(บทความ...นายพระรอง) อำมาตยาธิปไตย ประชาธิปไตยสไตล์ไทยๆ ระบอบที่ไม่ผิดเพียงแค่ขัดกับระบอบประชาธิปไตย

.
       อำมาตยาธิปไตย (Bureaucratic Polity) ศาสตราจารย์ ดร.ลิขิต ธีรเวคิน ได้ให้คำนิยามรูปแบบการปกครองลักษณะนี้ไว้ว่า คือการปกครองที่มีผู้มีความเชี่ยวชาญในการบริหารประเทศในภาครัฐ ในกรณีประเทศไทยคือข้าราชการพลเรือนที่มีความชำนัญการในด้านต่างๆ โดยอำนาจการเมืองไม่ได้มาจากการเลือกตั้ง แต่อำนาจการบริหารกลับตกอยู่ในกลุ่มผู้ชำนัญการพิเศษที่เคยดูแลหน่วยงานต่างๆ ของรัฐ ในกรณีประเทศไทยเรียกว่า ราชการ อำมาตยาธิปไตยก็คือระบบการปกครองที่ข้าราชการเป็นใหญ่ในแผ่นดิน เพราะเป็นผู้กำหนดนโยบายและนำนโยบายไปปฏิบัติ

       นั้นคือคำอรรถาธิบายโดยผู้เชี่ยวชาญด้านรัฐศาสตร์ที่สังคมไทยยอมรับ ผู้เขียนเองก็เห็นด้วยกับการนิยามความหมายไว้เช่นนี้ แต่เนื่องจากตัวผู้เขียนเป็นผู้ที่ไม่ได้ร่ำเรียนรัฐศาสตร์มาโดยตรง หรือเรียนในสาขาวิชาที่เกี่ยวเนื่องอย่างนิติศาสตร์มาก่อน เพียงแค่เป็นคนชอบอ่านประวัติศาสตร์การเมืองการปกครอง เพื่อตอบคำถามตัวเองในยามที่เกิดข้อสงสัยว่า เพราะอะไร ทำไม จึงเป็นเช่นนั้น

       ซึ่งวันนี้ก็ขอเขียน เรียบเรียงเรื่องราวของ อำมาตยาธิปไตย ในมุมมองของตนเองว่า แท้ที่จริงแล้วระบอบการปกครองลักษณะนี้ เป็นเช่นไรกันแน่

       ในช่วงหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครองระหว่างปี พ.ศ.2475-2516 อำนาจการบริหารตกอยู่ในมือขุนนางข้าราชการตลอดมา เป็นการปกครองซึ่งอำนาจการปกครองและการบริหารขึ้นอยู่กับชนกลุ่มเดียวโดยเฉพาะ มีข้าราชการประจำและข้าราชการทหารเป็นสำคัญ โดยทหารจะได้อำนาจมาจากการปฏิวัติรัฐประหาร การเลือกตั้งจัดขึ้นเป็นเพียงพิธีการเพื่อให้เป็นไปตามระบอบประชาธิปไตยสากล แต่ที่ไม่ได้มีความสำคัญอันใด เพราะตัวผู้บริหารสูงสุดคือนายกรัฐมนตรีมักจะไม่ได้มาจากการเลือกตั้งโดยตรง คือ ไม่ได้เป็นผู้แทนราษฎรแต่เป็นบุคคลที่ได้รับการสนับสนุนจากข้าราชการหรือกองทัพ

        การปกครองเช่นนี้ผู้กุมอำนาจทางการเมืองการบริหารงานทั่วไปอยู่ในมือของข้าราชการประจำ เพราะถือตัวว่าเป็นผู้มีข้อมูล ความรู้ความชำนาญ เหนือกว่าราษฎรทั่วไป ข้าราชการทหารและข้าราชการพลเรือนจึงอาศัยพึ่งพาซึ่งกันและกัน อำนาจทางการเมืองของไทยในช่วงเวลาดังกล่าว ตกอยู่ในมือของกลุ่มข้าราชการระดับสูงซึ่งถือว่าเป็นชนชั้นนำโดยไม่ยอมให้ประชาชนหรือกลุ่มการเมืองนอกระบบราชการเข้ามามีส่วนร่วมเลย ทำให้ไม่มีกลุ่มการเมืองมาคอยควบคุมคัดค้านการดำเนินงานทางการเมือง ผลคือทำให้ข้าราชการและชนชั้น นำทางการเมืองไทยเหล่านี้ได้ประโยชน์อย่างมหาศาลจาก การแสวงหา รักษาและใช้อำนาจทางการเมืองที่อาจกล่าวได้ว่าอำนาจดังกล่าวนั้นได้มาด้วยความไม่ชอบธรรม

       ช่วงเวลานั้น อำนาจทางการเมืองตัดสินโดยวิธีการใช้กำลังเป็นเครื่องมือและที่สำคัญคือเมื่อได้รับอำนาจแล้วก็ไม่คิดที่จะถ่ายโอนอำนาจไปให้กับประชาชนตามเจตนารมณ์ของการปกครองในระบอบประชาธิปไตยที่อำนาจอธิปไตยเป็นของประชาชน ดังที่พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 7 ได้กล่าวไว้เมื่อครั้งสละราชสมบัติว่า “ข้าพเจ้าเห็นว่า คณะรัฐบาลและพวกพ้อง ใช้วิธีการปกครองซึ่งไม่เห็นถูกต้องตามหลักการของเสรีภาพในตัวบุคคลและหลักความยุติธรรม ตามความเข้าใจและยึดถือของข้าพเจ้า ข้าพเจ้าไม่สามารถที่จะยินยอมให้ผู้ใด คณะใด ใช้วิธีการปกครองอย่างนั้นในนามของข้าพเจ้าต่อไปได้ ข้าพเจ้ามีความเต็มใจที่จะสละอำนาจ อันเป็นของข้าพเจ้าอยู่แต่เดิมให้แก่ราษฎรโดยทั่วไป แต่ข้าพเจ้าไม่ยินยอมยกอำนาจทั้งหลายของข้าพเจ้าให้แก่ ผู้ใด คณะใด โดยเฉพาะเพื่อใช้อำนาจนั้นโดยสิทธิ์ขาด และโดยไม่ยอมฟังเสียงอันแท้จริงของประชาราษฎร”

       ข้อเท็จจริงที่ชี้ให้เห็นถึงการเมืองแบบอำมาตยาธิปไตยของไทยอีกประการคือ ตั้งแต่การเปลี่ยนแปลงการปกครองของไทยเมื่อวันที่ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2475 เป็นต้น มาจนถึงการชุมนุมเรียกร้องประชาธิปไตยเมื่อวันที่ 14 ตุลาคม 2516 ซึ่งเป็นระยะเวลากว่า 42 ปี นายกรัฐมนตรีส่วนใหญ่ของไทย มาจากทหาร ข้าราชการพลเรือน และมีที่มาจากการปฏิวัติ รัฐประหารโดยประชาชนไม่ค่อยได้เข้ามามีส่วนร่วมหรือมีบทบาทในทางการเมือง ในยุคอำมาตยาธิปไตยนี้ประเทศไทยมีนายกรัฐมนตรี 11 คน และเป็นนายกรัฐมนตรีที่มีที่มาจากการปฏิวัติรัฐประหารถึง 6 คน อีก 5 คนที่เหลือมาจากสถานการณ์เป็นใจ ได้เป็นเพราะพวกที่มาจากการรัฐประหาร รับมือปัญหาต่างๆในการบริหารไม่ได้จนต้องลาออกไปเอง แต่ที่สุดแล้ว ก็คัดเลือกกันเองเลือกตัวบุคคลขึ้นมาใหม่ในหมู่ข้าราชการและกองทัพอยู่ดี

       การรัฐประหารหรือการแก้ไขปัญหาหาทางออกไม่ได้ สองเหตุผลนี้ ทำให้การเมืองไทยที่รัฐบาลแต่ล่ะชุดในช่วงนั้น มักจะเป็นรัฐบาลผสมมีอายุการทำงานที่สั้น เปลี่ยนแปลงตัวผุ้นำตลอดเวลา ทำให้ระบบราชการทหารและพลเรือนยึดกุมบทบาทในการเมืองไทยมาโดยตลอด

       การเมืองไทยไม่ค่อยมีการเปลี่ยนแปลง วนเวียนอยู่ในวงจรของการรัฐประหาร และก่อกบฏเพื่อยึดอำนาจจากรัฐบาลโดยทหารไม่ได้มีการพัฒนารูปแบบประชาธิปไตยให้ก้าวหน้า

       นักวิชาการชาวอเมริกันชื่อ เฟรดริกส์ (Fred Riggs) นักวิชาการชาวอเมริกันชื่อ เฟรดริกส์ (Fred Riggs) ผุ้ซึ่งเคยทำวิจัยเกี่ยวกับเรื่องการเมืองประเทศไทยและฟิลิปินธ์ มองว่าการเมืองไทยช่วง ปี พ.ศ. 2475-2516 เป็นแบบรัฐราชการเนื่องจากมีการสร้างสังคมขึ้นมาสองแบบคือ สังคมแบบดั้งเดิม และสังคมแบบอุปถัมภ์ ในความคิดของ Riggs รัฐราชการ คือ ระบบที่อยู่กึ่งกลางระหว่างสังคมดั้งเดิมและสังคมสมัยใหม่ สิ่งที่เกิดขึ้นกับการเมืองไทยในช่วงระหว่างปี พ.ศ.2475-2516 มีลักษณะเด่น 3 ประการ

       1. การเมืองไทยเป็นเวทีที่มีผู้นำเพียงไม่กี่คน
       2. การเมืองไม่ค่อยเปลี่ยนแปลงและวนเวียนอยู่ในกำมือคนกลุ่มเดียว
       3. การเมืองมีลักษณะวัฒนธรรมการเมืองแบบไพร่ฟ้า (The Subject Political Culture) ที่บุคคลมีหรือไม่มีความรู้ความเข้าใจต่อระบบการเมืองก็ตาม ไม่สนใจที่จะมีส่วนร่วมทางการเมืองในตลอดทุกกระบวนการ และไม่มีความรู้สึกว่าตนเองมีความหมายหรืออิทธิพลต่อระบบการเมือง โดยมีพฤติกรรมยอมรับและเชื่อฟังตามขนบธรรมเนียมที่สืบทอดกันมา ยอมปฏิบัติตามอำนาจรัฐ โดยไม่มีข้อแม้ หรือขอสงสัยในสิทธิเสรีภาพของตน

       ซึ่งตัวผู้เขียนก็เห็นว่า ลักษณะเด่นในข้อ 3 ที่ฝรั่งมั่งค่าวิเคราะห์ประเทศไทยนั้น ยังคงมีอยู่ในปัจจุบัน และทำให้ระบอบการปกครองลักษณะนี้ ยังคงมีอำนาจชี้นำสังคมการเมืองอยู่

       ถ้าจะกล่าวอย่างเป็นธรรม ระบอบอำมาตยาธิปไตย ก็ไม่ได้เป็นคำที่ผิดร้ายแรงอะไรเหมือนอย่างที่ฝ่ายการเมืองในปัจจุบันนำคำๆนี้มากล่าวโจมตีอีกฝ่ายในปัจจุบัน เพราะมันเป็นเพียงแนวคิดและวิธีปฏิบัติของคนส่วนหนึ่ง ที่ยังยึดติดกับธรรมเนียมปฏิบัติจากอดีต

       ที่ผิดจริงๆ  มีแค่อย่างเดียว คือ ผิดกับหลักการของระบอบประชาธิปไตย ที่ให้ความสำคัญกับความเท่าเทียมกันทางสิทธิเสรีภาพของบุคคลที่อยู่ร่วมกันในสังคม ซึ่งนั้นทำให้ประเทศไทยกลายเป็นประเทศประชาธิปไตย ที่ตลกขบขัน ในสายตาอารยะประเทศ หัวเราะเราะเยาะกับข้ออ้างว่า เป็นประชาธิปไตยแบบไทยๆ ที่ไม่จำเป็นต้องเหมือนชาติใดในโลก

       ข้าราชการเอง คนเก่งๆก็มีอยู่ คนดีๆก็มีมาก เหมือนกับทุกอาชีพทุกวงการ แต่ทุกคนเป็นคนเท่ากัน มีสิทธิเสรีภาพเท่าเทียมกัน ดังนั้นไม่จำเป็นเลยที่จะต้องสร้างระบบขึ้นมารองรับสถานะของตัวเองให้อยู่สูงกว่าคนอื่นในสังคม ด้วยระบอบอำมาตยาธิปไตย

       โลกหมุนแล้ว แต่ไทยไม่ยอมหมุนตาม จึงเป็นอย่างอื่นไปไม่ได้ นอกจากประเทศรั้งท้าย ทั้งๆที่ช่วงเวลานั้นไทยเป็นชาติที่มีศักยภาพระดับแถวหน้าของเอเชีย แต่กลับพัฒนาก้าวหน้าได้น้อยกว่าที่ควรเป็น ส่งผลให้ทุกวันนี้ ระยะห่างจากการเป็นประเทศแถวหน้าของเอเชีย ถูกยืดขยายจนไม่มีทีท่าว่าจะตามทัน

---

       ทิ้งท้ายสักนิดว่า ความจริงผมแต่งโคลงสี่สุภาพไว้บทหนึ่ง ตั้งใจจะเอามาประกอบบทความชิ้นนี้ แต่จนใจที่ถ้อยคำนั้นหาคำที่ละมุนละไมมาสื่อความหมายไม่ได้ เลยตัดสินใจไม่ใส่มาให้ท่านที่เข้ามาอ่านได้อ่านกันนะครับ

แต่แค่นี้ก็คงต้องวัดใจกัน ว่าบทความนี้จะอยู่รอดตลอดฝั่งหรือไม่........จะรอดไหมหว่า ไอ้พระรอง

ขอบคุณครับ
นายพระรอง