☆ เวียนเทียน .... บาลีว่าอย่างไร ☆

เวียนเทียน

คำว่า “เวียนเทียน” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกความหมายว่า -

(1) อาการที่ถือดอกไม้ธูปเทียนเดินประทักษิณสิ่งที่เคารพบูชา เช่น เวียนเทียนรอบพระอุโบสถในวันวิสาขบูชา, เดินเทียน ก็ว่า

(2) ยกแว่นที่จุดเทียนติดไว้ วักเข้าหาตัว ๓ ครั้ง แล้วโบกควันออก และส่งต่อให้คนอื่นเวียนไปโดยรอบสิ่งที่ทําขวัญ

(3) โดยปริยายหมายความว่า ทําแล้วกลับมาทําอีก เช่น เด็กเวียนเทียนรับของบริจาค

“เวียนเทียน” ในที่นี้หมายเฉพาะความหมายตามนัย (1) บาลีใช้คำว่า “ปทกฺขิณ” (ปะ-ทัก-ขิ-นะ) ประกอบด้วย ป + ทกฺขิณ = ปทกฺขิณ

“ป” คำอุปสรรค แปลว่า ทั่ว, ข้างหน้า, ก่อน, ออก และอาจใช้แทนความหมายของศัพท์อื่นๆ ได้อีก

“ทกฺขิณ” แปลว่า ขวา (ตรงข้ามกับซ้าย), ทิศใต้ (คือทิศทางขวามือเมื่อหันหน้าเข้าหาดวงอาทิตย์ยามเช้า)


เนื่องจากมนุษย์มักถนัดมือขวา คำว่า “ทักขิณ” หรือ “มือขวา” จึงมีความหมายโดยนัยว่า ถนัด, เชี่ยวชาญ, สิ่งที่ควรให้ความสำคัญ

ป + ทกฺขิณ = ปทกฺขิณ แปลตามศัพท์ว่า “ไปทางขวา” (to the right) “เด่นทางขวา” (prominent with the right) มีความหมายว่า -

1 เวียนไปทางขวา, วนขวา, วิธีแสดงความเคารพอย่างหนึ่ง

2 ชำนาญ, ฉลาด, เรียนเร็ว

3 มีโชคดี, มีฤกษ์งามยามดี, กลายเป็นดีหรือได้ประโยชน์



ปทกฺขิณ ภาษาไทยใช้ว่า “ประทักษิณ” พจน.54 บอกไว้ว่า -

“ประทักษิณ : (คำนาม) การเวียนขวา โดยให้สิ่งที่เรานับถือหรือผู้ที่เรานับถือเป็นต้นอยู่ทางขวาของผู้เวียน”

ชาวชมพูทวีป เวลาไปหาบุคคลสำคัญ หรือไปสู่สถานที่สำคัญ เมื่อจะกลับก็ทำ “ประทักษิณ” คือเดินเวียนรอบบุคคลหรือสถานที่นั้น 3 รอบ
โดยหันด้านขวาของตนเข้าหาบุคคลหรือสถานที่นั้น เป็นการแสดงความเคารพหรือประกาศว่าบุคคลหรือสถานที่นั้นมีความสำคัญสำหรับตน ¹

ชาวพุทธเอาวัฒนธรรมนี้มาใช้แสดงความเคารพปูชนียสถาน และเนื่องจากเมื่อเดินเวียนตอนกลางคืนต้องจุดเทียนถือไปด้วย
จึงเรียกกิริยาแสดงความเคารพเช่นนั้นว่า “เวียนเทียน”

ที่มา
https://www.facebook.com/hashtag/บาลีวันละคำ?source=feed_text&story_id=772081436218929&pnref=story


อ้างอิง
¹ค้นหาคำว่า ประทักษิณ ในพระไตรปิฎก
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/tipitaka_seek.php?text=%BB%C3%D0%B7%D1%A1%C9%D4%B3&book=1&bookZ=45

เช่น
           ลำดับนั้น พระผู้มีพระภาครับสั่งกะท่านพระอานนท์ว่า เธอจงไปเถิด
อานนท์ เธอรู้กาลอันควรในบัดนี้ ท่านพระอานนท์ทูลรับพระดำรัสของ
พระผู้มีพระภาคแล้ว ลุกจากอาสนะถวายบังคมพระผู้มีพระภาค กระทำประทักษิณ
แล้วไปนั่ง ณ โคนไม้แห่งหนึ่งในที่ไม่ไกล ฯ
-----
            ครั้งนั้น ท่านพระมหากัสสปเข้าไปถึงมกุฏพันธนเจดีย์ของพวกเจ้ามัลละ
ในเมืองกุสินารา และถึงจิตกาธารของพระผู้มีพระภาค ครั้นแล้วกระทำจีวรเฉวียงบ่า
ข้างหนึ่ง ประนมอัญชลี กระทำประทักษิณจิตกาธาร ๓ รอบ แล้วเปิดทางพระบาท
ถวายบังคมพระบาททั้งสองของพระผู้มีพระภาคด้วยเศียรเกล้า แม้ภิกษุ ๕๐๐ รูป
เหล่านั้น ก็กระทำจีวรเฉวียงบ่าข้างหนึ่ง ประนมอัญชลี กระทำประทักษิณ ๓ รอบ
แล้วถวายบังคมพระบาททั้งสองของพระผู้มีพระภาคด้วยเศียรเกล้า เมื่อท่านพระมหากัสสป
และภิกษุ ๕๐๐ รูปนั้นถวายบังคมแล้ว จิตกาธารของพระผู้มีพระภาคก็โพลงขึ้นเอง

(จากมหาปรินิพพานสูตร http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/v.php?B=10&A=1888&Z=3915&pagebreak=0 )