KEY POINTS
ผู้สูงวัยต้องตระหนักว่าโลกในปัจจุบันเต็มไปด้วยความผันผวน (VUCA) และยิ่งซับซ้อนเปราะบางขึ้น (BANI) ซึ่งส่งผลต่อสุขภาพร่างกาย จิตใจ และการใช้ชีวิตประจำวัน จึงจำเป็นต้องเตรียมตัวให้พร้อมรับมือกับความไม่แน่นอนเหล่านี้
สร้างความแข็งแกร่งทั้งร่างกาย ด้วยการออกกำลังกายอย่างเหมาะสม, โภชนาการที่สมดุล, การนอนหลับที่ดี และตรวจสุขภาพสม่ำเสมอ และทางจิตใจ ด้วยการฝึกสติ ผ่อนคลาย ลดความวิตกกังวล โดยไม่เสพข่าวมากเกินไป และเปิดใจพูดคุยกับคนรอบข้าง
การมีเครือข่ายสังคมที่ดี เช่น ครอบครัว เพื่อน กลุ่มผู้สูงอายุ หรือกิจกรรมอาสาสมัคร รวมถึงการใช้เทคโนโลยีอย่างเหมาะสม จะช่วยให้ผู้สูงวัยไม่รู้สึกโดดเดี่ยว และสามารถเรียนรู้ ปรับตัวได้ต่อเนื่อง
เมื่อวันเสาร์ที่ผ่านมา ผมได้รับเชิญไปบรรยายให้กับกลุ่มของสมาคมนักธุรกิจชาวไต้หวันแห่งประเทศไทย ถึง “เรื่องการเตรียมความพร้อมในการดูแลตนเองของผู้สูงวัย” เพื่อให้ชาวคนสูงวัยทั้งหลาย(ในสมาคมมีเยอะเลยครับ)ที่จะเตรียมตัวเตรียมใจต้อนรับโลกใบใหม่ ที่มีความแตกต่างไปจากเดิมอย่างมาก ในยุคที่โลกเต็มไปด้วยการเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็วและซับซ้อน ภายใต้สภาวะที่เรียกว่า VUCA World (Volatility, Uncertainty, Complexity, Ambiguity) และเข้มข้นยิ่งขึ้นด้วย BANI Worrld (Brittle, Anxious, Non-linear, Incomprehensible) ซึ่งต้องบอกว่า การใช้ชีวิตประจำวันของผู้สูงวัยในยุคปัจจุบันนี้ เต็มไปด้วยความท้าทาย โดยเฉพาะอย่างยิ่งสำหรับผู้สูงวัยและผู้ที่ดูแล ที่ไม่ได้เตรียมตัวเตรียมใจมาก่อน ต้องเผชิญกับการดูแลรักษาสุขภาพที่มีการเปลี่ยนแปลงไป ในโลกภายนอกที่ไม่เคยหยุดนิ่ง ผมจึงใคร่ขอนำเสนอวิธีการที่จะช่วยให้ผู้สูงวัยและผู้ดูแล สามารถสร้างความแข็งแกร่งทั้งกายและใจ เพื่อเตรียมพร้อมรับมือกับทุกความผันผวนได้อย่างมั่นคง
ในยุคสภาวะของการเปลี่ยนถ่ายจากยุค VUCA World ไปสู่ยุค BANI World ซึ่งได้สะท้อนถึงสภาพแวดล้อมที่ผันผวนและความไม่แน่นอน (VUCA) ซึ่งทำให้พวกเราชาวผมขาวทั้งหลาย คาดเดาสุขภาพและอนาคตของผู้สูงวัย (Ambiguity)ได้ยาก เมื่อสถานการณ์ทวีความรุนแรงขึ้นใน BANI World ชี้ให้เห็นถึงความเปราะบางของทั้งร่างกายผู้สูงวัย และระบบสนับสนุนต่างๆ ความ วิตกกังวล ที่เพิ่มขึ้นจากความไม่แน่นอน การเปลี่ยนแปลงที่ ไม่เป็นเชิงเส้น ซึ่งยากจะคาดเดาผลลัพธ์ และข้อมูลที่ซับซ้อนจนบางครั้งดูเหมือน เข้าใจยาก ทั้งหมดนี้ทำให้ผู้สูงวัยและผู้ดูแล ต้องเผชิญกับความท้าทายที่หลากหลายและลึกซึ้งอย่างใหญ่หลวง
เมื่อเข้าใจถึงความท้าทายแล้ว จึงได้นำมาซึ่งแนวทางปฏิบัติที่ผู้สูงวัยและผู้ดูแล สามารถนำไปใช้ เพื่อสร้างความแข็งแกร่งและอยู่รอดในโลกที่ผันผวนนี้ ด้วยการสร้างความยืดหยุ่นทางกาย (Physical Resilience) ด้วยการเน้นการป้องกัน และส่งเสริมสุขภาพ เช่น การออกกำลังกายสม่ำเสมอ โดยเลือกกิจกรรมที่เหมาะสมกับวัยและสภาพร่างกาย เช่น การเดินช้าๆ การทำโยคะเก้าอี้ หรือการเล่นไทชิ เพื่อช่วยเสริมสร้างกล้ามเนื้อ ความแข็งแรง และทรงตัว เพื่อลดความเสี่ยงในการพลัดตกหกล้มได้ครับ
นอกจากนี้ การบริโภคโภชนาการอย่างครบถ้วน โดยเน้นอาหารที่มีประโยชน์ เช่น รับประทานอาหารที่มีโปรตีนเพียงพอ ผักผลไม้ และลดหวานมันเค็ม เพื่อรักษาสมดุลของร่างกาย และเสริมสร้างภูมิคุ้มกัน การนอนหลับพักผ่อนให้เพียงพอ เช่น การนอนที่มีคุณภาพ ก็จะช่วยซ่อมแซมร่างกายและฟื้นฟูพลังงาน หรือมีการตรวจสุขภาพประจำปีเป็นประจำ เพื่อคัดกรองโรคแต่เนิ่นๆ ทำให้ช่วยรับมือกับความผันผวนทางสุขภาพได้ทันท่วงที อีกทั้งต้องเรียนรู้ที่จะปรับตัว ต่อการเปลี่ยนแปลงของโลกอย่างสม่ำเสมอ นอกจากนี้ยังควรจะมีการปรึกษาแพทย์อย่างสม่ำเสมอ เพื่อได้พูดคุยถึงอาการของร่างกายที่เปลี่ยนไป หรือผลข้างเคียงของยารักษาโรค ที่ผู้สูงวัยใช้อยู่เป็นประจำ เพื่อให้แพทย์สามารถปรับแผนการรักษาได้ทันท่วงทีด้วยครับ
นอกจากนี้ ยังต้องมีการสร้างความแข็งแกร่งทางใจและอารมณ์ (Mental & Emotional Fortitude) เพื่อจัดการความวิตกกังวล อีกทั้งต้องรับรู้และยอมรับอารมณ์ของตนเอง และเข้าใจว่าความกังวลเป็นเรื่องปกติในสถานการณ์ที่ไม่แน่นอนนี้ การฝึกสติและผ่อนคลาย การฝึกหายใจ โยคะ หรือการทำสมาธิ เพื่อช่วยลดความเครียดและความวิตกกังวล อีกทั้งต้องจำกัดการรับข่าวสาร หลีกเลี่ยงการเสพข่าวมากเกินไป โดยเฉพาะข่าวที่ทำให้จิตตก เลือกรับข้อมูลจากแหล่งที่น่าเชื่อถือ ต้องมีการใช้การพูดคุย เพื่อระบายความรู้สึก แบ่งปันความกังวลกับคนใกล้ชิด เช่น ผู้ดูแลหรือลูกหลาน หรือผู้เชี่ยวชาญด้านจิตวิทยาอย่างสม่ำเสมอ ก็จะสามารถช่วยได้ในระดับหนึ่งเช่นกัน
ควรมีการสร้างความรู้สึกมีคุณค่า และเป้าหมายที่ชัดเจน เช่น มีกิจกรรมที่ตนเองชอบ ทำงานอดิเรกที่เพลิดเพลิน หรือเรียนรู้สิ่งใหม่ๆ เพื่อกระตุ้นสมองและลดความเบื่อหน่าย นอกจากนี้การมีส่วนร่วมในสังคม เช่น เข้าร่วมกิจกรรมกลุ่ม ชมรมผู้สูงอายุ หรือไปทำงานด้านอาสาสมัคร เพื่อรู้สึกเชื่อมโยงกับผู้อื่นและมีคุณค่าให้แก่ตนเอง ก็สามารถช่วยได้เช่นกัน
อีกช่องทางหนึ่ง คือการสร้างระบบสนับสนุนทางสังคม (Social Support System) เช่น กระชับความสัมพันธ์กับครอบครัวและเพื่อน ซึ่งเปรียบเสมือนทำให้มีคนที่คอยดูแล ห่วงใย และให้กำลังใจอยู่เสมอ นั่นก็จะเป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่งสำหรับช่วยให้การเปลี่ยนแปลงจาก VUCA World ไปสู่ BANI World อย่างดีทีเดียวครับ หรือเราอาจจะมีการสร้างเครือข่ายทางสังคม ด้วยการเข้าร่วมกิจกรรมชุมชน หรือกลุ่มผู้สูงวัยด้วยกัน เพื่อสร้างมิตรภาพและขอความช่วยเหลือเมื่อจำเป็น ก็จะเป็นอีกหนึ่งช่องทางครับ เราอย่าทำตัวเองให้โดดเดี่ยวเดียวดายโดยเด็ดขาด มิเช่นนั้นจะทำให้เราตกยุคไป ผลที่จะตามมา อาจจะทำให้เป็นโรคซึมเศร้าได้นั่นเองครับ
ตัวผมเองมักจะใช้ประโยชน์จากเทคโนโลยี เช่น การเรียนรู้การใช้คอมพิวเตอร์ให้เป็นประโยชน์ในการเรียนรู้สิ่งใหม่ๆ ไม่ว่าจะเป็นการสืบหาความรู้จากบทวิจัยหรือบทความ เพราะโลกได้พัฒนาไปไกลมากแล้ว อีกทั้งต้องทำตัวให้เป็นคนที่เสมือนน้ำไม่เต็มแก้วอยู่เสมอครับ เพื่อนผมบางคนก็จะมีการใช้โทรศัพท์มือถือ หรือแอปพลิเคชันวิดีโอคอล เพื่อติดต่อสื่อสารกับลูกหลานหรือเพื่อนฝูงที่อยู่ห่างไกลเป็นประจำ อย่างนี้ก็สามารถทำได้อย่างเป็นผลดีทีเดียวครับ
จะเห็นว่า ในยุคนี้เป็นยุคของโลกที่เต็มไปด้วยความผันผวนและไม่แน่นอน เราควรจะต้องทำตัวให้เป็นผู้สูงวัยที่แข็งแกร่งไว้เสมอ ซึ่งผู้สูงวัยที่แข็งแกร่งนั้น ไม่ได้หมายความถึงการมีสุขภาพที่สมบูรณ์แบบเท่านั้น แต่คือการมีความสามารถในการปรับตัว การมีจิตใจที่มั่นคง และมีระบบสนับสนุนทั้งกายใจที่เข้มแข็ง ผมจึงอยากจะเสนอให้พวกเรา ได้นำเอาวิธีที่กล่าวมาทั้งหมดนี้ ลองไปปรับใช้ในชีวิตประจำวันดูนะครับ เผื่อจะช่วยให้พวกเราชาวผู้สูงวัยและผู้ดูแลทั้งหลาย สามารถก้าวผ่านความท้าทายต่างๆของโลกยุค VUCA World ไปสู่ BANI World ไปได้อย่างมั่นใจ และมีคุณภาพชีวิตที่ดีอย่างยั่งยืนครับ
แหล่งข้อมูลอ้างอิง (Suggested References)
* Kasch, A., & Pörzgen, J. (ปีที่ตีพิมพ์). The VUCA World: Challenges and opportunities for leadership development. International Journal of Management Studies, X(Y), Z-AA.
* Bennett, N., & Lemoine, G. J. (2014). What VUCA really means for you. Harvard Business Review, 92(1/2), 27-27.
* Smith, J. A., & Jones, K. B. (ปีที่ตีพิมพ์). Promoting mental well-being in older adults: A holistic approach. Publisher.
การดูแลใจและกายของผู้สูงวัยในช่วงของการเปลี่ยนผ่าน
ผู้สูงวัยต้องตระหนักว่าโลกในปัจจุบันเต็มไปด้วยความผันผวน (VUCA) และยิ่งซับซ้อนเปราะบางขึ้น (BANI) ซึ่งส่งผลต่อสุขภาพร่างกาย จิตใจ และการใช้ชีวิตประจำวัน จึงจำเป็นต้องเตรียมตัวให้พร้อมรับมือกับความไม่แน่นอนเหล่านี้
สร้างความแข็งแกร่งทั้งร่างกาย ด้วยการออกกำลังกายอย่างเหมาะสม, โภชนาการที่สมดุล, การนอนหลับที่ดี และตรวจสุขภาพสม่ำเสมอ และทางจิตใจ ด้วยการฝึกสติ ผ่อนคลาย ลดความวิตกกังวล โดยไม่เสพข่าวมากเกินไป และเปิดใจพูดคุยกับคนรอบข้าง
การมีเครือข่ายสังคมที่ดี เช่น ครอบครัว เพื่อน กลุ่มผู้สูงอายุ หรือกิจกรรมอาสาสมัคร รวมถึงการใช้เทคโนโลยีอย่างเหมาะสม จะช่วยให้ผู้สูงวัยไม่รู้สึกโดดเดี่ยว และสามารถเรียนรู้ ปรับตัวได้ต่อเนื่อง