สวัสดีครับ
วันนี้กระทู้ดาราศาสตร์ขอเสนอเรื่อง
การกำหนดชื่อวัตถุอวกาศ ครับ
กระทู้นี้มีที่มาจากการที่ผมได้ไปตอบกระทู้ของท่าน
สมาชิกหมายเลข 3901023 https://pantip.com/topic/36906433
และเห็นว่าเรื่องนี้น่าสนใจ สมควรเผยแพร่ให้ละเอียดลงไปอีกนิด จึงเป็นที่มาของกระทู้นี้ครับ
จากที่เราเคยเห็นชื่อของ แกแลคซี่ ดาวฤกษ์ และอื่น ๆ ซึ่งมีทั้งชื่อปกติ และชื่อแปลก ๆ เป็นตัวอักษรปนตัวเลข ....
มันคืออะไร ? มีกฏเกณฑ์การตั้งชื่ออย่างไร ? กระทู้นี้จะให้ความกระจ่างครับ
สมัยโบราณ การดูดาว และ เรื่องดาราศาสตร์ก็ปรากฏเป็นองค์ความรู้ขึ้นแล้วครับ แต่จำนวนของดาวยังมีไม่มาก
มีเพียงไม่กี่ร้อยดวงเท่านั้น แต่เมื่อเวลาผ่านไปไม่กี่ร้อยปี ดาวต่าง ๆ ที่เราตรวจพบได้เพิ่มจำนวนมากขึ้นเป็นล้าน ๆ ดวง
ดังนั้น นักดาราศาสตร์ตั้งแต่สมัย (ประมาณ) กาลิเลโอ เป็นต้นมา ก้ได้ทำการจัดทำ Cataloque ของวัตถุอวกาศขึ้นครับ
รายละเอียดของ Catalogue และ มาตรฐานต่าง ๆ ก็เป็นไปตามที่สหพันธ์ดาราศาสตร์สากล The International Astronomical Union (
IAU)
ได้กำหนดขึ้น .... ดังนี้ครับ
การตั้งชื่อดาวฤกษ์ แบ่งออกตามยุคสมัยดังนี้
1. Proper name ชื่อนี้คือ ชื่อดาวที่ตั้งตาม อารบิกโบราณ (The Ancient Arabic Names)
ทั้งหมดเป็นดาวที่สว่างมากแบบชัดเจน จึงได้มีการตั้งชื่อตั้งแต่โบราณมาแล้ว เช่น Betelgeuse Aldebaran Sirius Deneb
2. The Bayer System ชื่อในระบบนี้เป็นวิธีที่เสนอโดยนักดาราศาสตร์ชาวเยอรมัน
Johann Bayer
โดยกำหนดให้ชื่อแรกตั้งตาม
ตัวอักษรกรีกโบราณ ตามด้วย
ชื่อจักรราศี (Constellation) ที่ดาวนั้นอยู่ เช่น
- Alpha Centauri ดาว Alpha แห่งกลุ่มดาวคนครึ่งม้า
- Gamma Cygni ดาว Gamma แห่งกลุ่มดาวหงษ์
- Kappa Amdromeda ดาว Kappa แห่งกลุ่มดาวแอนดรอมิดา
3. The Flamsteed System ชื่อดาวในระบบนี้ก็คล้าย ๆ กับระบบข้อ 2. ครับ แต่เปลี่ยนเป็นใช้ตัวเลขอารบิค
ตามด้วยจักราศีที่ดาวดวงนั้นอยู่ เช่น 51 Pegasi (ดาวลำดับที่ 51 แห่งกลุ่มดาวม้าบิน) 61 Cygni (ดาวลำดับที่ 61 แห่งกลุ่มดาวหงษ์)
4. Modern catalogues อันนี้คือที่ใช้กันในปัจจุบันครับ cataloques นี้กำหนดชื่อด้วย Computer
โดยการใช้ชื่อของ องค์กร กล้องโทรทรรศน์ ดาวเทียม ที่ตรวจพบดาวดวงนั้น และต่อด้วยรหัสอีกจำนวนหนึ่งครับ
อย่างดาวฤกษ์ TRAPPIST-1 ที่เคยฮือฮากันไป ก็ตั้งชื่อตามหอสังเกตุการณ์ดาราศาสตร์ของเบลเยี่ยม ที่ชื่อว่า
Transiting Planets and Planetesimals Small Telescope (
TRAPPIST) ซึ่งที่นี่ได้ตรวจพบดาวดวงนี
จึงได้ตั้งชื่อว่า TRAPPIST-1 ซึ่งดาว TRAPPIST-1 นี้ ดั้งเดิมยังมีอีกชื่อหนึ่ง คือ 2MASS J23062928-0502285 ด้วย
(เป็นชื่อที่ตั้งด้วย Computer ของ Modern catalogues นี้เองครับ)
5. ตั้งชื่อตามบุคคลสำคัญ หรือ เป็นเกียรติแก่นักดาราศาสตร์ผู้ค้นพบ การตั้งชื่อดาวแบบนี้
จะมีจำนวนไม่มากนักครับ โดยตั้งชื่อในโอกาสพิเศษบางประการ เช่น Barnard's Star
ก็ตั้งชื่อตามนักดาราศาสตร์อเมริกันผู้ซึ่งศึกษาข้อมูลสำคัยหลายอย่างของดาวดวงนี้
หรือ Kapteyn Star ซึ่งตั้งชื่อตามนักดาราศาสตร์ชาว Dutch Jacobus Kapteyn
5. การตั้งชื่อ Pulsar หรือ ดาวนิวตรอนที่หมุนรอบตัวเองด้วยความเร็วสูง
จะใช้ชื่อนำหน้าว่า PSR ย่อมาจาก Pulsating Source of Radio ตามหลังด้วย code แสดงตำแหน่ง
ของ Pulsar ดวงนั้นครับ เช่น PSR J0737-3039 ก็คือ Pulsar ที่มีตำแหน่งที่ Right ascention 07
h 37
m
และมี Declination = −30° 39′
นอกนั้น ยังมี Cataloque ดาวฤกษ์อีกจำนวนเป็นสิบ ๆ cataloque ที่เราอาจคุ้นตาครับ เช่น ....
HD cataloque ของนักดาราศาสตร์ Henry Draper
SAO cataloque ของ Smithsonian Astrophysical Observatory
BD cataloqe ของ Bonn Observatory (German)
Gaia Catalogue ของยานสำรวจดาวฤกษ์ GAIA
Gliese Catalogue ของนักดาราศาสตร์ German Wilhelm Gliese (ใช้กับดาวฤกษ์ที่มีระยะห่างไม่เกิน 80 ปีแสง)
HIP cataloque ของดาวเทียมสำรวจดาวฤกษ์ Hipparcos (โครงการขององค์กรอวกาศยุโรป : ESA)
LHS , LTF , LTT cataloque ของนักดาราศาสตร์ Willem Jacob Luyten
KIC cataloque ย่อมาจาก Kepler Input Catalog มันคือ cataloque ของดาวฤกษ์ที่สำรวจโดยกล้องโทรทรรศน์ Kepler
โดยจัดทำเป็น database เผยแพร่ใน Internet มีดาวจำนวนมหาศาลมากถึง
13 กว่า ล้านดวง สามารถค้นหาได้ ที่นี่
https://exoplanetarchive.ipac.caltech.edu/ ลิ้งค์นี้สามารถค้นหาได้ทั้ง KIC และ KOI ครับ
KOI ย่อมาจาก Kepler Object of Interest มันคือ cataloque ของดาวฤกษ์ที่ คาดว่า หรือ แน่ใจว่า
มีดาวเคราะห์โคจรรอบดาวดวงนั้นครับ ดาวฤกษ์จาก KOI นี้ ก็นำมาจาก KIC ทั้งหมด ปัจจุบันนี้มีอยู่ประมาณ 150,000 ดวง ครับ
ดาวฤกษ์ต่าง ๆ ที่เราได้ยินชื่อเรียกแบบหนึ่ง ก็อาจปรากฏใน Cataloque อีกอันหนึ่งก็ได้ครับ เช่น ....
- ดาว 55 Cancri ก็มีชื่อใน cataloque อื่นว่า HR 3522
- ดาวเหนือ Polaris ก็คือดาว Alpha Ursae Minoris (ในแบบของ Bayer System)
- ดาวยักษ์แดง Betelgeuse ก็คือดาว Alpha Orionis (เป็นดาวเด่นที่สุด จึงได้ชื่อ Alpha ในกลุ่มดาวนายพราน)
Messier object (M)
สำหรับ Messier object นี้ คือรายชื่อของวัตถุอวกาศขนาดใหญ่จำนวน
110 รายการ
ซึ่ง Charles Messier นักดาราศาสตร์ชาวฝรั่งเศสได้จัดทำขึ้นในปี 1771 ชื่อของวัตถุอวกาศ
ของ Messier object นี จะขึ้นต้นด้วย M เช่น แกแลคซี่ Andromeda คือ M31
แกแลคซี่ Triangulum คือ M33 เป็นต้นครับ ประเภทของวัตถุอวกาศในนี้ก็จะมีหลากหลายครับ เช่น ...
กระจุกดาว แกแลคซี่ Supernova Remmant Nebula แต่ส่วนใหญ่เป็น แกแลคซี่ ครับ
New General Catalogue (NGC)
Cataloque นี้ ถือว่ามีจำนวนมากที่สุดแล้ว เพราะประกอบด้วยวัตถุอวกาศจำนวนมากถึง
7,840 รายการ
Cataloque นี้มีชื่อเต็มว่า New General Catalogue of Nebulae and Clusters of Stars เรียกย่อว่า NGC
NGC cataloque นี้ริเริ่มโดย John Louis Emil Dreyer นักดาราศาสตร์ชาวไอริช โดยที่ Dreyer ใช้วัตถุอวกาศ
พื้นฐานดั้งเดิมที่สำรวจโดย William Herschel มาเป็นเกณฑ์ตั้งต้น ซึ่งวัตถุอวกาศทั้งหมดล้วนแล้วแต่เป็น
Deep sky object ทั้งสิ้น คือเป็นวัตถุอวกาศขนาดใหญ่ที่อยู่ไกลครับ NGC cataloque นี้ ดั้งเดิมแล้ว
มีข้อผิดพลาดมากพอสมควร ต่อมาก็ได้ถูกปรับปรุงมาเรื่อย ๆ ครับ ปรับปรุงล่าสุดก็ในปี 2009
การปรับปรุงครั้งใหญ่สุด คือ เมื่อปี 2000 ครับ ใช้ชื่อในการปรับปรุงนั้นว่า NGC 2000.0 มีชื่อเต็ม
อันยาวเหยียด ว่า The Complete New General Catalog and Index Catalog of Nebulae and Star Clusters
ใน NGC นี้ มีการผนวกรวมที่สำคัญอีก 1 ประการ คือ การแยกประเภทออกไปเป็น IC Object
หรือ Index Catalogue of Nebulae and Clusters of Stars ซึ่งกระทำในปี 1895 ครับ
วัตถุอวกาศในชื่อ IC xxx ก็ยังมีการใช้กันมาจนถึงปัจจุบัน
จากที่กล่าวไปทั้งหมด ก็หวังว่าทุกท่านคงทราบที่มาของชื่อแปลก ๆ ของดาวต่าง ๆ นะครับ
เผื่อได้ยินตามข่าวต่าง ๆ จะได้ทราบที่มาว่ามันคืออะไร
จบแล้ว สวัสดีครับ
:: กระทู้ดาราศาสตร์ :: การตั้งชื่อวัตถุอวกาศ และ Cataloque ของวัตถุอวกาศ
กระทู้นี้มีที่มาจากการที่ผมได้ไปตอบกระทู้ของท่านสมาชิกหมายเลข 3901023 https://pantip.com/topic/36906433
และเห็นว่าเรื่องนี้น่าสนใจ สมควรเผยแพร่ให้ละเอียดลงไปอีกนิด จึงเป็นที่มาของกระทู้นี้ครับ
จากที่เราเคยเห็นชื่อของ แกแลคซี่ ดาวฤกษ์ และอื่น ๆ ซึ่งมีทั้งชื่อปกติ และชื่อแปลก ๆ เป็นตัวอักษรปนตัวเลข ....
มันคืออะไร ? มีกฏเกณฑ์การตั้งชื่ออย่างไร ? กระทู้นี้จะให้ความกระจ่างครับ
สมัยโบราณ การดูดาว และ เรื่องดาราศาสตร์ก็ปรากฏเป็นองค์ความรู้ขึ้นแล้วครับ แต่จำนวนของดาวยังมีไม่มาก
มีเพียงไม่กี่ร้อยดวงเท่านั้น แต่เมื่อเวลาผ่านไปไม่กี่ร้อยปี ดาวต่าง ๆ ที่เราตรวจพบได้เพิ่มจำนวนมากขึ้นเป็นล้าน ๆ ดวง
ดังนั้น นักดาราศาสตร์ตั้งแต่สมัย (ประมาณ) กาลิเลโอ เป็นต้นมา ก้ได้ทำการจัดทำ Cataloque ของวัตถุอวกาศขึ้นครับ
รายละเอียดของ Catalogue และ มาตรฐานต่าง ๆ ก็เป็นไปตามที่สหพันธ์ดาราศาสตร์สากล The International Astronomical Union (IAU)
ได้กำหนดขึ้น .... ดังนี้ครับ
การตั้งชื่อดาวฤกษ์ แบ่งออกตามยุคสมัยดังนี้
1. Proper name ชื่อนี้คือ ชื่อดาวที่ตั้งตาม อารบิกโบราณ (The Ancient Arabic Names)
ทั้งหมดเป็นดาวที่สว่างมากแบบชัดเจน จึงได้มีการตั้งชื่อตั้งแต่โบราณมาแล้ว เช่น Betelgeuse Aldebaran Sirius Deneb
2. The Bayer System ชื่อในระบบนี้เป็นวิธีที่เสนอโดยนักดาราศาสตร์ชาวเยอรมัน Johann Bayer
โดยกำหนดให้ชื่อแรกตั้งตามตัวอักษรกรีกโบราณ ตามด้วยชื่อจักรราศี (Constellation) ที่ดาวนั้นอยู่ เช่น
- Alpha Centauri ดาว Alpha แห่งกลุ่มดาวคนครึ่งม้า
- Gamma Cygni ดาว Gamma แห่งกลุ่มดาวหงษ์
- Kappa Amdromeda ดาว Kappa แห่งกลุ่มดาวแอนดรอมิดา
3. The Flamsteed System ชื่อดาวในระบบนี้ก็คล้าย ๆ กับระบบข้อ 2. ครับ แต่เปลี่ยนเป็นใช้ตัวเลขอารบิค
ตามด้วยจักราศีที่ดาวดวงนั้นอยู่ เช่น 51 Pegasi (ดาวลำดับที่ 51 แห่งกลุ่มดาวม้าบิน) 61 Cygni (ดาวลำดับที่ 61 แห่งกลุ่มดาวหงษ์)
4. Modern catalogues อันนี้คือที่ใช้กันในปัจจุบันครับ cataloques นี้กำหนดชื่อด้วย Computer
โดยการใช้ชื่อของ องค์กร กล้องโทรทรรศน์ ดาวเทียม ที่ตรวจพบดาวดวงนั้น และต่อด้วยรหัสอีกจำนวนหนึ่งครับ
อย่างดาวฤกษ์ TRAPPIST-1 ที่เคยฮือฮากันไป ก็ตั้งชื่อตามหอสังเกตุการณ์ดาราศาสตร์ของเบลเยี่ยม ที่ชื่อว่า
Transiting Planets and Planetesimals Small Telescope (TRAPPIST) ซึ่งที่นี่ได้ตรวจพบดาวดวงนี
จึงได้ตั้งชื่อว่า TRAPPIST-1 ซึ่งดาว TRAPPIST-1 นี้ ดั้งเดิมยังมีอีกชื่อหนึ่ง คือ 2MASS J23062928-0502285 ด้วย
(เป็นชื่อที่ตั้งด้วย Computer ของ Modern catalogues นี้เองครับ)
5. ตั้งชื่อตามบุคคลสำคัญ หรือ เป็นเกียรติแก่นักดาราศาสตร์ผู้ค้นพบ การตั้งชื่อดาวแบบนี้
จะมีจำนวนไม่มากนักครับ โดยตั้งชื่อในโอกาสพิเศษบางประการ เช่น Barnard's Star
ก็ตั้งชื่อตามนักดาราศาสตร์อเมริกันผู้ซึ่งศึกษาข้อมูลสำคัยหลายอย่างของดาวดวงนี้
หรือ Kapteyn Star ซึ่งตั้งชื่อตามนักดาราศาสตร์ชาว Dutch Jacobus Kapteyn
5. การตั้งชื่อ Pulsar หรือ ดาวนิวตรอนที่หมุนรอบตัวเองด้วยความเร็วสูง
จะใช้ชื่อนำหน้าว่า PSR ย่อมาจาก Pulsating Source of Radio ตามหลังด้วย code แสดงตำแหน่ง
ของ Pulsar ดวงนั้นครับ เช่น PSR J0737-3039 ก็คือ Pulsar ที่มีตำแหน่งที่ Right ascention 07h 37m
และมี Declination = −30° 39′
นอกนั้น ยังมี Cataloque ดาวฤกษ์อีกจำนวนเป็นสิบ ๆ cataloque ที่เราอาจคุ้นตาครับ เช่น ....
HD cataloque ของนักดาราศาสตร์ Henry Draper
SAO cataloque ของ Smithsonian Astrophysical Observatory
BD cataloqe ของ Bonn Observatory (German)
Gaia Catalogue ของยานสำรวจดาวฤกษ์ GAIA
Gliese Catalogue ของนักดาราศาสตร์ German Wilhelm Gliese (ใช้กับดาวฤกษ์ที่มีระยะห่างไม่เกิน 80 ปีแสง)
HIP cataloque ของดาวเทียมสำรวจดาวฤกษ์ Hipparcos (โครงการขององค์กรอวกาศยุโรป : ESA)
LHS , LTF , LTT cataloque ของนักดาราศาสตร์ Willem Jacob Luyten
KIC cataloque ย่อมาจาก Kepler Input Catalog มันคือ cataloque ของดาวฤกษ์ที่สำรวจโดยกล้องโทรทรรศน์ Kepler
โดยจัดทำเป็น database เผยแพร่ใน Internet มีดาวจำนวนมหาศาลมากถึง 13 กว่า ล้านดวง สามารถค้นหาได้ ที่นี่
https://exoplanetarchive.ipac.caltech.edu/ ลิ้งค์นี้สามารถค้นหาได้ทั้ง KIC และ KOI ครับ
KOI ย่อมาจาก Kepler Object of Interest มันคือ cataloque ของดาวฤกษ์ที่ คาดว่า หรือ แน่ใจว่า
มีดาวเคราะห์โคจรรอบดาวดวงนั้นครับ ดาวฤกษ์จาก KOI นี้ ก็นำมาจาก KIC ทั้งหมด ปัจจุบันนี้มีอยู่ประมาณ 150,000 ดวง ครับ
ดาวฤกษ์ต่าง ๆ ที่เราได้ยินชื่อเรียกแบบหนึ่ง ก็อาจปรากฏใน Cataloque อีกอันหนึ่งก็ได้ครับ เช่น ....
- ดาว 55 Cancri ก็มีชื่อใน cataloque อื่นว่า HR 3522
- ดาวเหนือ Polaris ก็คือดาว Alpha Ursae Minoris (ในแบบของ Bayer System)
- ดาวยักษ์แดง Betelgeuse ก็คือดาว Alpha Orionis (เป็นดาวเด่นที่สุด จึงได้ชื่อ Alpha ในกลุ่มดาวนายพราน)
Messier object (M)
สำหรับ Messier object นี้ คือรายชื่อของวัตถุอวกาศขนาดใหญ่จำนวน 110 รายการ
ซึ่ง Charles Messier นักดาราศาสตร์ชาวฝรั่งเศสได้จัดทำขึ้นในปี 1771 ชื่อของวัตถุอวกาศ
ของ Messier object นี จะขึ้นต้นด้วย M เช่น แกแลคซี่ Andromeda คือ M31
แกแลคซี่ Triangulum คือ M33 เป็นต้นครับ ประเภทของวัตถุอวกาศในนี้ก็จะมีหลากหลายครับ เช่น ...
กระจุกดาว แกแลคซี่ Supernova Remmant Nebula แต่ส่วนใหญ่เป็น แกแลคซี่ ครับ
New General Catalogue (NGC)
Cataloque นี้ ถือว่ามีจำนวนมากที่สุดแล้ว เพราะประกอบด้วยวัตถุอวกาศจำนวนมากถึง 7,840 รายการ
Cataloque นี้มีชื่อเต็มว่า New General Catalogue of Nebulae and Clusters of Stars เรียกย่อว่า NGC
NGC cataloque นี้ริเริ่มโดย John Louis Emil Dreyer นักดาราศาสตร์ชาวไอริช โดยที่ Dreyer ใช้วัตถุอวกาศ
พื้นฐานดั้งเดิมที่สำรวจโดย William Herschel มาเป็นเกณฑ์ตั้งต้น ซึ่งวัตถุอวกาศทั้งหมดล้วนแล้วแต่เป็น
Deep sky object ทั้งสิ้น คือเป็นวัตถุอวกาศขนาดใหญ่ที่อยู่ไกลครับ NGC cataloque นี้ ดั้งเดิมแล้ว
มีข้อผิดพลาดมากพอสมควร ต่อมาก็ได้ถูกปรับปรุงมาเรื่อย ๆ ครับ ปรับปรุงล่าสุดก็ในปี 2009
การปรับปรุงครั้งใหญ่สุด คือ เมื่อปี 2000 ครับ ใช้ชื่อในการปรับปรุงนั้นว่า NGC 2000.0 มีชื่อเต็ม
อันยาวเหยียด ว่า The Complete New General Catalog and Index Catalog of Nebulae and Star Clusters
ใน NGC นี้ มีการผนวกรวมที่สำคัญอีก 1 ประการ คือ การแยกประเภทออกไปเป็น IC Object
หรือ Index Catalogue of Nebulae and Clusters of Stars ซึ่งกระทำในปี 1895 ครับ
วัตถุอวกาศในชื่อ IC xxx ก็ยังมีการใช้กันมาจนถึงปัจจุบัน
จากที่กล่าวไปทั้งหมด ก็หวังว่าทุกท่านคงทราบที่มาของชื่อแปลก ๆ ของดาวต่าง ๆ นะครับ
เผื่อได้ยินตามข่าวต่าง ๆ จะได้ทราบที่มาว่ามันคืออะไร
จบแล้ว สวัสดีครับ