ยุทธการเขื่อนแตก เป็นปฏิบัติการทางทหารในระหว่างสงครามจีน-ญี่ปุ่นครั้งที่ 2 ในเดือนมิถุนายน 1938 เพื่อผันน้ำจากแม่น้ำเหลืองเข้าท่วมกองทัพญี่ปุ่นจากภาคเหนือที่กำลังรุกคืบหน้าลงทางใต้อย่างรวดเร็ว น้ำท่วมครั้งนั้นสามารถหยุดยั้งการรุกของญี่ปุ่นได้สำเร็จ แต่กลับทำความเสียหายให้กับประเทศชาติอย่างมหาศาลยิ่งกว่าการกระทำของข้าศึก ทำให้กลายเป็นเหตุการณ์ในประวัติศาสตร์จีนที่มักจะกล่าวถึงแบบรวบรัด ไม่ค่อยบอกเล่าถึงรายละเอียด
ในระหว่างสงครามจีน-ญี่ปุ่นครั้งที่สอง หลังจากญี่ปุ่นรุกเข้าใกล้เมืองนานกิงซึ่งเป็นเมืองหลวงของจีนในเดือนธันวาคม 1937 เจียงไคเช็คก็ได้สั่งให้ย้ายเมืองหลวงไปเมืองจุงกิงซึ่งอยู่ในมณฑลเสฉวน รวมทั้งให้ขนย้ายทรัพยากรและปัจจัยต่างเพื่อการทำสงครามที่สามารถขนได้ไปด้วย แต่การเคลื่อนย้ายสัมภาระจำนวนมหาศาลต้องใช้เวลาพอสมควร ทางรัฐบาลจึงตั้งจุดพักที่เมืองอู่ฮั่น (Wuhan) เนื่องจากมีความสำคัญทางยุทศาสตร์ และเป็นชุมทางของเส้นทางลำเลียงจากมณฑลชายฝั่งทะเลทางใต้ที่จะไปสู่เสฉวน อู่ฮั่นจึงเป็นเหมือนเมืองหลวงชั่วคราวของจีน และกลายเป็นเป้าหมายหลักที่ญี่ปุ่นต้องการจะยึดต่อจากนานกิง
แผนที่ประเทศจีนช่วงปลายปี 1937
ช่วงต้นปี 1938 นั้นกองกำลังหลักของญี่ปุ่นยังคงแยกกันอยู่สองที่ ส่วนแรกอยู่ที่นานกิง-เซี่ยงไฮ้ และส่วนที่สองอยู่ทางเหนือในมณฑลเหอเป่ย เนื่องจากกองทัพญี่ปุ่นทางใต้ได้รับความเสียหายและอ่อนล้าจากการรบจากสมรภูมิเซี่ยงไฮ้และนานกิง ยังไม่พร้อมที่จะทำการรุกขนาดใหญ่สู่อู่ฮั่น กองทัพญี่ปุ่นทางเหนือที่ยังสดชื่นอยู่ จึงทำหน้าที่รุกใหญ่ผ่านมณฑลเหอหนานมุ่งสู่เจิ้งโจวเพื่อจะเข้าตีอู่ฮั่นจากทางทิศเหนือ
เนื่องจากถนนในชนบทของประเทศจีนสมัยนั้นยังย่ำแย่และมีน้อยมาก ยุทธศาสตร์ของญี่ปุ่นสมัยจึงใช้ทางรถไฟเป็นเส้นทางส่งกำลังบำรุง จึงเคลื่อนทัพมาตามเส้นทางรถไฟ Ping-Han มุ่งสู่เจิ้งโจว ซึ่งเป็นจุดยุทธศาสตร์สำคัญเนื่องจากเป็นชุมทางรถไฟที่จะแยกไปอู่ฮั่นและซีอาน แต่มาได้แค่ริมฝั่งแม่น้ำเหลืองก็จำเป็นต้องหยุด เพราะทางจีนได้ทำลายสะพานข้ามแม่น้ำทั้งหมด และวางกำลังรักษาฝั่งตรงข้ามอย่างเข้มแข็ง
ญี่ปุ่นจึงเปลี่ยนแนวรุกเข้ามาจากชายฝั่งทะเล จากมณฑลชานตุง ม่งหน้าสู่เมืองซูโจว (Xuchow) แต่เผชิญกับการต่อต้านอย่างเข้มเข็งเกิดยุทธการไท่เอ๋อซวง (Taierzhoung) ขึ้นในเดือนมีนาคม อย่างไรก็ตามญี่ปุ่นก็สามารถยึดเมืองซูโจวได้ในเดือนพฤษภาคม หลังจากนั้นก็มุ่งหน้าไปทางตะวันตกตามแนวเส้นทางรถไฟหลงไห่ (Long-hai) โดยมีจุดหมายที่เมืองเจิ้งโจว (Zheng-zhou)
ในวันที่ 6 มิถุนายน 1938 ญี่ปุ่นสามารถยึดเมืองไคฟง (Kaifeng) เมืองหลวงของมณฑลเหอหนานได้และมุ่งหน้าสู่เจิ้งโจว เพื่อป้องกันไม่ให้ญี่ปุ่นยึดเมืองเจิ้งโจว เจียงไคเช็คจึงตัดสินใจสร้างน้ำท่วมเพื่อหยุดการบุกของญี่ปุ่น โดยการทำลายคันกั้นน้ำ ผันน้ำจากแม่น้ำเหลืองเข้าสู่ที่ราบภาคกลาง เพื่อให้เกิดพื้นที่น้ำท่วมตัดขาดเส้นทางการรุกของญี่ปุ่น ตามรูป
ยุทธการเขื่อนแตก ปฏิบัติการทางทหารที่โลกลืม
ในระหว่างสงครามจีน-ญี่ปุ่นครั้งที่สอง หลังจากญี่ปุ่นรุกเข้าใกล้เมืองนานกิงซึ่งเป็นเมืองหลวงของจีนในเดือนธันวาคม 1937 เจียงไคเช็คก็ได้สั่งให้ย้ายเมืองหลวงไปเมืองจุงกิงซึ่งอยู่ในมณฑลเสฉวน รวมทั้งให้ขนย้ายทรัพยากรและปัจจัยต่างเพื่อการทำสงครามที่สามารถขนได้ไปด้วย แต่การเคลื่อนย้ายสัมภาระจำนวนมหาศาลต้องใช้เวลาพอสมควร ทางรัฐบาลจึงตั้งจุดพักที่เมืองอู่ฮั่น (Wuhan) เนื่องจากมีความสำคัญทางยุทศาสตร์ และเป็นชุมทางของเส้นทางลำเลียงจากมณฑลชายฝั่งทะเลทางใต้ที่จะไปสู่เสฉวน อู่ฮั่นจึงเป็นเหมือนเมืองหลวงชั่วคราวของจีน และกลายเป็นเป้าหมายหลักที่ญี่ปุ่นต้องการจะยึดต่อจากนานกิง
แผนที่ประเทศจีนช่วงปลายปี 1937
ช่วงต้นปี 1938 นั้นกองกำลังหลักของญี่ปุ่นยังคงแยกกันอยู่สองที่ ส่วนแรกอยู่ที่นานกิง-เซี่ยงไฮ้ และส่วนที่สองอยู่ทางเหนือในมณฑลเหอเป่ย เนื่องจากกองทัพญี่ปุ่นทางใต้ได้รับความเสียหายและอ่อนล้าจากการรบจากสมรภูมิเซี่ยงไฮ้และนานกิง ยังไม่พร้อมที่จะทำการรุกขนาดใหญ่สู่อู่ฮั่น กองทัพญี่ปุ่นทางเหนือที่ยังสดชื่นอยู่ จึงทำหน้าที่รุกใหญ่ผ่านมณฑลเหอหนานมุ่งสู่เจิ้งโจวเพื่อจะเข้าตีอู่ฮั่นจากทางทิศเหนือ
เนื่องจากถนนในชนบทของประเทศจีนสมัยนั้นยังย่ำแย่และมีน้อยมาก ยุทธศาสตร์ของญี่ปุ่นสมัยจึงใช้ทางรถไฟเป็นเส้นทางส่งกำลังบำรุง จึงเคลื่อนทัพมาตามเส้นทางรถไฟ Ping-Han มุ่งสู่เจิ้งโจว ซึ่งเป็นจุดยุทธศาสตร์สำคัญเนื่องจากเป็นชุมทางรถไฟที่จะแยกไปอู่ฮั่นและซีอาน แต่มาได้แค่ริมฝั่งแม่น้ำเหลืองก็จำเป็นต้องหยุด เพราะทางจีนได้ทำลายสะพานข้ามแม่น้ำทั้งหมด และวางกำลังรักษาฝั่งตรงข้ามอย่างเข้มแข็ง
ญี่ปุ่นจึงเปลี่ยนแนวรุกเข้ามาจากชายฝั่งทะเล จากมณฑลชานตุง ม่งหน้าสู่เมืองซูโจว (Xuchow) แต่เผชิญกับการต่อต้านอย่างเข้มเข็งเกิดยุทธการไท่เอ๋อซวง (Taierzhoung) ขึ้นในเดือนมีนาคม อย่างไรก็ตามญี่ปุ่นก็สามารถยึดเมืองซูโจวได้ในเดือนพฤษภาคม หลังจากนั้นก็มุ่งหน้าไปทางตะวันตกตามแนวเส้นทางรถไฟหลงไห่ (Long-hai) โดยมีจุดหมายที่เมืองเจิ้งโจว (Zheng-zhou)
ในวันที่ 6 มิถุนายน 1938 ญี่ปุ่นสามารถยึดเมืองไคฟง (Kaifeng) เมืองหลวงของมณฑลเหอหนานได้และมุ่งหน้าสู่เจิ้งโจว เพื่อป้องกันไม่ให้ญี่ปุ่นยึดเมืองเจิ้งโจว เจียงไคเช็คจึงตัดสินใจสร้างน้ำท่วมเพื่อหยุดการบุกของญี่ปุ่น โดยการทำลายคันกั้นน้ำ ผันน้ำจากแม่น้ำเหลืองเข้าสู่ที่ราบภาคกลาง เพื่อให้เกิดพื้นที่น้ำท่วมตัดขาดเส้นทางการรุกของญี่ปุ่น ตามรูป