ระบบหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า หรือ “30 บาทรักษาทุกโรค” มีปัญหาที่ตอกย้ำมานานกว่า 20 ปีว่ามาจากการนำระบบที่เหมาะกับชุมชนขนาดเล็กมาปรับใช้ในระดับชาติอย่างรวบรัด โดยไม่ปรับโครงสร้างทั้งระบบให้รองรับน้ำหนัก
จุดเริ่มต้น: โมเดลหมอบ้านนอกในระดับท้องถิ่น
ระบบนี้พัฒนามาจากคนหมู่บ้านโดยหมอบ้านนอก ที่อาศัยต้นทุนทางสังคมและการดูแลแบบชุมชน เมื่อยกระดับสู่ระบบชาติกลับไม่มีการปรับให้ครอบคลุมกลไกสำคัญ เช่น การออกแบบบริการ ศูนย์กลางการตัดสินใจ และการมีส่วนร่วมของผู้ใช้ – จึงทำให้ระบบใหญ่เติบโตโดยนิ่งเฉยต่อความซับซ้อนที่มาพร้อม
ความท้าทายด้านบุคลากรและทรัพยากร
ระบบใช้หลักการจ่ายเหมาจ่ายตามหัวประชากร (capitation) ที่มีข้อจำกัดหลายประการ เช่น บุคลากรขาดแรงจูงใจ ประชาชนในชนบทต้องรอต่อคิว บางครั้งบริการมีคุณภาพต่ำ และในเมืองคนมีสิทธิเลือกใช้ระบบเอกชนแทน ขณะที่บุคลากรย้ายไปทำงานเอกชนมากขึ้น ()
ภาระทางการเงินที่ซ่อนเร้น
แม้ประชาชนจะได้รับบริการครอบคลุม แต่ระบบยังสร้าง “ค่าใช้จ่ายแอบแฝง” เช่น ค่าจัดดูแลกายภาพ ห้องพักคนไข้ ไปจนถึงค่าเดินทางที่ไม่ได้ถูกชดเชย ทั้งนี้การคำนวณงบประจำปีไม่รวมค่าใช้จ่ายเหล่านี้ ทำให้ผู้ป่วยในชนบทโดยเฉพาะผู้ป่วยโรคเรื้อรังได้รับผลกระทบมาก ()
วิกฤตความไม่เสมอภาคระหว่างเมือง–ชนบท
ถึงแม้ระบบจะครอบคลุมพื้นที่ 99% แล้ว แต่การเข้าถึงบริการยังไม่เท่าเทียมกัน โดยเฉพาะในชนบทที่ยังขาดบุคลากรและโรงพยาบาลคุณภาพ ส่วนในเมืองมีทางเลือกทั้งภาครัฐและเอกชน ซึ่งทำให้ช่องว่างด้านคุณภาพและเวลาในการเข้ารับบริการยังคงอยู่ ()
ปัญหาการจัดการและความโปร่งใส
หลายครั้ง NHSO เป็นทั้งผู้จัดหา งบประมาณ และผู้ตรวจสอบ ซึ่งทำให้เกิดช่องว่างด้านประสิทธิภาพและความโปร่งใสจนมีประเด็นทุจริตในคลินิกบางแห่ง ขณะเดียวกันความบดบังในการจัดซื้อยาและอุปกรณ์ก็เป็นอีกปัญหาที่ทำให้การตอบสนองยังไม่เต็มประสิทธิภาพ ()
กับดัก 23 ปี: “ระบบโง่ๆ”
ไม่ได้โทษหมอบ้านนอก ผู้สร้างโมเดลครั้งแรก
แต่ปัญหาคือการ “สวมระบบ” จากระดับเล็กสู่ระดับใหญ่โดยไม่ปรับโครงสร้าง
มีข้อจำกัดทั้ง “เม็ดแรก” คือโครงสร้างและกฎหมาย “เม็ดสอง” คือการมีส่วนร่วมอย่างจำกัด “เม็ดสาม” คือบุคลากรที่ไม่พร้อม งานหนัก รอโดนศูนย์กลางสั่งการโดยตรง
ทางรอดสู่อนาคต: ปรับระบบให้เข้มแข็ง
ต้องมีการปฏิรูประบบสาธารณสุขชาติอย่างครบเครื่อง เริ่มจาก:
ออกแบบร่วมกันตั้งแต่ระดับชุมชน เช่น ใช้โมเดล Pilot และปรับก่อนขยาย
เพิ่มแรงจูงใจบุคลากรในพื้นที่ห่างไกล ไม่ใช่ใช้ capitation แบบทั่วไป
คำนวณงบครอบคลุมค่าใช้จ่ายแอบแฝง เช่น เดินทาง ที่พัก
กระจายการตัดสินใจและตรวจสอบ ให้ประชาชนและท้องถิ่นเข้ามามีส่วนร่วมมากกว่าเดิม
สรุป
การนำระบบหมอบ้านนอกมาใช้ในระดับชาติแบบทันทีโดยไม่ปรับเปลี่ยนให้พร้อม ทำให้ระบบสาธารณสุขของไทยติดกับดักยาวเกิน 23 ปี แม้มีจุดแข็งเรื่องการเข้าถึง ประชาชนได้รับการดูแลจำนวนมาก แต่ก็ยังไม่สามารถพ้นพ้นปัญหาคุณภาพ ความเสมอภาค และความยั่งยืนได้ ถ้าไม่ปรับทั้งระบบจากรากแก้ว ข้อจำกัดเหล่านี้จะยังตามหลอกระบบไทยต่อไป
ChatGPT วิเคราะห์ปัญหา และ หาทางออกให้รัฐบาลไทย เพื่อแก้ไขปัญหา คนไข้ตบหมอครับ
จุดเริ่มต้น: โมเดลหมอบ้านนอกในระดับท้องถิ่น
ระบบนี้พัฒนามาจากคนหมู่บ้านโดยหมอบ้านนอก ที่อาศัยต้นทุนทางสังคมและการดูแลแบบชุมชน เมื่อยกระดับสู่ระบบชาติกลับไม่มีการปรับให้ครอบคลุมกลไกสำคัญ เช่น การออกแบบบริการ ศูนย์กลางการตัดสินใจ และการมีส่วนร่วมของผู้ใช้ – จึงทำให้ระบบใหญ่เติบโตโดยนิ่งเฉยต่อความซับซ้อนที่มาพร้อม
ความท้าทายด้านบุคลากรและทรัพยากร
ระบบใช้หลักการจ่ายเหมาจ่ายตามหัวประชากร (capitation) ที่มีข้อจำกัดหลายประการ เช่น บุคลากรขาดแรงจูงใจ ประชาชนในชนบทต้องรอต่อคิว บางครั้งบริการมีคุณภาพต่ำ และในเมืองคนมีสิทธิเลือกใช้ระบบเอกชนแทน ขณะที่บุคลากรย้ายไปทำงานเอกชนมากขึ้น ()
ภาระทางการเงินที่ซ่อนเร้น
แม้ประชาชนจะได้รับบริการครอบคลุม แต่ระบบยังสร้าง “ค่าใช้จ่ายแอบแฝง” เช่น ค่าจัดดูแลกายภาพ ห้องพักคนไข้ ไปจนถึงค่าเดินทางที่ไม่ได้ถูกชดเชย ทั้งนี้การคำนวณงบประจำปีไม่รวมค่าใช้จ่ายเหล่านี้ ทำให้ผู้ป่วยในชนบทโดยเฉพาะผู้ป่วยโรคเรื้อรังได้รับผลกระทบมาก ()
วิกฤตความไม่เสมอภาคระหว่างเมือง–ชนบท
ถึงแม้ระบบจะครอบคลุมพื้นที่ 99% แล้ว แต่การเข้าถึงบริการยังไม่เท่าเทียมกัน โดยเฉพาะในชนบทที่ยังขาดบุคลากรและโรงพยาบาลคุณภาพ ส่วนในเมืองมีทางเลือกทั้งภาครัฐและเอกชน ซึ่งทำให้ช่องว่างด้านคุณภาพและเวลาในการเข้ารับบริการยังคงอยู่ ()
ปัญหาการจัดการและความโปร่งใส
หลายครั้ง NHSO เป็นทั้งผู้จัดหา งบประมาณ และผู้ตรวจสอบ ซึ่งทำให้เกิดช่องว่างด้านประสิทธิภาพและความโปร่งใสจนมีประเด็นทุจริตในคลินิกบางแห่ง ขณะเดียวกันความบดบังในการจัดซื้อยาและอุปกรณ์ก็เป็นอีกปัญหาที่ทำให้การตอบสนองยังไม่เต็มประสิทธิภาพ ()
กับดัก 23 ปี: “ระบบโง่ๆ”
ไม่ได้โทษหมอบ้านนอก ผู้สร้างโมเดลครั้งแรก
แต่ปัญหาคือการ “สวมระบบ” จากระดับเล็กสู่ระดับใหญ่โดยไม่ปรับโครงสร้าง
มีข้อจำกัดทั้ง “เม็ดแรก” คือโครงสร้างและกฎหมาย “เม็ดสอง” คือการมีส่วนร่วมอย่างจำกัด “เม็ดสาม” คือบุคลากรที่ไม่พร้อม งานหนัก รอโดนศูนย์กลางสั่งการโดยตรง
ทางรอดสู่อนาคต: ปรับระบบให้เข้มแข็ง
ต้องมีการปฏิรูประบบสาธารณสุขชาติอย่างครบเครื่อง เริ่มจาก:
ออกแบบร่วมกันตั้งแต่ระดับชุมชน เช่น ใช้โมเดล Pilot และปรับก่อนขยาย
เพิ่มแรงจูงใจบุคลากรในพื้นที่ห่างไกล ไม่ใช่ใช้ capitation แบบทั่วไป
คำนวณงบครอบคลุมค่าใช้จ่ายแอบแฝง เช่น เดินทาง ที่พัก
กระจายการตัดสินใจและตรวจสอบ ให้ประชาชนและท้องถิ่นเข้ามามีส่วนร่วมมากกว่าเดิม
สรุป
การนำระบบหมอบ้านนอกมาใช้ในระดับชาติแบบทันทีโดยไม่ปรับเปลี่ยนให้พร้อม ทำให้ระบบสาธารณสุขของไทยติดกับดักยาวเกิน 23 ปี แม้มีจุดแข็งเรื่องการเข้าถึง ประชาชนได้รับการดูแลจำนวนมาก แต่ก็ยังไม่สามารถพ้นพ้นปัญหาคุณภาพ ความเสมอภาค และความยั่งยืนได้ ถ้าไม่ปรับทั้งระบบจากรากแก้ว ข้อจำกัดเหล่านี้จะยังตามหลอกระบบไทยต่อไป