พระศรีศิลป์เป็นพระอนุชาของพระเจ้าทรงธรรม หรือว่าเป็นบุตรกันแน่ ใครทราบบอกให้สว่างที?

ที่กล่าวไปหลายทางเพราะหลักฐานประวัติศาสตร์ให้ข้อมูลไม่ตรงกันครับ


พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุทธยาที่ชำระสมัยรัตนโกสินทร์ระบุว่า พระเจ้าทรงธรรมมีพระราชบุตรสามพระองค์คือ 1. พระเชษฐาธิราชกุมาร  2. พระพันปีศรีสิน  3. พระอาทิตยวงศ์    เมื่อพระเชษฐาธิราชกุมารได้ขึ้นครองราชสมบัติสืบต่อ  พระพันปีศรีสินจึงลอบหนีไปยังเมืองเพชรบุรีซ่องสุมไพร่พลจะก่อกบฏ  แต่พระเชษฐาธิราชส่งกองทัพไปปราบจับตัวมาได้และให้สำเร็จโทษที่วัดโคกพระยา


แต่จดหมายเหตุพระราชประวัติพระเจ้าปราสาททองของ เยเรเมียส ฟาน ฟลีต (Jeremias Van Vliet) หัวหน้าสถานีการค้าบริษัทอินเดียตะวันออกของดัตช์ (VOC) ประจำสยามในรัชกาลพระเจ้าปราสาททอง กล่าวถึงพระอนุชาของพระเจ้าทรงธรรมอยู่สององค์คือพระองค์ทอง (Pra Onthongh) กับ พระศรีสิน (Pra Sijsingh)  และกล่าวถึงพระโอรสของพระเจ้าทรงธรรมทั้งหมดเก้าพระองค์

ฟาน ฟลีต บันทึกพระนามพระโอรสไว้เพียงสองพระองค์คือ พระองค์เชษฐาธิราช (Prae Ongthit Terratsiae - พระเชษฐาธิราช)  กับพระองค์อาทิตย์สุรวงศ์ (Praongh Athit Soerawangh - พระอาทิตยวงศ์) ซึ่งได้ขึ้นเป็นกษัตริย์และถูกพระเจ้าปราสาททองสำเร็จโทษ     ในรัชกาลพระเจ้าปราสาททองให้สำเร็จโทษพระโอรสอีกสององค์ในเดือนเมษายน ค.ศ. 1633 (พ.ศ. 2176) ในปีเดียวกันให้สำเร็จโทษเพิ่มอีกสามองค์     ในวันที่ 18 กุมภาพันธ์ ค.ศ. 1639 (พ.ศ.2182) มีรับสั่งให้สำเร็จโอรสสององค์สุดท้ายที่เหลืออยู่ (พระชนม์ 16 กับ 14 ปี) แต่ถูกคัดค้านจึงทรงยอมไว้ชีวิตโดยให้ปลูกเรือนอยู่นอกวัง เจ้าองค์พี่ให้แต่งงานกับหญิงชนชั้นล่าง เจ้าทั้งสององค์มีข้าทาสและเบี้ยหวัดเพียงเล็กน้อย ต้องเข้าเฝ้าทุกวันและถูกบังคับให้ตามเสด็จพระราชดำเนินทางบกทางเรือตลอด  

หลักฐานชั้นต้นคือจดหมายเหตุรายวัน (Daghregister) ของ เรยเนียร์ ฟาน ซุม (Reijnier van Tzum) หัวหน้าสถานีการค้าของดัตช์ในสยาม รายงานว่า ในวันที่ 28 ธันวาคม ค.ศ. 1642 (พ.ศ. 2185)  พระโอรสพระเจ้าทรงธรรมนามว่า "ท่าทราย" (Thasaij) อายุ 16-17 ปี นำไพร่พล 150-200 คนก่อกบฏยึดพระราชวังสถาปนาตนเป็นกษัตริย์ แต่วันรุ่งขึ้นก็ถูกพระเจ้าปราสาททองยกทัพปราบและถูกสังหารบนหลังช้าง (เรื่องนี้ตรงกับกบฏพระอาทิตย์วงศ์ในพระราชพงศาวดารสมัยรัตนโกสินทร์โดยระบุว่าพระอาทิตย์วงศ์ถูกถอดยศให้ไปปลูกเรือนหลังริมวัดท่าทราย   แต่พระราชพงศาวดารระบุปีคลาดเคลื่อนว่ากบฏใน พ.ศ. 2180    นอกจากนี้ ฟาน ฟลีต กับเอกสารสังคีติยวงศ์ระบุตรงกันว่าพระอาทิตย์วงศ์ถูกพระเจ้าปราสาททองสำเร็จโทษตั้งแต่ถูกถอดจากราชสมบัติแล้ว พิจารณาจากอายุ เจ้าองค์นี้ไม่ควรเป็นพระอาทิตยวงศ์ แต่น่าจะเป็นพระโอรสองค์เล็กของพระเจ้าทรงธรรมที่เหลืออยู่)    ต่อมาในวันที่ 31 ธันวาคม ค.ศ. 1642 (พ.ศ. 2185)  พระเจ้าปราสาททองให้สำเร็จโทษทั้ง "พระเชษฐาองค์โต" และ "พระเชษฐภคินีหรือกนิษฐภคินี" ของเจ้าท่าทราย   โอรสทั้งเก้าของพระเจ้าทรงธรรมจึงถูกกำจัดทั้งหมด            

อย่างไรก็ตามจดหมายเหตุรายวันของ อิซาค มูรไดค์ (Isaac Moerdijck) หัวหน้าสถานีการค้าของดัตช์คนถัดมาระบุว่ายังมีพระโอรสพระเจ้าทรงธรรมอีกองค์หนึ่งเรียกกันว่า "พระองค์กำพร้า" (Praa-oongh Cham-praa)  ประสูติหลังพระเจ้าทรงธรรมสวรรคต เวลานั้นไม่มีมารดา   ในวันที่ 31 มีนาคม ค.ศ. 1644 (พ.ศ. 2187) พระเจ้าปราสาททองมีรับสั่งให้คุมตัวมาสำเร็จโทษ   แต่สมเด็จพระพันปีหลวงพระราชชนนีกับพระมเหสีของพระเจ้าปราสาททองได้เตือนพระองค์กำพร้าไม่ให้เข้ามาในพระราชวังจึงรอดชีวิต   แต่มูร์ไดค์ได้รับรายงานจากแหล่งข่าวว่าพระองค์กำพร้ากับเจ้าเชื้อพระวงศ์เก่าองค์อื่นที่เหลืออยู่คงไม่อาจรอดชีวิตได้อีกนาน  และพระเจ้าปราสาททองสามารถอ้างเหตุเพียงเล็กน้อยในการกำจัดเจ้าเหล่านี้ได้


ฟาน ฟลีตบันทึกว่าเมื่อพระเจ้าทรงธรรมประชวรหนัก  การเลือกผู้สืบทอดราชสมบัติแตกออกเป็นสองฝ่าย ฝ่ายหนึ่งสนับสนุนพระเชษฐาธิราชพระโอรสองค์ใหญ่พระชนม์ 15 พรรษา มีออกญาศรีวรวงศ์ (พระเจ้าปราสาททอง) เป็นแกนนำและพระเจ้าทรงธรรมทรงสนับสนุนอยู่   อีกฝ่ายสนับสนุนพระอนุชาพระชนม์ 26 พรรษา มีออกญากลาโหมกับขุนนางสายทหารหลายคนเป็นแกนนำ       เมื่อพระเจ้าทรงธรรมสวรรคตในวันที่ 12 ธันวาคม ค.ศ. 1628 (พ.ศ. 2171)    ออกญาศรีวรวงศ์ได้อัญเชิญพระเชษฐาธิราชขึ้นครองราชย์และกวาดล้างฝ่ายที่สนับสนุนพระอนุชา  หลังจากนั้นจึงได้เลื่อนตำแหน่งเป็นออกญากลาโหม (พระราชพงศาวดารเรียกว่า เจ้าพระยากลาโหมสุริยวงศ์)

พระอนุชาผนวชอยู่ตั้งแต่สมัยพระเจ้าทรงธรรม  ภายหลังถูกจับกุมแล้วถูกเนรเทศไปอยู่ที่เมืองเพชรบุรีโดยจับใส่หลุมให้อดอาหารทั้งเป็น  แต่ออกหลวงมงคลพระญาติขุดอุโมงค์ช่วยเหลือออกไปได้ จากนั้นจึงรวบรวมไพร่พลก่อกบฏที่เมืองเพชรบุรี  แต่ถูกกองทัพจากกรุงศรีอยุทธยาปรามปราม พระอนุชาถูกจับไปสำเร็จโทษที่วัดโคกพระยา ขณะมีพระชนม์ 26 พรรษา

แม้ว่าฟาน ฟลีตจะไม่ได้ระบุพระนามพระอนุชาองค์นี้ แต่บทบาทตรงกับพระพันปีศรีสินในพระราชพงศาวดาร จึงเข้าใจว่าเป็นบุคคลเดียวกับพระอนุชาที่ ฟาน ฟลีตบันทึกพระนามว่าพระศรีสิน (Pra Sijsingh)  


หลักฐานของฟาน ฟลีตเขียนสมัยพระเจ้าปราสาททองหลังเหตุการณ์ไม่นาน ระบุว่าเจ้าที่ก่อกบฏเป็นพระอนุชาของพระเจ้าทรงธรรม และบันทึกว่ามีพระชนม์สูงกว่าพระเชษฐาธิราช  น่าจะมีความถูกต้องสูงกว่าพระราชพงศาวดารที่ชำระเรียบเรียงสมัยหลังที่ระบุว่าเป็นพระอนุชาของพระเชษฐาธิราช   ทั้งนี้จากการศึกษาพบว่าพระราชพงศาวดารในช่วงนี้มีเนื้อหาคลาดเคลื่อนกับหลักฐานร่วมสมัยอยู่หลายตอนครับ  เช่น ระบุว่าพระเจ้าทรงธรรมมีพระนามเดิมว่าพระศรีสินเหมือนกัน  แต่ฟาน ฟลีตระบุว่าพระนามเดิมของพระเจ้าทรงธรรมคือ "พระอินทราชา" (Pra Interra-Tsia) เป็นต้น



เอกสารคำให้การขุนหลวงหาวัดที่เรียบเรียงจากปากคำเชลยอยุทธยาสมัยเสียกรุง พ.ศ. 2310 ก็บันทึกเรื่องกบฏพระศรีสินเหมือนกันครับ  แต่ให้ข้อมูลคลาดเคลื่อนว่าพระศรีสินเป็นโอรสของพระไชยาทิตย์ (เจ้าฟ้าไชย) พระเชษฐาของสมเด็จพระนารายณ์   พระศรีสินพยายามลอบปลงพระชนม์สมเด็จพระนารายณ์แต่ไม่สำเร็จจึงถูกนำไปฝังใส่หลุมทั้งเป็นแต่ไม่ตาย จึงรวบรวมไพร่พลได้ชาวเพชรบุรีเป็นไส้ศึกยกทัพมาตีกรุงแต่ไม่สำเร็จจึงถูกสำเร็จโทษ      เข้าใจว่าเรื่องนี้คนอยุทธยาสมัยหลังน่าจะจดจำคลาดเคลื่อน  เอาเหตุการณ์กบฏพระศรีสินสมัยพระเชษฐาธิราชกับกบฏพระไตรภูวนาทิตยวงศ์สมัยสมเด็จพระนารายณ์มาผสมกันครับ