"ธรรม" สภาพที่ทรงไว้, ธรรมดา, ธรรมชาติ, สภาวธรรม, สัจจธรรม, ความจริง

“สังขารไม่อาจนิพพานได้” มีที่มาและความเข้าใจอยู่ในหลายระดับ ๑. ความหมายของ “สังขาร” สังขาร (saṅkhāra) = สิ่งปรุงแต่งทั้งหลาย ไม่ว่าจะเป็นกาย ใจ หรือปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นเพรา

. . ----------- พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตฺโต) พระธรรมปิฎก (ประยุทธ์ ปยุตฺโต)           

ขันธ์ 5 หรือ เบญจขันธ์ (กองแห่งรูปธรรมและนามธรรม 5 หมวด ที่ประชุมกันเข้าเป็นหน่วยรวม ซึ่งบัญญัติเรียกว่า สัตว์ บุคคล ตัวตน เรา เขา 

อสังขตธรรม ธรรมที่ไม่มีปัจจัยปรุง หรือ วิสังขาร ได้แก่อะไรในข้อนี้เป็นสิ่งที่ พิจารณาเห็นได้ยากสักหน่อย ในบาลีท่าน ใช้คำเป็นพหูพจน์ คือมีจำนวนมากสิ่ง จึง ตรงกันข้ามกับความเข้าใจของบางคนที่ว่า วิ

พระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๔ พระอภิธรรมปิฎกเล่มที่ ๑ ธรรมสังคณีปกรณ์ โลกุตตรกุศลจิต มรรคจิตดวงที่ ๑ “โยคาวจรบุคคล เจริญฌานเป็นโลกุตตระ อันเป็นเครื่องออกไปจากโลก นำไปสู่นิพพาน เพื่อละทิฏฐิ เพื่อบรรลุภู

34. นิพฺพานํ ปรมํ สุขํ นิพพานเป็นบรมสุขอย่างยิ่ง ปรารถนาหลุดพ้น..........เกิด-ตาย จมอยู่กับทุกข์หลาย.......ชาติแท้ ปองพระนิพพานหมาย....บรมสุข จงหมั่นเจริญมรรคแล้.....เพื่อแก้อวิชชา ตัณหามลายหมดสิ

ในทางพุทธ ไม่มีสิ่งใด ที่นอกเหนือจากคำว่าธรรม และพระพุทธองค์ทรงตรัสรู้ ในความเป็นอนัตตาของสภาวะธรรมทั้งปวงน้น โดยประกาศพระบรมสัจจธรรมด้วย อริยสัจสี่ หรือหลักแห่งปฎิจจสมุปทบาท นั่นคือ สัพเพ ธัมมา

การพิจารณาขันธ์ 5 และความแตกต่างระหว่างการดูกายกับการดูจิต การพิจารณาขันธ์ 5 อันได้แก่ รูป เวทนา สัญญา สังขาร และวิญญาณนั้น ถูกกล่าวถึงว่าเป็นเพียง "อาการ" หรือ "จิตนอก" ที่เรามัก

เนโสหมสฺมิ(นั่นไม่ใช่เป็นเรา) มสฺมิ เป็นคำที่ผสมแล้วซึ่งมาจากคำว่า อสฺมิ บทว่า อสฺมิ ได้แก่ การถือว่าเรามีอยู่ (อัสมิมานะ). ดังนั้นคำว่า ​อสฺมิ ​จึงแปลว่า (เรา) บทวิเคราะห์ พระไตรปิฎก เล่มที่ ๑