จิต คือธรรมชาติ ชนิดหนึ่ง ที่มีความสามารถรู้สิ่งต่างๆ อารมณ์ต่างๆที่ได้สัมผัส(ผัสสะ)รับรู้ 

จิตไม่ใช่ธาตุธรรมที่เที่ยงแท้หรือ อมตะ จิตไม่ได้คงที่อยู่ตลอดเวลา ทว่า เกิดขึ้น ตั้งอยู่ ดับไป สืบต่อเนื่องกันไปเรื่อยๆ จิตที่เกิดเชื้อกิเลสแม้ดับไปครั้งก่อน ก็เป็นเชื้อเหตุปัจจัย แก่การเกิดจิตครั้งใหม่ วนไป(วัฏฏะ) การวนเวียนเกิดหาจุดเริ่ม และกำหนดจุดสิ้นสุดไม่ได้ ด้วยนานาเหตุปัจจัยที่หลากหลาย ความน่าจะเป็นที่ไม่แน่นอนว่าจะสิ้นสุดขณะใด เมื่อไหร่ไม่อาจคำนวณเวลาที่แน่นอน  วงจรกิเลส> กรรม>วิบาก หมุนเวียนสืบต่อกันไป

แง่มิติแห่งกรรม นับเป็นห้วงเวลาสั้นๆเป็นขณะๆ สืบต่อกัน ไม่ใช่นับเพียงห้วงเวลานานข้ามการเกิดทางกายภาพเท่านั้น ซึ่งนั่นเป็นภาพใหญ่แต่เห็นได้ยาก ต้องดูที่การเกิดกรรมทางจิต จุดนี้ "กรรมนิโรธ" อันเป็นการดับวงจรกรรม จึงต้องดับที่จิต เพราะต้นเหตุ คือความโง่เขลาที่เกิดแก่จิต(อวิชชา)

ก่อเกิดกรรมทางจิตก่อนจะแสดงออกทางกายภายนอก การ"แก้กรรมที่ถูกต้อง"จึงต้องแก้ที่การพัฒนาจิต พัฒนาปัญญา(ภาวนา3)

    ที่ตั้งที่อยู่ของจิต มโน วิญญาณ บางคนมีความเห็นว่า ตั้งอยู่หลักๆที่ "ก้อนเนื้อหัวใจ"ที่เต้น ตุ้บๆนั้น ตามข้อความในอภิธรรมที่ กล่าวถึง "หทัยวัตถุรูป" ด้วยความเข้าใจตามความหมายในภาษาไทยว่า คือก้อนเนื้อหัวใจ  ทั้งๆที่หทัย ในพระบาลี เป็นชื่อเรียกหนึ่งของจิต 1ใน10ชื่อ 

    เป็นเรื่องจริงที่จิตต้องอาศัยกายจึงเกิดขึ้น ตั้งอยู่ได้ แยกขาดจากกายไม่ได้ นามและรูปอาศัยกัน ดังนั้นจึงต้องมีที่เกิดหลักๆ  จิตถูกเรียกว่า"วิญญาณ" จำแนกตามหน้าที่และกลุ่มสภาวะธรรมที่เกิดร่วมพร้อม หลักๆที่จิตหรือวิญญาณเกิด มี6 ช่องทาง 

1.ประสาทตา เมื่อกระทบ สีแสง เกิดวิญญาณธาตุ เกิดการรับรู้

2.ประสาทหู   เมื่อกระทบหู ฯลฯ

3.ประสาทจมูก เมื่อกระทบกลิ่น ฯลฯ

4.ประสาทลิ้น เมื่อกระทบรสชาติฯลฯ

5.ประสาทกายเนื้อ เมื่อกระทบ มวลวัตถุสสารด้วยแรงและอุณหภูมิต่างๆ(โผฐฐัพพะ)

6.ประสาทจิตใจ(สมอง) เมื่อกระทบความรู้สึก นึก คิด  เกิดวิญญาณธาตุ เกิดการรับรู้

    เหตุที่กล่าวว่า"มโนประสาท" หรือ"หทัยวัตถุรูป" คือ"ก้อนสมอง"

เพราะเมื่อว่างเว้นจากผัสสะในช่องทางประสาทรับรู้อื่นๆ5ทางภายนอก เหลือเพียงมโนปสาทรูป หรือหทัยวัตุถุรูป  มโนวิญญาณเกิดรับรู้โดยอาศัยหน่วงธัมมารมณ์ในภายใน กล่าวคือความรู้สึก นึก คิด ที่เป็นอดีต ผ่านมาแล้ว มาเป็นอารมณ์ 

เมื่อเรากำหนดรู้ สังเกตุ พิจารณา ก็จะรู้ได้ว่า สภาวะรู้นั้นที่เด่นชัดตรงร่างกายส่วนบน อยู่บริเวณ"ศีรษะ" ก็จะตรงตามจริง ว่าคือก้อนสมอง ศูนย์รวมเกิดวิญญาณธาตุและธัมมารมณ์อันเป็นภายใน และไม่ขัดแย้งกับความรู้ทางวิทยาศาสตร์  ที่ว่าศูนย์รวมประสาทอยู่ที่สมอง และสั่งงานร่างกายด้วยพลังงานสมองผ่านระบบประสาททั่วร่างกาย แต่ทั้งนี้ทั้งนั้น จิต, มโน, วิญญาณ, เป็นนามธรรม ถึงจะอาศัยสมอง สภาวะคุณสมบัติที่เกิดก็ไม่ใช่สมอง จัดเป็นสภาวะธรรมคนละประเภทคือ"นามและรูป" พลังงานและสสาร  พลังงานต่างๆในโลกเรามองไม่เห็นแต่สิ่งนั้นมีอยู่ตามธรรมชาติ คนเราสามารถสมมุติเพื่อวัดค่าได้ อย่างการวัดคลื่นสมอง  สมมุติคำพูดส่งเสียงแทนค่าความรู้สึกนึกคิด เพื่อสื่อสารกันด้วยประสาทรับรู้อื่นๆ

 ด้วยเหตุดังกล่าวมานี้ ผมจึงเห็นว่าหทัยวัตถุรูป,มโนธาต,มโนปสาท อยู่ส่วนบน คือ"ก้อนสมอง" เหมาะสมกับการเป็นศูนย์รวมประสาทรับรู้ ทุกท่านสามารถสังเกตุ พิจารณาตามดูได้ในขณะนี้ ว่ามันรู้เด่นชัด ที่รูปกายส่วนไหน เมื่อเกิดความรู้สึก นึกคิด ภายใน.