิสลาม และการทำการค้าขายในช่วงเวลาดังกล่าวก็ยังเป็นที่อนุมัติ ซึ่งชี้ให้เห็นถึงความกรุณาปรานีของอัลลอฮฺ และยังแสดงให้เห็นถึงความสำคัญของการค้าขายอีกด้วย
อัลลอฮฺ ทรงตรัสไว้ในอัลกุรอานความว่า
«لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَن تَبْتَغُواْ فَضْلاً مِّن رَّبِّكُمْ» (البقرة : 198 )
“ไม่มีโทษใดๆ แก่พวกเจ้า การที่พวกเจ้าจะแสวงหาความกรุณาอย่างหนึ่งอย่างใดจากพระเจ้าของพวกเจ้า”
(อัล-บากอเราะห์ 2: 198)
อัลกุรอานได้กล่าวถึงผู้ที่เดินทางเพื่อการค้าในอายะฮ์เดียวกับผู้ที่ต่อสู้ในหนทางของอิสลาม
อัลลอฮฺ ทรงตรัสไว้ความว่า
«وَآخَرُونَ يَضْرِبُونَ فِي الْأَرْضِ يَبْتَغُونَ مِن فَضْلِ اللهِ وَآخَرُونَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللهِ» (المزّمِّل : 20 )
“...และบางคนอื่นต้องเดินทางไปในดินแดนอื่นเพื่อแสวงหาความโปรดปรานของอัลลอฮฺ และบางคนอื่นต่อสู้ในหนทางของอัลลอฮฺ...”
(อัล-มูซซัมมิล 73: 20)
จึงไม่เป็นเรื่องที่น่าฉงนแต่อย่างใดหากทหารที่เข้มแข็งทำให้อิสลามขยายกว้างไกลไปถึงตะวันออกกลาง ยุโรปตอนใต้ แอฟริกาเหนือ และส่วนหนึ่งของเอเซียกลาง ในขณะที่พ่อค้าวาณิชมุสลิมสามารถเผยแผ่อิสลามจนถึงคาบสมุทรมาลายู และส่วนหนึ่งของประเทศจีนตอนเหนือ โดยอาศัยการค้าขายเป็นเครื่องมือที่สำคัญ
จากการเกริ่นนำข้างต้น มุสลิมจึงจำเป็นต้องรู้ว่าแนวคิดทางธุรกิจที่อิสลามได้ให้ไว้มีอะไรบ้าง พร้อมทั้งสามารถนำแนวคิดไปใช้ได้อย่างมีประสิทธิภาพ
แนวคิดทางธุรกิจในอิสลามที่สำคัญข้อแรก คือ ธุรกิจมีบทบาทที่สำคัญทางเศรษฐกิจ สังคม และศาสนา นักธุรกิจมุสลิมที่ดำเนินธุรกิจด้วยความซื่อสัตย์ นอกจากจะได้รับความเจริญงอกงามทางด้านเศรษฐกิจและทำให้สังคมมีความสมักสมานสามัคคีแล้ว ยังทำให้เขาได้ใกล้ชิดอัลลอฮฺมากยิ่งขึ้น เพราะธุรกิจที่ซื่อสัตย์มีส่วนช่วยให้อิสลามเป็นศาสนาที่สามารถนำสู่การปฏิบัติ มุ่งสู่การพัฒนา และยุติธรรมที่ยั่งยืนสำหรับมนุษยชาติได้อย่างดีอีกทางหนึ่ง
แนวคิดธุรกิจอิสลามข้อที่สอง เป็นผลพวงมาจากแนวคิดข้อแรก นั่นคือ การทำธุรกิจเป็นการให้บริการมวลมนุษย์ที่สำคัญมาก ในธุรกิจอิสลามการแสวงหากำไรต้องมีสมดุลกับการให้บริการที่ดีมีประสิทธิภาพ เป็นที่เชื่อถือได้และเป็นประโยชน์ มีคุณภาพ และมีราคาที่เหมาะสมแก่ผู้บริโภค
แนวคิดการให้บริการในอิสลามมีความหมายมากกว่าความจำเป็นที่จะให้บริการผู้บริโภค กิจกรรมธุรกิจในอิสลามยังต้องสร้างผลประโยชน์อื่นๆอีก ดังจะกล่าวเป็นข้อๆ ต่อไปนี้
1. สร้างโอกาสในการจ้างงานให้มากที่สุดเท่าที่จะมากได้ ไม่ว่าจะเป็นงานในตำแหน่ง ผู้จัดการ เจ้าหน้าที่บริหาร และพนักงาน
2. สร้างช่องทางธุรกิจแก่ผู้ที่มีความสามารถทางการค้า โดยเฉพาะอย่างยิ่งธุรกิจขนาดกลางและขนาดย่อม
3. ทำให้มีการบริจาคสำหรับผู้ยากไร้ในชุมชน
4. ทำให้เกิดแหล่งที่มาของภาษีธุรกิจและภาษีอื่นที่มีความจำเป็นสำหรับรัฐ เนื่องจากนักธุรกิจมุสลิมต้องจ่ายภาษีต่างๆ ด้วยความซื่อสัตย์และตรงเวลา
แนวทางธุรกิจในคำสอนทางศาสนาอิสลาม
อิสลามให้ความสำคัญกับระบบเศรษฐกิจที่เป็นส่วนหนึ่งของวิถีชีวิตอิสลามที่มีความสมบูรณ์และครอบคลุม กิจกรรมทางธุรกิจต่างๆมีความสำคัญอย่างมากในระบบเศรษฐกิจ อัลลอฮฺทรงบัญญัติไว้อย่างชัดเจนว่าทุกสรรพสิ่งที่พระองค์ทรงสร้างในโลกนี้เพื่อเป็นประโยชน์และสร้างความสะดวกสบายแก่มวลมนุษย์ ในหลักการของอิสลาม การประกอบธุรกิจเป็นเครื่องมือที่ช่วยในการบรรลุเป้าหมายข้างต้น ท่านศาสนทูตมุฮัมมัด ได้กล่าวว่า
«مَنْ نَفَّسَ عَنْ مُؤْمِنٍ كُرْبَةً مِنْ كُرَبِ الدُّنْيَا نَفَّسَ اللهُ عَنْهُ كُرْبَةً مِنْ كُرَبِ يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَمَنْ يَسَّرَ عَلَى مُعْسِرٍ يَسَّرَ اللهُ عَلَيْهِ فِى الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ» (رواه مسلم)
"ผู้ใดที่ปลดเปลื้องทุกข์ใดๆ ของผู้ศรัทธาคนหนึ่งจากความทุกข์ยากในโลกดุนยา
อัลลอฮฺจะปลดเปลื้องหนึ่งความทุกข์ให้กับเขาจากความทุกข์ยากทั้งหลายในอาคิเราะฮฺ
และผู้ใดที่อำนวยความสะดวกให้กับผู้ที่ลำบาก อัลลอฮฺจะทรงทำให้เขาพบความสะดวกง่ายดายในดุนยาและอาคิเราะฮฺ”
(มุสลิม)
อิสลามได้กำหนดให้การทำธุรกิจเป็นฟัรดูกีฟายะฮ์ ที่มุสลิมคนหนึ่งต้องปฏิบัติ และอิสลามได้ให้สัญญาว่าผู้ทำธุรกิจจะได้รับรายได้อย่างมากมาน ดังนั้นธุรกิจจัดว่าเป็นเครื่องมือหรือแนวทางที่ดีในการแสวงหาทรัพย์สิน สร้างสถานภาพทางสังคม และได้รับการยอมรับ
อัลลอฮฺ ทรงตรัสไว้ในอัลกุรอานความว่า
«وَأَحَلَّ اللهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا» (البقرة : 275 )
“และอัลลอฮฺได้อนุมัติการค้าและห้ามดอกเบี้ย”
(อัล-บากอเราะฮฺ 2: 275)
ท่านศาสนทูตมุฮัมมัด ได้กล่าวว่า
«عليكم بالتجارة فإن فيها تسعة أعشار الرزق» (مرسل، تخريج الإحياء للعراقي 2 /79)
“สูเจ้าจงมีส่วนร่วมในธุรกิจ เพราะเก้าจากสิบส่วนของแหล่งรายได้มาจากกิจกรรมทางธุรกิจ”
(หะดีษมุรสัล, ดู ตัครีจญ์ อัล-อิหฺยาอ์ ของ อัล-อิรอกีย์ 2/79)
และท่านศาสนทูตมุฮัมมัด ได้ตอบคำถามเกี่ยวกับชนิดของงานที่ดีที่สุดว่า
«عمل الرجل بيده، وكل بيع مبرور» (رواه البزار وصححه الحاكم)
“งานที่ทำด้วยมือของพวกท่านเองและการซื้อขายทุกรูปแบบที่ถูกต้องจะได้รับความโปรดปรานจากอัลลอฮฺ”
(รายงายโดยอัล-บัซซาร และ วินิจฉัยว่าเศาะฮีหฺโดย อัล-หากิม)
เป็นที่ทราบกันดีว่า การเดินทางไปทำหัจญ์ ณ นครมักกะฮฺนั้นเป็นหนึ่งในเสาหลักของอิสลาม และการทำการค้าขายในช่วงเวลาดังกล่าวก็ยังเป็นที่อนุมัติ ซึ่งชี้ให้เห็นถึงความกรุณาปรานีของอัลลอฮฺ และยังแสดงให้เห็นถึงความสำคัญของการค้าขายอีกด้วย
อัลลอฮฺ ทรงตรัสไว้ในอัลกุรอานความว่า
«لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَن تَبْتَغُواْ فَضْلاً مِّن رَّبِّكُمْ» (البقرة : 198 )
“ไม่มีโทษใดๆ แก่พวกเจ้า การที่พวกเจ้าจะแสวงหาความกรุณาอย่างหนึ่งอย่างใดจากพระเจ้าของพวกเจ้า”
(อัล-บากอเราะห์ 2: 198)
อัลกุรอานได้กล่าวถึงผู้ที่เดินทางเพื่อการค้าในอายะฮ์เดียวกับผู้ที่ต่อสู้ในหนทางของอิสลาม
อัลลอฮฺ ทรงตรัสไว้ความว่า
«وَآخَرُونَ يَضْرِبُونَ فِي الْأَرْضِ يَبْتَغُونَ مِن فَضْلِ اللهِ وَآخَرُونَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللهِ» (المزّمِّل : 20 )
“...และบางคนอื่นต้องเดินทางไปในดินแดนอื่นเพื่อแสวงหาความโปรดปรานของอัลลอฮฺ และบางคนอื่นต่อสู้ในหนทางของอัลลอฮฺ...”
(อัล-มูซซัมมิล 73: 20)
จึงไม่เป็นเรื่องที่น่าฉงนแต่อย่างใดหากทหารที่เข้มแข็งทำให้อิสลามขยายกว้างไกลไปถึงตะวันออกกลาง ยุโรปตอนใต้ แอฟริกาเหนือ และส่วนหนึ่งของเอเซียกลาง ในขณะที่พ่อค้าวาณิชมุสลิมสามารถเผยแผ่อิสลามจนถึงคาบสมุทรมาลายู และส่วนหนึ่งของประเทศจีนตอนเหนือ โดยอาศัยการค้าขายเป็นเครื่องมือที่สำคัญ
จากการเกริ่นนำข้างต้น มุสลิมจึงจำเป็นต้องรู้ว่าแนวคิดทางธุรกิจที่อิสลามได้ให้ไว้มีอะไรบ้าง พร้อมทั้งสามารถนำแนวคิดไปใช้ได้อย่างมีประสิทธิภาพ
แนวคิดทางธุรกิจในอิสลามที่สำคัญข้อแรก คือ ธุรกิจมีบทบาทที่สำคัญทางเศรษฐกิจ สังคม และศาสนา นักธุรกิจมุสลิมที่ดำเนินธุรกิจด้วยความซื่อสัตย์ นอกจากจะได้รับความเจริญงอกงามทางด้านเศรษฐกิจและทำให้สังคมมีความสมักสมานสามัคคีแล้ว ยังทำให้เขาได้ใกล้ชิดอัลลอฮฺมากยิ่งขึ้น เพราะธุรกิจที่ซื่อสัตย์มีส่วนช่วยให้อิสลามเป็นศาสนาที่สามารถนำสู่การปฏิบัติ มุ่งสู่การพัฒนา และยุติธรรมที่ยั่งยืนสำหรับมนุษยชาติได้อย่างดีอีกทางหนึ่ง
แนวคิดธุรกิจอิสลามข้อที่สอง เป็นผลพวงมาจากแนวคิดข้อแรก นั่นคือ การทำธุรกิจเป็นการให้บริการมวลมนุษย์ที่สำคัญมาก ในธุรกิจอิสลามการแสวงหากำไรต้องมีสมดุลกับการให้บริการที่ดีมีประสิทธิภาพ เป็นที่เชื่อถือได้และเป็นประโยชน์ มีคุณภาพ และมีราคาที่เหมาะสมแก่ผู้บริโภค
แนวคิดการให้บริการในอิสลามมีความหมายมากกว่าความจำเป็นที่จะให้บริการผู้บริโภค กิจกรรมธุรกิจในอิสลามยังต้องสร้างผลประโยชน์อื่นๆอีก ดังจะกล่าวเป็นข้อๆ ต่อไปนี้
1. สร้างโอกาสในการจ้างงานให้มากที่สุดเท่าที่จะมากได้ ไม่ว่าจะเป็นงานในตำแหน่ง ผู้จัดการ เจ้าหน้าที่บริหาร และพนักงาน
2. สร้างช่องทางธุรกิจแก่ผู้ที่มีความสามารถทางการค้า โดยเฉพาะอย่างยิ่งธุรกิจขนาดกลางและขนาดย่อม
3. ทำให้มีการบริจาคสำหรับผู้ยากไร้ในชุมชน
4. ทำให้เกิดแหล่งที่มาของภาษีธุรกิจและภาษีอื่นที่มีความจำเป็นสำหรับรัฐ เนื่องจากนักธุรกิจมุสลิมต้องจ่ายภาษีต่างๆ ด้วยความซื่อสัตย์และตรงเวลา