ขณิกสมาธิ มีใช้ครั้งแรกโดยพระสารีบุตรเถระ และมีอยู่ในพระไตรปิฎก

กล่าวถึงสมาธิระดับฌานสมาธิ แต่เป็นขณะจิตที่เรียกกันว่า "ลักขณูปนิชฌาน" ในชั้นหลังนั่นเอง
เป็นสมาธิที่ตามติดองค์ธรรม ที่เรียกว่า อานาปานติ 16 

ไม่ได้มีใช้โดยทั่วไปแบบสมาธิในการใช้ชีวิตประจำวัน