สิ่งสูงสุด ก็หมายถึง สิ่งที่มีอำนาจสูงสุดในเอกภพ ที่ควบคุมทุกสิ่งทุกอย่างอยู่ คือควบคุมทั้งเรื่องการเกิดขึ้น ตั้งอยู่ และเสื่อมสลายหายไป (สิ่งสูงสุดนี้บางศาสนาก็เรียกเปรียบเทียบให้เป็น “บุคคล” เพื่อให้คนทั่วไปเข้าใจได้ง่ายว่า “พระเจ้า” หรือ “เทพเจ้า”) โดยสิ่งสูงสุดที่ควบคุมทุกสิ่งทุกอย่างเอาไว้นี้พระพุทธเจ้าบอกว่าแท้จริงมันก็คือ กฎของธรรมชาติ ที่เรียกว่า กฎอิทัปปัจจยตา ที่แปลว่า การอาศัยกันแล้วเกิดขึ้นพร้อมกัน ซึ่งกฎนี้มีใจความโดยสรุปว่า
“ทุกสิ่งที่เกิดขึ้น จะต้องมีเหตุหลายๆเหตุมาร่วมกันปรุงแต่งให้เกิดขึ้น”
คำว่า สิ่ง คือ คำที่ใช้เรียกธรรมชาติทั้งหลายที่มีอยู่ ซึ่งสิ่งทั้งหลายของธรรมชาติก็สรุปได้ ๒ อย่าง คือ สิ่งที่เป็น วัตถุ และสิ่งที่เป็น นาม อันได้แก่พวกจิตใจหรือการรับรู้ ความรู้สึก ความคิด ความจำ เป็นต้น
คำว่า เกิดขึ้น หมายถึง จากไม่มีอยู่ก่อน แล้วมามีขึ้นในภายหลัง
คำว่า ดับหายไป หมายถึง จากที่มีอยู่ก่อน แล้วมาหายไปในภายหลัง
คำว่า เหตุ หมายถึง สิ่งที่กระทำให้เกิดผลหรือสิ่งใหม่ๆขึ้นมา
คำว่า ผล หมายถึง สิ่งที่เกิดขึ้นมาจากการกระทำของเหตุ
คำว่า ปรุงแต่ง หมายถึง การกระทำให้เกิดสิ่งใหม่ขึ้นมา
กฎอิทัปปัจจยตานี้จัดว่าเป็น กฎสูงสุดของธรรมชาติ ที่ควบคุมทุกสิ่งทุกอย่างเอาไว้ ไม่มีอะไรจะอยู่นอกเหนือกฎสูงสุดนี้ไปได้ ซึ่งกฎของธรรมชาติอื่นๆก็ล้วนขึ้นอยู่กับกฎสูงสุดนี้ทั้งสิ้น
กฎสูงสุดของธรรมชาตินี้ก็คือกฎง่ายๆที่ใครๆก็รู้จักกันดีอยู่แล้ว คือใครๆก็รู้ว่า การที่สิ่งใดจะเกิดขึ้นมาได้ จะต้องอาศัยเหตุอย่างน้อย ๒ เหตุมาร่วมกันปรุงแต่งให้เกิดขึ้น ไม่มีอะไรจะเกิดขึ้นมาได้เองลอยๆโดยไม่มีเหตุ (ถ้าสิ่งใดเกิดขึ้นมาได้เองลอยๆโดยไม่มีเหตุ ก็เรียกว่าเหนือธรรมชาติ ซึ่งสิ่งที่เหนือธรรมชาตินั้นความจริงแล้วไม่มี จะมีก็เพียงความเชื่อว่ามันมีเท่านั้น เช่น อำนาจวิเศษ หรือสิ่งศักดิ์สิทธิ์ หรือจิตที่ออกจากร่างกายที่ตายไปแล้วได้ที่เรียกว่าวิญญาณหรือผี รวมทั้งเรื่องเทวดา นางฟ้า หรือเทพเจ้าทั้งหลาย เป็นต้น)
กฎสูงสุดของธรรมชาตินี้ แม้จะเป็นกฎง่ายๆ แต่ทว่ามีพลังอำนาจมากจนไม่มีอะไรจะมาต้านทานได้ และยังมีความลึกซึ้งอย่างที่สุดอีกด้วย ถ้าเราเข้าใจกฎนี้อย่างถูกต้องแท้จริงแล้ว เราก็จะเข้าใจถึงความจริงสูงสุดของทุกสิ่งที่มีอยู่ในธรรมชาติได้ รวมทั้งทำให้เราเข้าใจถึงชีวิตคือร่างกายและจิตใจของเราและของทุกชีวิตได้ ดังนั้นจึงเท่ากับว่ากฎสูงสุดของธรรมชาตินี้ เปรียบเสมือนกุญแจที่จะใช้ไขปริศนาของชีวิตและธรรมชาติได้ (จาก
http://www.whatami.net/ )
กฎสูงสุดของธรรมชาติ
“ทุกสิ่งที่เกิดขึ้น จะต้องมีเหตุหลายๆเหตุมาร่วมกันปรุงแต่งให้เกิดขึ้น”
คำว่า สิ่ง คือ คำที่ใช้เรียกธรรมชาติทั้งหลายที่มีอยู่ ซึ่งสิ่งทั้งหลายของธรรมชาติก็สรุปได้ ๒ อย่าง คือ สิ่งที่เป็น วัตถุ และสิ่งที่เป็น นาม อันได้แก่พวกจิตใจหรือการรับรู้ ความรู้สึก ความคิด ความจำ เป็นต้น
คำว่า เกิดขึ้น หมายถึง จากไม่มีอยู่ก่อน แล้วมามีขึ้นในภายหลัง
คำว่า ดับหายไป หมายถึง จากที่มีอยู่ก่อน แล้วมาหายไปในภายหลัง
คำว่า เหตุ หมายถึง สิ่งที่กระทำให้เกิดผลหรือสิ่งใหม่ๆขึ้นมา
คำว่า ผล หมายถึง สิ่งที่เกิดขึ้นมาจากการกระทำของเหตุ
คำว่า ปรุงแต่ง หมายถึง การกระทำให้เกิดสิ่งใหม่ขึ้นมา
กฎอิทัปปัจจยตานี้จัดว่าเป็น กฎสูงสุดของธรรมชาติ ที่ควบคุมทุกสิ่งทุกอย่างเอาไว้ ไม่มีอะไรจะอยู่นอกเหนือกฎสูงสุดนี้ไปได้ ซึ่งกฎของธรรมชาติอื่นๆก็ล้วนขึ้นอยู่กับกฎสูงสุดนี้ทั้งสิ้น
กฎสูงสุดของธรรมชาตินี้ก็คือกฎง่ายๆที่ใครๆก็รู้จักกันดีอยู่แล้ว คือใครๆก็รู้ว่า การที่สิ่งใดจะเกิดขึ้นมาได้ จะต้องอาศัยเหตุอย่างน้อย ๒ เหตุมาร่วมกันปรุงแต่งให้เกิดขึ้น ไม่มีอะไรจะเกิดขึ้นมาได้เองลอยๆโดยไม่มีเหตุ (ถ้าสิ่งใดเกิดขึ้นมาได้เองลอยๆโดยไม่มีเหตุ ก็เรียกว่าเหนือธรรมชาติ ซึ่งสิ่งที่เหนือธรรมชาตินั้นความจริงแล้วไม่มี จะมีก็เพียงความเชื่อว่ามันมีเท่านั้น เช่น อำนาจวิเศษ หรือสิ่งศักดิ์สิทธิ์ หรือจิตที่ออกจากร่างกายที่ตายไปแล้วได้ที่เรียกว่าวิญญาณหรือผี รวมทั้งเรื่องเทวดา นางฟ้า หรือเทพเจ้าทั้งหลาย เป็นต้น)
กฎสูงสุดของธรรมชาตินี้ แม้จะเป็นกฎง่ายๆ แต่ทว่ามีพลังอำนาจมากจนไม่มีอะไรจะมาต้านทานได้ และยังมีความลึกซึ้งอย่างที่สุดอีกด้วย ถ้าเราเข้าใจกฎนี้อย่างถูกต้องแท้จริงแล้ว เราก็จะเข้าใจถึงความจริงสูงสุดของทุกสิ่งที่มีอยู่ในธรรมชาติได้ รวมทั้งทำให้เราเข้าใจถึงชีวิตคือร่างกายและจิตใจของเราและของทุกชีวิตได้ ดังนั้นจึงเท่ากับว่ากฎสูงสุดของธรรมชาตินี้ เปรียบเสมือนกุญแจที่จะใช้ไขปริศนาของชีวิตและธรรมชาติได้ (จาก http://www.whatami.net/ )