ปกิณกะมีดยาคุต

หนึ่งในมีดที่มีความเป็นมาเก่าแก่ยาวนานของโลก มีประวัติศาสตร์ย้อนไปได้หลายร้อยปี เราเคยคุยกันเรื่องหลักๆของตัวมีดไปหลายครั้งแล้ว วันนี้จะเล่าให้ฟังถึงเรื่องปลีกย่อยที่เป็นรายละเอียดเสริมเพิ่มเติมสำหรับผู้สนใจ

- มีดยาคุต Якутский нож ( ยาคุตสกี้ นอช ) ในภาษารัสเซีย เป็นแบบมีดที่นิยมใช้กันโดยคนชนชาติซาคาหรือที่เรียกกันว่าชาวยาคุต The Republic of Sakha/Yakutia หรือ Республика Саха (Якутия) จริงๆแล้วยังใช้กันทั่วในเขตไซบีเรียซึ่งประกอบด้วยหลายชนชาติหลายเผ่าพันธุ์

- นอกจากมีดยาคุตแล้วยังมีมีดโคมิ Ножи коми ของชาวโคมิ , มีดอีเวนกิ ножи эвенков ของชาวอีเวนกิ , มีดเนเนต ของชาวเนเนต ненцы มีดที่ว่ามานี้มีรายละเอียดแตกต่างกันไปตามเขตพื้นที่ ที่เหมือนกันมากๆอย่างนึงก็คือล้วนแล้วแต่เป็นมีดที่ตั้งคมสองข้างไม่เหมือนกัน โดยมีด้านนึงแบน ในแบบซิงเกิ้ลบีเวล

- ชาวยาคุตมีมีดใช้มีดตั้งแต่เด็ก เด็กเล็กที่เริ่มกินอาหารได้ จับถือของได้อายุ 1-2 ขวบ ก็จะเริ่มได้ใช้มีด เริ่มมีมีดเป็นของตัวเอง

- ชาวยาคุตนิยมการกินเนื้อดิบและปลาดิบ มีดยาคุตใช้ในการแล่เนื้อหรือหั่นเนื้อเป็นชิ้นๆเข้าปาก รวมไปถึงเนื้อและปลาแช่แข็งที่เรียกว่า สโตรกานิน่า Строганина คือเนื้อแช่แข็งที่แล่ให้ม้วนเป็นวงกลม ซึ่งจะทำได้ง่ายและสวยงามด้วยมีดยาคุตแบบดั้งเดิม

- ชาวยาคุตจะไม่ใช้ไม้หรือเขาสัตว์ที่มาจากแหล่งอื่นทำด้ามมีด จะใช้แค่ไม้ที่เกิดในท้องถิ่นเท่านั้น เพราะไม้ที่มาจากที่อื่นไม่ทนทานหรือรองรับการหดและขยายตัวในช่วงอุณหภูมิต่ำ ( ต่ำของชาวยาคุตหมายถึงติดลบ อาจจะลดลงไปถึง - 50 - 60 องศาเซลเซียส )

- นอกนั้นก็ใช้เขากวางที่เกิดในท้องถิ่น และงาช้างแมมมอส ฟอสซิลของแมมมอส

- ด้ามมีดยาคุตแบบดั้งเดิมหรือแบบใช้งานจริงๆจะไม่มีส่วนประกอบของโลหะ เช่นแผ่นรองคอด้าม ชิ้นส่วนประดับต่างๆ เพราะในอุณหภูมิต่ำเหล็กหรือทองเหลืองทองแดงจะเย็นมากๆและมีอาการติดมือถ้าใช้โดยไม่สวมถุงมือ ทำให้เกิดแผลน้ำแข็งที่หายยากและเป็นอันตรายมากๆ

- บางท้องถิ่นจะนิยมใช้ไม้บางประเภท เนื้อไม่ทนทานนักแต่ลอยน้ำได้ แก้ปัญหามีดจมน้ำ

- ด้ามมีดยาคุตแบบดั้งเดิมไม่ใส่กาวอะไรทั้งนั้นครับ เผาไฟด้ามให้ได้ช่องแล้วก็ตอกเข้ากับกั่นมีดเลย จะเห็นบางเล่มมีอาการเข้าไม่สุดถึงคอกั่นหรือโคนใบ คล้ายๆกับมีดครัวญี่ปุ่นแบบนั้นเหมือนกัน เป็นเรื่องที่พบเห็นได้ทั่วไป ไม่ถือเป็นตำหนิร้ายแรง

- ด้ามมีดมักมีขนาดใหญ่หรือยาวถ้าเทียบกับมีดในแบบที่เราคุ้นเคยกัน ด้ามใหญ่ ใบมีดเรียวเล็ก เพราะส่วนมากแล้วชาวยาคุตใช้มีดในขณะที่สวมถุงมือ

- ด้ามมีดมีหน้าตัดเป็นทรงรี และหน้าตัดรูปไข่เป็นส่วนมาก นิยมรูปไข่เพราะจะรู้ได้ว่าคมมีดหันไปทางไหนโดยที่ไม่ต้องมองหรืออยู่ในความมืด

- ใบมีดเป็นแบบไม่สมมาตร คือด้านนึงแบนราบและอีกด้านนึงเอียงๆ โดยปรกติแล้วมีดยาคุตสำหรับคนถนัดขวาจะมีด้านแบนหรือด้านหลุมอยู่ด้านขวาและด้านองศาอยู่ด้านซ้าย ( ตรงข้ามกับแบบญี่ปุ่น ) แต่ในบางเขตพื้นที่ก็มีการใช้มีดแบบซิงเกิ้ลบีเวลแต่ตั้งองศามีดคนละข้างก็มี ( แบบญี่ปุ่น )

- ใบมีดด้านเรียบมีทั้งเรียบๆเลย เว้าทั้งใบ เว้าบางส่วน มีร่องเล็กๆตรงกลางแบบร่องเลือดของมีดล่าสัตว์หรือดาบปลายปืน ส่วนที่มีหลุมดำๆมากๆ หลุมขรุขระ จัดเป็นมีดยาคุตในแบบสมัยใหม่หรือแบบโมดิฟาย

- ทรงมีดพิมพ์โบราณจะใกล้เคียงกับเล่มที่ผมลงให้ดูวันนี้ครับ แต่หลุมของเล่มนี้ไม่ใช่แบบดั้งเดิมเป็นแบบสมัยใหม่ที่เริ่มปรับปรุงหรือสร้างขึ้นใหม่ในยุคม่านเหล็กหรือสหภาพโซเวียต ซึ่งทุกวันนี้กลายเป็นภาพจำหรือตัวแทนของมีดยาคุตไปและมีดแบบดั้งเดิมของชาวซาคาหรือยาคุเตี้ยนจริงๆกลายเป็นของที่ไม่คุ้นตา

- ใบมีดที่ทำด้วยเหล็กดั้งเดิมของชาวยาคุตมีความแปลกที่ดัดงอได้ คือทำให้กลายเป็นมีดโค้งแบบครุกไนฟ์สำหรับแกะสลักไม้ให้เป็นหลุมหรือเว้า แล้วก็ดัดให้กลับมาตรงได้อีก อันนี้ผมยังหาข้อมูลได้ไม่ชัดเจนว่ามันงอได้เพราะมันไม่แข็งตัวมากนักหรือมันเป็นไฮเปอฟอแมน เบลด แบบมีดในสายของลุงเอ็ด โฟเลอร์ แต่เท่าที่ดูการหลอมหรือถลุงเหล็กแบบโบราณของชาวซาคา ผมลงความเห็นว่าเป็นเหล็กที่ปริมาณคาร์บอนไม่สูงนัก

- นอกจากใช้มีดเป็นเครื่องมือแกะสลัก ใช้ด้านแบนของใบมีดเป็นกบไสไม้ ปลายมีดยาคุตยังถูกใช้เจาะรูเหมือนสว่าน นี่เป็นแนวคิดมีดในแบบมัลติฟังชั่นหรือเซอไววอล แท็กติคอลที่มีมานานหลายร้อยปี

- การลับคมมีดยาคุต ในแบบชาวบ้านทั่วๆไปจะลับให้ค่าความละเอียดหรือกริตไม่สูงนัก โดยใช้หินหยาบๆ หินธรรมชาติ หินซิลิกอน รวมไปถึงแทงด้วยตะไบ และในปัจจุบันหินลับในแบบเซรามิกหรือไดมอนด์ก็ได้รับความนิยมสูง ทำไมหรือครับ เพราะชาวยาคุตส่วนมากไม่ได้ลับหินน้ำแบบที่เราๆทำกัน เพราะที่นั่น น้ำมักจะกลายเป็นน้ำแข็ง

- มีตำนานว่าช่างตีเหล็กชาวยาคุตได้รับการถ่ายทอดวิชาทำมีดมาจากเทพเจ้าแห่งนรกหรือเทพเจ้าแห่งความตาย ถ้าเทียบของไทยๆหรือคตินิยมแบบอินเดีย แบบพราหมก็คือว่าเรียนมาจากท่านพญายมราช ประมาณนั้น

- ทุกวันนี้คำว่ามีดยาคุต คือ Якутский нож และ Yakut knife เป็นคำที่จดสิทธิบัตรในรัสเซีย สงวนไว้สำหรับมีดที่ทำโดยช่างที่มีเชื้อสายยาคุตหรือซาคาและทำในเขตสาธารณะรัฐซาคาเท่านั้น ต้องผ่านการรับรองโดยสมาคมช่างตีเหล็กชาวซาคา ส่วนมีดในแบบยาคุตที่ทำโดยชาวรัสเซียที่ไม่ใช่ซาคาหรือทำนอกดินแดนซาคาให้ใช้คำว่า มีดชาวเหนือ

เพิ่มเติมกระทู้เกี่ยวกับมีดยาคุตครับผม ท่านที่สนใจมีดแบบนี้เข้าไปอ่านกันได้ครับ