ความยิ่งใหญ่ของเจ้าอาณานิคมในอดีต ยิ่งใหญ่แค่ไหนกัน

เนื่องจากประเทศไทยรอดพ้นจากลัทธิล่าอาณานิคมมาได้ นำความภาคภูมิใจให้แก่คนไทยในปัจจุบัน แต่สิ่งที่ชวนสงสัยอย่างหนึ่งก็คือประเทศเจ้าอาณานิคมในอดีตมีความยิ่งใหญ่แค่ไหน ผมจึงไปรวบรวมข้อมูลมาให้ศึกษากันดังต่อไปนี้

🗺️ การจัดอันดับพื้นที่อาณานิคม (เรียงจากมากไปน้อย)

ประเทศที่ครองพื้นที่อาณานิคมได้มากที่สุด มักจะหมายถึง จักรวรรดิบริติช (British Empire) ซึ่งมีขนาดใหญ่ที่สุดในประวัติศาสตร์โลก ส่วนประเทศที่ได้ครองพื้นที่น้อยกว่า มักจะเป็นประเทศที่เข้าร่วมการล่าอาณานิคมในยุคหลังหรือได้ส่วนแบ่งพื้นที่น้อยกว่า โดยเฉพาะในทวีปแอฟริกา

1️⃣ กลุ่มที่ครอบครองพื้นที่มากที่สุด

สหราชอาณาจักร (United Kingdom) / จักรวรรดิบริติช

พื้นที่ครอบครองมากที่สุด: มีพื้นที่ครอบครองกว่า 35.5 ล้าน ตร.กม. ในช่วงปี 1920 คิดเป็นประมาณ 26% ของพื้นที่โลก
อาณานิคมหลัก: อินเดีย ออสเตรเลีย แคนาดา ส่วนใหญ่ของแอฟริกาตะวันออกและแอฟริกาใต้
คำกล่าวที่ว่า "ดวงอาทิตย์ไม่เคยตกดินในจักรวรรดิอังกฤษ" สะท้อนถึงขนาดอันมหาศาลของอาณานิคมที่กระจายอยู่ทั่วโลก

2️⃣ ฝรั่งเศส (France) / จักรวรรดิอาณานิคมฝรั่งเศส

พื้นที่ครอบครอง: ประมาณ 11.5 ล้าน ตร.กม. ในช่วงปี 1920 (รองจากอังกฤษ)
อาณานิคมหลัก: อินโดจีน (เวียดนาม ลาว กัมพูชา) แอฟริกาตะวันตกและแอฟริกาเหนือส่วนใหญ่ (แอลจีเรีย โมร็อกโก)

3️⃣ กลุ่มที่ครอบครองพื้นที่น้อยกว่า

ในกลุ่มมหาอำนาจยุโรปที่เข้าแข่งขันในการล่าอาณานิคมช่วงปลายศตวรรษที่ 19 (The Scramble for Africa) ประเทศที่เข้าร่วมล่าอาณานิคมในภายหลังและมีส่วนแบ่งพื้นที่อาณานิคมน้อยกว่า เมื่อเทียบกับอังกฤษ ฝรั่งเศส และสเปน/โปรตุเกส (ซึ่งมีมาตั้งแต่ยุคแรก) ได้แก่

เยอรมนี (Germany)
เป็นมหาอำนาจที่รวมประเทศได้ช้าและเข้าร่วมการล่าอาณานิคมในยุคหลัง โดยได้พื้นที่รวมประมาณ 2.6 ล้าน ตร.กม. (ก่อนสงครามโลกครั้งที่ 1)
อาณานิคมหลัก: แอฟริกาตะวันตกเฉียงใต้ (นามิเบีย) แคมารูน และแทนกันยิกา (แทนซาเนีย)

อิตาลี (Italy)
อิตาลีก็เข้าร่วมการล่าอาณานิคมในแอฟริกาเช่นกัน แต่ได้พื้นที่น้อยกว่า โดยได้ดินแดนอย่างลิเบีย เอริเทรีย และโซมาเลีย

เบลเยียม (Belgium)
แม้จะมีดินแดนขนาดเล็ก แต่ก็เข้าครอบครองพื้นที่ขนาดใหญ่ในแอฟริกาคือ คองโก (ปัจจุบันคือสาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโก) ซึ่งถือเป็นอาณานิคมส่วนตัวของกษัตริย์ Leopold II ในช่วงแรก ก่อนจะกลายเป็นอาณานิคมของเบลเยียมในภายหลัง

โปรตุเกส (Portugal)
เป็นหนึ่งในชาติแรกๆ ที่เริ่มล่าอาณานิคม แต่ในยุคหลังมีอาณานิคมเหลือในแอฟริกา เช่น แองโกลาและโมซัมบิก

สรุปโดยรวม: จักรวรรดิบริติช เป็นผู้ครองพื้นที่อาณานิคมได้มากที่สุดในยุคล่าอาณานิคมยุคใหม่ ส่วนประเทศอย่างเยอรมนี, อิตาลี, หรือเบลเยียม ถือเป็นกลุ่มที่ได้พื้นที่น้อยกว่า เมื่อเทียบกับอังกฤษและฝรั่งเศส

พออ่านมาถึงตรงนี้หลายคนอาจสงสัยว่าแล้วสเปน เนเธอร์แลนด์ รัสเซีย หายไปไหน ทำไมไม่พูดถึง เหตุผลก็คือข้อมูลข้างต้นเป็นอาณานิคมช่วงปลายศตวรรษที่ 19 และการจัดอันดับมหาอำนาจอาณานิคมโลกตามขนาดพื้นที่นั้นมักจะซับซ้อนเนื่องจากช่วงเวลาที่นับเป็น "จุดสูงสุด" ของแต่ละจักรวรรดิ และลักษณะของจักรวรรดิ (เช่น การขยายตัวบนแผ่นดินหรือโพ้นทะเล)

เมื่อตัดอังกฤษและฝรั่งเศสออกไป  นี่คือการจัดอันดับเจ้าอาณานิคมยุโรปที่เคยครอบครองพื้นที่มากที่สุด (จากมากไปหาน้อย) โดยใช้ขนาดพื้นที่สูงสุดที่เคยควบคุม ได้แก่


ข้อสังเกตเพิ่มเติม

1.  รัสเซีย: แม้จะมีขนาดใหญ่ที่สุด แต่จักรวรรดิรัสเซียมักถูกจัดเป็น จักรวรรดิบนแผ่นดินใหญ่ (Contiguous Empire) ซึ่งขยายอาณาเขตเชื่อมต่อกับประเทศแม่ ต่างจากจักรวรรดิอื่น ๆ ที่เน้นการครอบครองดินแดนโพ้นทะเล (Overseas Colonies)

2.  สเปน: แม้จะมีพื้นที่ใหญ่เป็นอันดับสองในรายการนี้ แต่จุดสูงสุดของจักรวรรดิสเปน (ค.ศ. 1810) เป็นช่วงที่อาณานิคมในอเมริกาใต้กำลังเริ่มเรียกร้องเอกราช ซึ่งนำไปสู่การสูญเสียอาณาเขตส่วนใหญ่ไปอย่างรวดเร็วหลังปีนั้น

3.  เนเธอร์แลนด์ (ดัตช์): ถึงแม้จะอยู่อันดับ 4 ในแง่ของขนาดพื้นที่รวม แต่ จักรวรรดิดัตช์ ถือเป็นหนึ่งในจักรวรรดิที่มี มูลค่าทางเศรษฐกิจ สูงที่สุดในโลก โดยเฉพาะจากความมั่งคั่งของเครื่องเทศและทรัพยากรธรรมชาติในอินโดนีเซีย (Dutch East Indies)

4.  เยอรมนีและเบลเยียม: ทั้งสองประเทศเข้าสู่การแข่งขันล่าอาณานิคมในแอฟริกา ค่อนข้างช้า (ช่วงปลายศตวรรษที่ 19) ทำให้ได้ดินแดนที่มีขนาดเล็กกว่า แต่ก็ยังคงสร้างผลกระทบที่รุนแรงต่อแอฟริกา (โดยเฉพาะคองโกของเบลเยียม)