การขับซอพื้นบ้านล้านนา เป็นศิลปะการแสดงพื้นบ้านที่โดดเด่นและเป็นเอกลักษณ์ของภาคเหนือของประเทศไทย
มีรากฐานมาจาก“ค่าว” ซึ่งเป็นรูปแบบการเล่าเรื่องหรือการถ่ายทอดความรู้ด้วยบทกวีที่ใช้กันในงานพิธีกรรมทางศาสนาและงานเฉลิมฉลองต่างๆ
ไม่มีรูปแบบตายตัว แต่มีการปรับเปลี่ยนไปตามยุคสมัย สภาพสังคม ทำให้ซอยังคงเป็นศิลปะที่ร่วมสมัย
ทุกครั้งที่จะมีการซอจะต้องมีการยกขันตั้งไหว้ครูซอก่อนทำทำการขับร้องซอทุกครั้ง
เครื่องดนตรีหลักที่ใช้ในการบรรเลงจะเป็นปี่จุม หรือในบางพื้นที่จะใช้ซึงร่วมด้วย
อย่างเช่นถ้าเป็นงานวัดช่วงเช้ามักจะเป็นเนื้อหาที่ใช้ในการขับซอ มักเป็นบทประพันธ์พื้นเมืองที่เล่าเรื่องราว เหตุการณ์ หรือสอนคติธรรม ส่วนช่วงบ่ายจะเป็นการขับซอที่มีลักษณะเป็นการเกี้ยวพาราสี หรือโต้ตอบกันระหว่างช่างซอชายและหญิง
การขับร้องซอส่วนใหญ่มักจะใช้ขับร้องในงานมงคล , อวมงคล , เทศกาลในพระพุทธศาสนา เป็นต้น
ทำนองซอมีอยู่ด้วยกันหลายทำนอง แต่ก็ไม่มีประวัติที่ทราบแน่ชัด ที่เกี่ยวกับผู้แต่งทำนองตัวนั้นๆ นอกจากจะให้ชื่อทำนองซอนั้นตามสถานที่ อันเป็นที่มาของทำนองซอนั้นๆเอาไว้ เช่น ทำนองตั้งเชียงใหม่ ทำนองเชียงแสน ทำนองล่องน่านลำปาง ล่องน่านฝ้าย ซอพม่า ซอเงี้ยว ซออื่อ ซอจะปุ และซอละม้าย เป็นต้น
การซอนั้นจะต้องประกอบไปด้วย
- จั้งซอ = ผู้ที่สามารถขับผ่านจอได้มีปฏิภาณไหวพริบเป็นเลิศ
- กู้ถ้อง = จั้งซอ ชายและหญิงที่ซอเป็นคู่ ร้องโต้ตอบกัน หรือสนทนาแลกเปลี่ยนคำพูดกันระหว่างชายหญิง
- จั้งปี่-จั้งซึง = ผู้ที่ทำหน้าที่บรรเลงดนตรีประกอบการขับร้อง
- ผาม = วิธีหรือปะรำเล็กๆ ขนาด 4×4 เมตร สูง 1.5-2 เมตร
ส่วนในภาพข้างต้นทั้งหมดได้มาจากการแข่งขันขับร้องซอพื้นบ้านล้านนาของสมาคมส่งเสริมวัฒนธรรมสตรีศรีล้านนาไทยเชียงใหม่ ที่เฮือนแก้ววิจิตร อำเภอหางดง จังหวัดเชียงใหม่
ผู้ขับซอ = สมศักดิ์ ดอยเต่า และ ปิมปา บ้านหม้อ
ผู้ฝึกการขับร้องซอ = แม่ครูวรรณา สันทราย และ พ่อครูเรวัติ ร้องขี้เหล็ก
การขับร้องเพลงซอพื้นบ้านล้านนา
ทุกครั้งที่จะมีการซอจะต้องมีการยกขันตั้งไหว้ครูซอก่อนทำทำการขับร้องซอทุกครั้ง
เครื่องดนตรีหลักที่ใช้ในการบรรเลงจะเป็นปี่จุม หรือในบางพื้นที่จะใช้ซึงร่วมด้วย
อย่างเช่นถ้าเป็นงานวัดช่วงเช้ามักจะเป็นเนื้อหาที่ใช้ในการขับซอ มักเป็นบทประพันธ์พื้นเมืองที่เล่าเรื่องราว เหตุการณ์ หรือสอนคติธรรม ส่วนช่วงบ่ายจะเป็นการขับซอที่มีลักษณะเป็นการเกี้ยวพาราสี หรือโต้ตอบกันระหว่างช่างซอชายและหญิง
การขับร้องซอส่วนใหญ่มักจะใช้ขับร้องในงานมงคล , อวมงคล , เทศกาลในพระพุทธศาสนา เป็นต้น
ทำนองซอมีอยู่ด้วยกันหลายทำนอง แต่ก็ไม่มีประวัติที่ทราบแน่ชัด ที่เกี่ยวกับผู้แต่งทำนองตัวนั้นๆ นอกจากจะให้ชื่อทำนองซอนั้นตามสถานที่ อันเป็นที่มาของทำนองซอนั้นๆเอาไว้ เช่น ทำนองตั้งเชียงใหม่ ทำนองเชียงแสน ทำนองล่องน่านลำปาง ล่องน่านฝ้าย ซอพม่า ซอเงี้ยว ซออื่อ ซอจะปุ และซอละม้าย เป็นต้น
การซอนั้นจะต้องประกอบไปด้วย
- จั้งซอ = ผู้ที่สามารถขับผ่านจอได้มีปฏิภาณไหวพริบเป็นเลิศ
- กู้ถ้อง = จั้งซอ ชายและหญิงที่ซอเป็นคู่ ร้องโต้ตอบกัน หรือสนทนาแลกเปลี่ยนคำพูดกันระหว่างชายหญิง
- จั้งปี่-จั้งซึง = ผู้ที่ทำหน้าที่บรรเลงดนตรีประกอบการขับร้อง
- ผาม = วิธีหรือปะรำเล็กๆ ขนาด 4×4 เมตร สูง 1.5-2 เมตร
ผู้ขับซอ = สมศักดิ์ ดอยเต่า และ ปิมปา บ้านหม้อ
ผู้ฝึกการขับร้องซอ = แม่ครูวรรณา สันทราย และ พ่อครูเรวัติ ร้องขี้เหล็ก