ในสมัยโบราณ ทำไมกรุงศรีอยุธยาเป็นเมืองท่าที่เจริญรุ่งเรืองที่สุดในเอเชียอาคเนย์ครับ

มาดูตามสภาพภูมิประเทศกันก่อนนะครับ

เริ่มจากพม่า ตัวเชื้อสายพม่าที่ทรงอิทธิพลจริงๆอยู่ทางตอนกลางถึงตอนเหนือของแม่น้ำอิรวดี อังวะ อมรปุระ มัณฑะเลย์ มันอยู่ลึกเข้าไปในแผ่นดินใหญ่มาก เรือเดินสมุทรขึ้นไปไม่ได้ครับ มันใช้เวลานานด้วย ด้านปากแม่น้ำอิระวดี ก็เป็นพื้นที่ของพวกมอญ ซึ่งวันดีคืนดีมอญก็แข็งเมืองไม่ขึ้นกับพม่า หลายยุคหลายสมัยที่มอญเป็นเมืองกันชนระหว่างอยุธยากับอังวะ ในยุคหลังเมื่อพม่าครอบครองดินแดนมอญได้เด็ดขาดแล้วก็จึงมีย่างกุ้งขึ้นเป็นเมืองท่าในยุคหลัง ส่วนเมืองมะริดกับเมืองทวายตัวเมืองเองไม่ได้ใหญ่โตพอที่จะสร้างอาณาจักรของตนขึ้นเป็นเมืองหลวง ก็เป็นเพียงท่าเรือของมอญและอยุธยาบางช่วงเท่านั้น

ถัดลงไปทางภาคใต้ของไทย กระบี่ก็เคยเป็นเมืองท่า มีเรือสินค้ามาจอดแล้วข้ามเขามาลงฝั่งอ่าวไทย เนื่องจากไม่ใช่เมืองใหญ่ใหญ่และไม่ได้มีทรัพยากรมากมาย ก็เป็นได้เพียงแค่เมืองผ่านจริงๆ

ถัดลงไปที่มะละกา ถือเป็นเมืองสำคัญมาก เพราะเป็นเมืองที่เรือจะเข้าออกช่องแคบมะละกาไปมหาสมุทรอินเดียต้องแวะพักที่นี่หรือแลกเปลี่ยนสินค้าที่นี่ แต่ที่นี่ไม่ใช่เมืองหลวงของรัฐที่ยิ่งใหญ่อะไร การค้าเพิ่งจะรุ่งเรืองสุดขีดในยุคอาณานิคมนี่เอง ส่วนเมืองใหญ่ในย่านนั้นก็จะเป็นศรีวิชัยเดิมบนสุมาตรา กับเมืองชวาบนเกาะชวา ซึ่งเมืองเหล่านี้ในยุคต่อมาไม่ได้เป็นอาณาจักรที่ใหญ่โตอะไร เกาะใครเกาะมัน รัฐใครรัฐมัน จึงถูกตะวันตกเข้ายึดครองแบ่งเค้กกัน

ย่านแหลมมลายู อาณาจักรก็ถูกแบ่งเป็นรัฐสุลต่านต่างๆ ที่จะเข้มแข็งหน่อยก็เป็นปัตตานี ซึ่งก็ยังต้องส่งบรรณาการให้กับกรุงศรีอยุธยาอยู่ตลอด รัฐอื่นๆ ไม่ใหญ่ ทรัพยากรไม่เยอะ เรือก็ไม่เข้าครับ

มาถึงอยุธยาของเรา เมืองที่อยู่ลึกเข้าไปในแม่น้ำแค่ครึ่งวัน ท่าการค้าไม่ได้อยู่ที่เกาะเมืองอยุธยาอย่างเดียวนะครับ อยู่ตลอดแนวแม่น้ำเจ้าพระยาตั้งแต่ปากน้ำขึ้นมาบางกอกเมืองนนทบุรีล้วนเป็นท่าการค้าทั้งสิ้น ทรัพยากรการค้ามาจากไหนครับ ร่องเรือลงมาตั้งแต่สุโขทัย พิษณุโลก พิจิตร นครสวรรค์ ตาก กำแพงเพชร อุทัยธานี ชัยนาท สิงห์บุรี ลพบุรี ที่ราบปลูกข้าวทั้งนั้นครับ ทรัพยากรของป่าก็มากมาย การค้าทางบกจากทางเหนือ ล้านนา ล้านช้าง สมัยก่อนก็ผ่านสุโขทัย กำแพงเพชร ตาก ข้ามไปมอญพม่า ในยุคหลังก็ลงมาอยุธยาลงเรือแลกเปลี่ยนได้ครึ่งโลก ฝั่งทางภาคอีสานและดินแดนลาว ก็มีคาราวานมาลงลพบุรีตามเส้นทางแม่น้ำป่าสักลงมาอยุธยาเช่นกัน ทรัพยากรน้ำในลุ่มเจ้าพระยาและที่ราบสูงโคราชมหาศาลครับ เรือนานาชาติมาแล้วได้ซื้อได้ขายได้แลกเปลี่ยนครับ หมู่บ้านนานาชาติที่อยุธยาคือสถานีการค้านานาชาตินะครับ

ไปที่ปากแม่น้ำโขงกันบ้าง พออยุธยารุ่งเรือง กัมพูชาก็ถดถอย เมืองพระนครถูกทิ้งร้าง กษัตริย์กัมพูชาย้ายเมืองหลวงไปที่เมืองระแวก การค้าตามแนวแม่น้ำโขง ล้านช้างหลวงพระบาง เวียงจันทน์ จำปาศักดิ์ ลงไปที่เขมรไม่ได้นะครับ เพราะมีเกาะแก่งและน้ำตกในแม่น้ำโขงที่เรือผ่านไม่ได้ เส้นทางการค้าจากภาคอีสานปัจจุบันคือพิมาย พนมรุ้ง ลงไปเมืองพระนครหลวงเก่าก็ถูกทิ้งร้าง อยุธยาสร้างเมืองนครราชสีมาเป็นสถานีการค้าทางบกขึ้นแทนเมืองพิมาย ส่วนเรือที่จะวิ่งเข้ามาจากปากแม่น้ำโขงเข้ามาพนมเปญก็ใช้เวลาหลายวัน เมืองก็ไม่ได้ใหญ่ไม่ได้มีอำนาจ ไม่ได้มีสินค้ามากมาย จึงไม่สามารถที่จะรุ่งเรืองขึ้นมาแข่งกับกรุงศรีอยุธยาได้
ถัดไปที่แผ่นดินเวียดนามในปัจจุบัน เวียดนามเป็นประเทศที่แคบและยาว ด้านตะวันออกเป็นทะเลด้านตะวันตกเป็นเทือกเขาสูงคั่นเขตแดนกับลาว ทรัพยากรมีน้อย การส่งสินค้าจากตอนในของแผ่นดินไม่มี ที่ราบลุ่มแม่น้ำแดงตอนเหนือก็ตกเป็นของจีนมาตลอด ในยุคที่ย้ายเมืองหลวงลงมาที่เวียดนามกลาง ก็ไม่มีสินค้าและไม่ได้มีการค้ากับต่างประเทศมากมาย

ผมมองว่าความเหมาะสมด้านกายภาพของอยุธยาเป็นจุดหลักที่ทำให้เกิดเมืองที่ทำการค้าได้ง่าย ทรัพยากรธรรมชาติเยอะ คนด้วย การฑูตด้วย ทุกอย่างมันลงตัว ตราบเท่าทุกวันนี้ แม้จุดแลกเปลี่ยนตู้คอนเทนเนอร์จะไปอยู่สิงคโปร์ สำนักงานการค้าการเงินต่างๆ จะอยู่สิงคโปร์ แต่ทรัพยากรการผลิตการส่งออกไทยก็ยังเป็นผู้นำอยู่ดี ศักยภาพด้านการขนส่งทางอากาศเราก็ดีกว่าสิงคโปร์

ภูมิใจเหอะครับ แผ่นดินที่บรรพบุรุษรักษาไว้ให้ ทั้งอุดมสมบูรณ์และปลอดภัย ไม่รักเมืองไทยแล้วจะรักเมืองไหน