“สมุดข่อยปาฏิโมกข์”งานหัตถกรรมสืบสานมรดกแผ่นดิน
สำนักช่างสิบหมู่ กรมศิลปากร ร่วมกับศูนย์ศิลปาชีพเกาะเกิด จังหวัดพระนครศรีอยุธยา และศูนย์ศิลปาชีพสีบัวทอง จังหวัดอ่างทอง จัดสร้าง“สมุดข่อยปาฏิโมกข์” ซึ่งเป็นหนึ่งในชุดประกอบ “เครื่องสังเค็ด” ในพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช โดยมีความพิเศษคือการใช้ต้นข่อยเป็นวัตถุดิบในการทำกระดาษ ที่สำคัญยังได้รับความรู้วิธีทำกระดาษข่อยจากทายาทตระกูลเก่าแก่ ซึ่งทำกระดาษข่อยมาตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 5 อีกทั้งยังมีการ“บันทึกปาฏิโมกข์”หรือการเขียนพระธรรมวินัยของพระสงฆ์ลงบนสมุดข่อย ซึ่งยึดตามต้นแบบ“สมุดปาฏิโมกข์”อันเก่าแก่ของวัดบวรนิเวศวิหาร พระอารามหลวงชั้นเอกที่พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงผนวชและเสด็จประทับจำพรรษาเมื่อปี พ.ศ.2499
ตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พุทธศักราช 2542 ระบุว่า“สังเค็ด” หมายถึง ทานวัตถุ มีตู้พระธรรม โต๊ะหมู่บูชา เป็นต้น ที่เจ้าภาพจัดถวายพระสงฆ์ ภิกษุผู้เทศน์ หรือชักบังสุกุลในเวลาปลงศพกล่าวได้ว่าสังเค็ดเปรียบประหนึ่งอนุสรณ์ หรือของที่ระลึกในการพระราชทานไปตามวัดต่างๆ ที่เข้าร่วมพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพ โดยตามธรรมเนียมปฏิบัติโบราณราชประเพณี การถวายเครื่องสังเค็ดประกอบด้วย พัดรอง ย่าม ธรรมาสน์ ตู้พระธรรม เป็นต้น การจัดสร้างสมุดข่อยปาฏิโมกข์ในครั้งนี้มีทั้งหมด 41 เล่ม มีขนาดความยาว 31.5 เซนติเมตร กว้าง 11.2 เซนติเมตร และมีความถึงหนา 37 พับ โดยกระบวนการผลิตเริ่มต้นจากการเลือกต้นข่อยที่ไม่แก่หรืออ่อนเกินไปมาลอกแล้วฉีกย่อยเป็นเส้น นำไปตากแดดให้แห้ง แล้วหมักใส่ปูนขาวประมาณ 4-7 วัน จากนั้นนำไปต้มต่อเนื่องประมาณ 4 วัน แล้วนำมาทุบให้แบนละเอียดแล้วจึงนำไปขึ้นแบบแผ่นกระดาษ ซึ่งภาษาเฉพาะเรียกว่า “การหล่อ” โดยการนำกระดาษออกตากแดดอีกครั้ง แล้วทำการรีดด้วยก้อนหินเพื่อให้เนื้อกระดาษเรียบแน่น เคลือบด้วยกาวแป้งเปียก ตากให้กาวแห้ง นำมารีดอีกครั้งแล้วจึงพับเล่ม จากนั้นนำกระดาษมาต่อกันแล้วใช้เครื่องบีบอัด ทิ้งไว้ประมาณ 3-4 วัน จึงส่งให้ช่างเขียนต่อไป ซึ่งในส่วนของการเขียนปาฏิโมกข์ลงบนสมุดข่อยในครั้งนี้ได้ใช้อักษรขอมในจารึกตามแบบฉบับปาฏิโมกข์วัดบวรฯ โดยเขียนเป็นตัวอักษรแบบชุบย่อ และใช้น้ำหมึกจีนโบราณส่วนเมื่อเขียนบันทึกเรียบแล้ว จึงทำส่วนหน้าปกสมุดข่อยเป็นลายรดน้ำ ตรงกลางเป็นรูปสี่เหลี่ยมขนมเปียกปูน ใจกลางประดับพระปรมาภิไธย ภ.ป.ร.
นับได้ว่าการจัดสร้างสมุดข่อยปาฏิโมกข์ในครั้งนี้ นอกจากจะเป็นการอนุรักษ์ภูมิปัญญาโบราณแล้ว ยังถือเป็นประวัติศาสตร์ครั้งสำคัญที่ปวงชนชาวไทยจะได้สืบสานโบราณราชประเพณี และได้สืบทอดพระธรรมคำสอนขององค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้า ถวายเป็นพระราชกุศลแด่ในหลวงรัชกาลที่ 9 ซึ่งคนไทยทุกคนจะได้ร่วมถวายงานครั้งสำคัญนี้ ด้วยหัวใจน้อมสำนึกในพระมหากรุณาธิคุณเป็นล้นพ้นอันหาที่สุดมิได้
ขอบคุณแหล่งข้อมูล :
http://www.ch3thailand.com/news/scoop/9454 
“สมุดข่อยปาฏิโมกข์”งานหัตถกรรมสืบสานมรดกแผ่นดิน
สำนักช่างสิบหมู่ กรมศิลปากร ร่วมกับศูนย์ศิลปาชีพเกาะเกิด จังหวัดพระนครศรีอยุธยา และศูนย์ศิลปาชีพสีบัวทอง จังหวัดอ่างทอง จัดสร้าง“สมุดข่อยปาฏิโมกข์” ซึ่งเป็นหนึ่งในชุดประกอบ “เครื่องสังเค็ด” ในพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช โดยมีความพิเศษคือการใช้ต้นข่อยเป็นวัตถุดิบในการทำกระดาษ ที่สำคัญยังได้รับความรู้วิธีทำกระดาษข่อยจากทายาทตระกูลเก่าแก่ ซึ่งทำกระดาษข่อยมาตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 5 อีกทั้งยังมีการ“บันทึกปาฏิโมกข์”หรือการเขียนพระธรรมวินัยของพระสงฆ์ลงบนสมุดข่อย ซึ่งยึดตามต้นแบบ“สมุดปาฏิโมกข์”อันเก่าแก่ของวัดบวรนิเวศวิหาร พระอารามหลวงชั้นเอกที่พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงผนวชและเสด็จประทับจำพรรษาเมื่อปี พ.ศ.2499
ตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พุทธศักราช 2542 ระบุว่า“สังเค็ด” หมายถึง ทานวัตถุ มีตู้พระธรรม โต๊ะหมู่บูชา เป็นต้น ที่เจ้าภาพจัดถวายพระสงฆ์ ภิกษุผู้เทศน์ หรือชักบังสุกุลในเวลาปลงศพกล่าวได้ว่าสังเค็ดเปรียบประหนึ่งอนุสรณ์ หรือของที่ระลึกในการพระราชทานไปตามวัดต่างๆ ที่เข้าร่วมพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพ โดยตามธรรมเนียมปฏิบัติโบราณราชประเพณี การถวายเครื่องสังเค็ดประกอบด้วย พัดรอง ย่าม ธรรมาสน์ ตู้พระธรรม เป็นต้น การจัดสร้างสมุดข่อยปาฏิโมกข์ในครั้งนี้มีทั้งหมด 41 เล่ม มีขนาดความยาว 31.5 เซนติเมตร กว้าง 11.2 เซนติเมตร และมีความถึงหนา 37 พับ โดยกระบวนการผลิตเริ่มต้นจากการเลือกต้นข่อยที่ไม่แก่หรืออ่อนเกินไปมาลอกแล้วฉีกย่อยเป็นเส้น นำไปตากแดดให้แห้ง แล้วหมักใส่ปูนขาวประมาณ 4-7 วัน จากนั้นนำไปต้มต่อเนื่องประมาณ 4 วัน แล้วนำมาทุบให้แบนละเอียดแล้วจึงนำไปขึ้นแบบแผ่นกระดาษ ซึ่งภาษาเฉพาะเรียกว่า “การหล่อ” โดยการนำกระดาษออกตากแดดอีกครั้ง แล้วทำการรีดด้วยก้อนหินเพื่อให้เนื้อกระดาษเรียบแน่น เคลือบด้วยกาวแป้งเปียก ตากให้กาวแห้ง นำมารีดอีกครั้งแล้วจึงพับเล่ม จากนั้นนำกระดาษมาต่อกันแล้วใช้เครื่องบีบอัด ทิ้งไว้ประมาณ 3-4 วัน จึงส่งให้ช่างเขียนต่อไป ซึ่งในส่วนของการเขียนปาฏิโมกข์ลงบนสมุดข่อยในครั้งนี้ได้ใช้อักษรขอมในจารึกตามแบบฉบับปาฏิโมกข์วัดบวรฯ โดยเขียนเป็นตัวอักษรแบบชุบย่อ และใช้น้ำหมึกจีนโบราณส่วนเมื่อเขียนบันทึกเรียบแล้ว จึงทำส่วนหน้าปกสมุดข่อยเป็นลายรดน้ำ ตรงกลางเป็นรูปสี่เหลี่ยมขนมเปียกปูน ใจกลางประดับพระปรมาภิไธย ภ.ป.ร.
นับได้ว่าการจัดสร้างสมุดข่อยปาฏิโมกข์ในครั้งนี้ นอกจากจะเป็นการอนุรักษ์ภูมิปัญญาโบราณแล้ว ยังถือเป็นประวัติศาสตร์ครั้งสำคัญที่ปวงชนชาวไทยจะได้สืบสานโบราณราชประเพณี และได้สืบทอดพระธรรมคำสอนขององค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้า ถวายเป็นพระราชกุศลแด่ในหลวงรัชกาลที่ 9 ซึ่งคนไทยทุกคนจะได้ร่วมถวายงานครั้งสำคัญนี้ ด้วยหัวใจน้อมสำนึกในพระมหากรุณาธิคุณเป็นล้นพ้นอันหาที่สุดมิได้
ขอบคุณแหล่งข้อมูล : http://www.ch3thailand.com/news/scoop/9454