การเจริญอานาปานสติตามพระพุทธเจ้าสอน ระบุไว้ในพระไตรปิฏกชัดเจน ดังนี้:
• เริ่มจากการ นั่งในอิริยาบถที่สบาย ตั้งกายตรง ดำรงสติกำหนดลมหายใจเข้า
• ใช้ สติรู้ลมหายใจ ไม่จำเป็นต้องเพ่งหรือควบคุมลม
อานาปานสติ ดูจุดตกกระทบของลมที่จุดไหน?
ในพระไตรปิฎกไม่มีการระบุชัดเจนถึงจุดที่ควรกำหนดลมหายใจในการปฏิบัติอานาปานสติ แต่ตามคำสอนของพระอาจารย์และคัมภีร์วิสุทธิมรรค แนะนำให้กำหนดลมหายใจที่จุดที่ลมกระทบอย่างชัดเจน เช่น
• ปลายกระพุ้งจมูก (ดูลมเข้า)
• ริมฝีปากด้านบน (ดูลมออก)
• ช่องจมูก
• ฐานที่ ๗ (บริเวณกลางกาย)
การกำหนดลมหายใจที่จุดเหล่านี้ช่วยให้จิตมีสมาธิและไม่ฟุ้งซ่าน โดยไม่จำเป็นต้องตามลมเข้าออกไปตามส่วนต่าง ๆ ของร่างกาย ซึ่งอาจทำให้จิตฟุ้งซ่านได้
การปฏิบัติอานาปานสติควรกำหนดลมหายใจที่จุดที่รู้สึกถึงการกระทบของลมอย่างชัดเจน เพื่อให้จิตมีสมาธิและไม่ฟุ้งซ่าน
การเจริญอานาปานสติ ตามพระไตรปิฎก มีรายละเอียดชัดเจนอยู่ใน พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มูลปัณณาสก์ อานาปานสติสูตร (พระไตรปิฎก เล่มที่ 13 ข้อ 118)
ซึ่งพระพุทธเจ้าทรงแสดงขั้นตอนของการปฏิบัติไว้ทั้งหมด 16 ขั้นตอน แบ่งออกเป็น 4 กลุ่มใหญ่ (เตตฺรสฺส อานาปานสติปฏิปทา) ดังนี้:
กลุ่มที่ 1: กายานุปัสสนาสติปัฏฐาน (พิจารณากายในฌาน 1)
1. หายใจเข้า-ออกยาว รู้ว่า “หายใจยาว”
2. หายใจเข้า-ออกสั้น รู้ว่า “หายใจสั้น”
3. รู้ชัดทั่วทั้งกาย (สพฺพกายปฏิสังเวที)
4. ทำกายให้สงบ (ปสฺสมฺภยํ กายสังกฺขารํ)
กลุ่มที่ 2: เวทนานุปัสสนาสติปัฏฐาน (พิจารณาความรู้สึกในฌาน 2-3)
5. หายใจเข้า-ออก รู้สึกปีติ
6. หายใจเข้า-ออก รู้สึกสุข
7. หายใจเข้า-ออก รู้เวทนา (ความรู้สึก) โดยชัดแจ้ง
8. ทำเวทนาให้สงบ
กลุ่มที่ 3: จิตตานุปัสสนาสติปัฏฐาน (พิจารณาจิตในฌาน 4)
9. หายใจเข้า-ออก รู้จิต (รู้ว่าจิตฟุ้งซ่าน จิตตั้งมั่น จิตเศร้าหมอง ฯลฯ)
10. ทำจิตให้เบิกบาน
11. ทำจิตให้ตั้งมั่น (เอกัคตา)
12. ทำจิตให้หลุดพ้น
กลุ่มที่ 4: ธัมมานุปัสสนาสติปัฏฐาน (พิจารณาธรรมในวิปัสสนา)
13. พิจารณาอนิจจัง (ความไม่เที่ยงของขันธ์ 5)
14. พิจารณาวิราคะ (คลายกำหนัด)
15. พิจารณานิโรธะ (ความดับ)
16. พิจารณาปฏินิสสัคคะ (สละคืน ปล่อยวางจากขันธ์ 5)
จะเห็นว่าอานาปานสติมีความเชื่อมโยงกับสติปัฏฐาน 4 อย่างชัดเจน
การเจริญอานาปานสติตามพระพุทธเจ้าสอน
• เริ่มจากการ นั่งในอิริยาบถที่สบาย ตั้งกายตรง ดำรงสติกำหนดลมหายใจเข้า
• ใช้ สติรู้ลมหายใจ ไม่จำเป็นต้องเพ่งหรือควบคุมลม
อานาปานสติ ดูจุดตกกระทบของลมที่จุดไหน?
ในพระไตรปิฎกไม่มีการระบุชัดเจนถึงจุดที่ควรกำหนดลมหายใจในการปฏิบัติอานาปานสติ แต่ตามคำสอนของพระอาจารย์และคัมภีร์วิสุทธิมรรค แนะนำให้กำหนดลมหายใจที่จุดที่ลมกระทบอย่างชัดเจน เช่น
• ปลายกระพุ้งจมูก (ดูลมเข้า)
• ริมฝีปากด้านบน (ดูลมออก)
• ช่องจมูก
• ฐานที่ ๗ (บริเวณกลางกาย)
การกำหนดลมหายใจที่จุดเหล่านี้ช่วยให้จิตมีสมาธิและไม่ฟุ้งซ่าน โดยไม่จำเป็นต้องตามลมเข้าออกไปตามส่วนต่าง ๆ ของร่างกาย ซึ่งอาจทำให้จิตฟุ้งซ่านได้
การปฏิบัติอานาปานสติควรกำหนดลมหายใจที่จุดที่รู้สึกถึงการกระทบของลมอย่างชัดเจน เพื่อให้จิตมีสมาธิและไม่ฟุ้งซ่าน
การเจริญอานาปานสติ ตามพระไตรปิฎก มีรายละเอียดชัดเจนอยู่ใน พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มูลปัณณาสก์ อานาปานสติสูตร (พระไตรปิฎก เล่มที่ 13 ข้อ 118)
ซึ่งพระพุทธเจ้าทรงแสดงขั้นตอนของการปฏิบัติไว้ทั้งหมด 16 ขั้นตอน แบ่งออกเป็น 4 กลุ่มใหญ่ (เตตฺรสฺส อานาปานสติปฏิปทา) ดังนี้:
กลุ่มที่ 1: กายานุปัสสนาสติปัฏฐาน (พิจารณากายในฌาน 1)
1. หายใจเข้า-ออกยาว รู้ว่า “หายใจยาว”
2. หายใจเข้า-ออกสั้น รู้ว่า “หายใจสั้น”
3. รู้ชัดทั่วทั้งกาย (สพฺพกายปฏิสังเวที)
4. ทำกายให้สงบ (ปสฺสมฺภยํ กายสังกฺขารํ)
กลุ่มที่ 2: เวทนานุปัสสนาสติปัฏฐาน (พิจารณาความรู้สึกในฌาน 2-3)
5. หายใจเข้า-ออก รู้สึกปีติ
6. หายใจเข้า-ออก รู้สึกสุข
7. หายใจเข้า-ออก รู้เวทนา (ความรู้สึก) โดยชัดแจ้ง
8. ทำเวทนาให้สงบ
กลุ่มที่ 3: จิตตานุปัสสนาสติปัฏฐาน (พิจารณาจิตในฌาน 4)
9. หายใจเข้า-ออก รู้จิต (รู้ว่าจิตฟุ้งซ่าน จิตตั้งมั่น จิตเศร้าหมอง ฯลฯ)
10. ทำจิตให้เบิกบาน
11. ทำจิตให้ตั้งมั่น (เอกัคตา)
12. ทำจิตให้หลุดพ้น
กลุ่มที่ 4: ธัมมานุปัสสนาสติปัฏฐาน (พิจารณาธรรมในวิปัสสนา)
13. พิจารณาอนิจจัง (ความไม่เที่ยงของขันธ์ 5)
14. พิจารณาวิราคะ (คลายกำหนัด)
15. พิจารณานิโรธะ (ความดับ)
16. พิจารณาปฏินิสสัคคะ (สละคืน ปล่อยวางจากขันธ์ 5)
จะเห็นว่าอานาปานสติมีความเชื่อมโยงกับสติปัฏฐาน 4 อย่างชัดเจน