เคยได้ยินไหมว่า เวลาคนพูดอธิบายยาวเหยียด หรือนำเหตุผลสารพัดมาสนับสนุนความคิดของตัวเอง เรามักเรียกว่า “ชักแม่น้ำทั้งห้า”
แต่รู้หรือไม่ว่าสำนวนนี้ไม่ได้เกิดขึ้นลอยๆ หากมีที่มาเก่าแก่จากแม่น้ำสำคัญในชมพูทวีป ที่ถูกยกมาเป็นสัญลักษณ์แห่งการรวมพลังของเหตุผลหลายประการ
มาดูกันว่า “แม่น้ำทั้งห้า” มีอะไรบ้าง? และทำไมสำนวนนี้ถึงยังใช้กันจนถึงทุกวันนี้
ความหมายของสำนวน "ชักแม่น้ำทั้งห้า"
สำนวน "ชักแม่น้ำทั้งห้า" หมายถึง การอธิบาย ขยายความ หรือหยิบยกเหตุผลหลายประการมาสนับสนุนเรื่องใดเรื่องหนึ่ง เพื่อให้ฟังน่าเชื่อถือหรือหนักแน่นขึ้น
บางครั้งใช้เพื่อประชดว่าคนๆนั้นพยายามหาเหตุผลสารพัดเพื่อให้ผู้อื่นเชื่อ สำนวนนี้มีที่มาจากมหาเวสสันดรชาดก เมื่อชูชกจะกล่าวขอสองกุมารต่อพระเวสสันดร ไม่ทูลขอตรงๆ แต่นำแม่น้ำทั้งห้ามาเปรียบว่าไหลแผ่สาขาเป็นประโยชน์แก่ฝูงชนอย่างไร ก็เหมือนน้ำพระทัยของ พระเวสสันดรอย่างนั้น
สำนวนนี้หมายความว่า ใครจะพูดขอร้องอะไรก็ตาม ไม่พูดจาตรงๆตามจุดประสงค์ แต่พูดเรื่องอื่นๆหว่านล้อมเสียก่อน จึงเข้าหาจุดประสงค์
ที่มาทางประวัติศาสตร์และวัฒนธรรม
เนื่องจากที่มาของสำนวนนี้มีรากศัพท์จากบริบททางศาสนาและวัฒนธรรมในชมพูทวีป (อินเดียโบราณ) ซึ่งมีแม่น้ำสายสำคัญหลายสายที่ถูกยกย่องว่าศักดิ์สิทธิ์
ในวรรณคดีและคัมภีร์ต่างๆ แม่น้ำเหล่านี้ถูกเปรียบเสมือนพลังอำนาจหรือแหล่งทรัพยากร เมื่อผู้คนพูดว่า "ชักแม่น้ำทั้งห้า" จึงเป็นการอุปมาให้เห็นภาพการรวมพลังของเหตุผลหลายสายมาช่วยกันหนุนนำข้อสรุปเดียว
แม่น้ำทั้งห้า คือแม่น้ำอะไรบ้าง?
1.คงคา (Ganges) — แม่น้ำศักดิ์สิทธิ์ในอินเดีย เป็นสัญลักษณ์ของการชำระล้างและความบริสุทธิ์ในวัฒนธรรมฮินดู
2.ยมุนา (Yamuna) — แม่น้ำสายสำคัญที่ไหลผ่านเมืองศักดิ์สิทธิ์หลายแห่ง มีความเชื่อมโยงกับเรื่องราวในตำนาน
3.สรัสวดี (Sarasvati) — แม่น้ำในตำนานซึ่งปรากฏในคัมภีร์เก่าแก่ แม้หลายฝ่ายเชื่อว่าแห้งไปแล้ว แต่ยังคงมีบทบาทในเรื่องเล่าทางศาสนาและวรรณกรรม
4.อจิรวดี/อิรวดี (Irrawaddy) — แม่น้ำสายใหญ่ที่ไหลผ่านพม่า (เมียนมา) มีบทบาทในประวัติศาสตร์และการค้าในภูมิภาค
5.มหิ (Mahi) — แม่น้ำสายสำคัญในอินเดียตะวันตกที่มีการกล่าวถึงในวรรณกรรมและบันทึกเก่าแก่
การใช้งานในภาษาไทยประจำวัน
ในภาษาไทยปัจจุบัน สำนวนนี้ใช้เมื่อใครบางคนยกเหตุผลหรือข้อมูลจำนวนมากเพื่อสนับสนุนคำพูดของตน เช่น "อย่าไปฟังเขา ชักแม่น้ำทั้งห้า" หรือ "เขาชักแม่น้ำทั้งห้าเพื่อจะให้เราเชื่อ" โดยไม่จำเป็นต้องมีความเกี่ยวข้องกับแม่น้ำจริงๆ
หมายเหตุ: รายละเอียดชื่อแม่น้ำและการสะกดบางส่วนอาจแตกต่างกันตามแหล่งอ้างอิงและการถ่ายทอดทางวัฒนธรรม แต่แนวคิดหลักคือการอุปมาเหตุผลหลายสายที่ถูกนำมารวมกัน
ตัวอย่างการใช้: เมื่อสำนวนใช้เพื่อประชดและเตือน
สมมติเพื่อนของคุณพยายามอธิบายเหตุผลหลายข้อเพื่อไม่ต้องรับผิดชอบ คุณอาจพูดว่า "เลิกชักแม่น้ำทั้งห้าได้แล้ว" เพื่อสื่อว่าให้หยุดหาข้ออ้าง และยอมรับความจริง
บทสรุป
สำนวน "ชักแม่น้ำทั้งห้า" เป็นภาพพจน์ที่เชื่อมโยงประวัติศาสตร์ ศาสนา และภาษาเข้าด้วยกัน
แม้เราอาจไม่เห็นแม่น้ำจริงๆในประโยค แต่สำนวนนี้ยังคงมีพลังในการสื่อความหมายถึงการรวมเหตุผลหลายประการเพื่อสนับสนุนคำพูด รู้ไว้จะได้เข้าใจความหมายเมื่อได้ยินหรือใช้สำนวนนี้ในชีวิตประจำวัน
สำนวน "ชักแม่น้ำทั้งห้า" มาจากไหน? มีแม่น้ำอะไรบ้าง?