ลูกจ้างมีสิทธิเรียกร้องโบนัสได้หรือไม่ นายจ้างมีหน้าที่ต้องจ่ายโบนัสได้หรือไม่

กระทู้นี้จะไม่พูดถึงประเด็นเรื่องความถูกผิดในแง่จริยธรรม หรือในแง่ความสมควรว่าลูกจ้างควรจะออกมาเรียกร้องโบนัสหรือไม่

แต่จะพูดกันเฉพาะประเด็นข้อกฎหมายเท่านั้น

ฉะนั้น ถ้าใครจะพูดนอกประเด็น ก็รบกวนช่วยกดออกจากระทู้นี้ไปครับ

*************************

เห็นหลายคนหรือในช่องติ๊กต็อกหลายช่องเลย ออกมาบอกว่า ตามกฎหมายแล้ว ลูกจ้างไม่มีสิทธิออกมาเรียกร้องโบนัส เพราะเป็นสิทธิของนายจ้างเพียงฝ่ายเดียวเท่านั้นที่จะจ่ายหรือไม่จ่าย ก็ได้ เพราะโบนัส ไม่ใช่เงินเดือน ไม่ใช่ค่าจ้างตามกฎหมายคุ้มครองแรงงานที่นายจ้างมีหน้าที่ต้องจ่ายตามกฎหมายหรือตามสัญญาจ้างแรงงานา

ข้อความนี้ ถูกต้องบางส่วนครับ แต่ไม่ถูก 100%

ในทางกฎหมายแรงงาน  สำหรับผุ้ที่เคยเรียนกฎหมายแรงงานมา  คงจะเคยได้ศึกษาถึงเรื่อง "สภาพการจ้าง"

"สภาพการจ้าง" นี้ เป็นสิ่งสำคัญ  ซึ่ง สภาพการจ้าง อาจจะเกิดขึ้นโดยลายลักษณ์อักษรในสัญญาจ้างแรงงาน  ในข้อบังคับการทำงานของนายจ้าง ในระเบียบบริษัทที่นายจ้างกำหนดขึ้น  หรืออาจจะเกิด "โดยปริยาย" ผ่านการปฏิบัติระหว่างนายจ้างกับลูกจ้างเป็นระยะเวลาที่นานเพียงพอ

เมื่อเกิด "สภาพการจ้าง" ขึ้นแล้ว ไม่ว่าจะโดยลายลักษณ์อักษรที่ชัดเจน หรือแม้แต่จะโดยปริยาย   นายจ้างไม่มีสิทธิไปปรับลดหรือยกเลิกสภาพการจ้างนั้นลงในทางที่ไม่เป็นคุณแก่ลูกจ้าง โดยที่ไม่ได้รับความยินยอมจากลูกจ้าง

ในเรื่องโบนัส ก็เช่นกัน  ซึ่งถูกต้องครับ  โดยกฎหมายแล้ว นายจ้างไม่มีหน้าที่ต้องจ่ายโบนัสให้แก่ลูกจ้าง และเป็นสิทธิของนายจ้างฝ่ายเดียวที่จะพิจารณาจ่ายโบนัสให้แก่ลูกจ้าง  แต่ถ้านายจ้างผูกมัดตัวเองด้วยการกำหนดไว้ในโฆษณาตอนรับสมัครงาน เช่นว่า มีโบนัสให้ทุกปี ไม่ต่ำกว่าปีละ 3 เท่าของเงินเดือน หรือกำหนดไว้ในระเบียบสวัสดิการของบริษัทว่า บริษัทจะจ่ายโบนัสทุกปีไม่ต่ำกว่าปีละ 6 เท่าของเงินเดือน  อย่างนี้ ไม่ใช่สิทธิของนายจ้างแล้ว แต่เป็นภาระผูกพันโดยข้อตกลงหรือสัญญา

หรืออีกกรณีนึง คือ กรณีที่บริษัทนายจ้างมีการจ่ายโบนัสให้แก่ลูกจ้างเป็นจำนวน 6 เท่าของเงินเดือนติดต่อกันมาทุกปีเป็นเวลานานหลายปีโดยไม่คำนึงถึงผลประกอบการ หรือตัวแปรอื่น   เช่นนี้ ก็จะถือว่า ทำให้เกิด "สภาพการจ้างโดยปริยาย" ขึ้น ซึ่งจะทำให้มีผลผูกพันแก่นายจ้าง  ถ้าต่อมา เช่นในปีนี้ นายจ้างลดเงินโบนัสจาก 6 เดือน เหลือเพียง 3 เดือน ในขณะที่ยังคงมีผลประกอบการดี ไม่ได้ด้อยลง  อย่างนี้ ลูกจ้างมีสิทธิเรียกร้องให้นายจ้างจ่ายโบนัสในอัตราเดิมได้

เคยมีคดีเรื่องนึงที่นายจ้างและลูกจ้างพิพาทกันเรื่องที่นายจ้างออกประกาศจ่ายเงินโบนัสประจำปีโดยลดเงินโบนัสลงจากเดิมที่เคยจ่ายติดต่อกันมาเป็นเวลาหลายปี  ลูกจ้างเลยรวมตัวไปฟ้องศาลแรงงาน และขึ้นไปสู่ศาลฎีกา

ศาลฎีกา แผนกคดีแรงงาน พิพากษาให้ลูกจ้างชนะคดี
"โจทก์ทั้งหมดและจำเลยมีการตกลงเกี่ยวกับการจ่ายเงินโบนัสให้แก่ลูกจ้างทุกปีตลอดมาจนเป็นปกติวิสัยโดยไม่ได้ยึดถือหรือคำนวณจากผลประกอบการหรือกำไรสุทธิเป็นเกณฑ์ แต่ยึดอายุงานและความขยันหมั่นเพียรไม่ขาด สาย ป่วย ลา เกินกำหนด เป็นสำคัญ จึงถือได้ว่าเป็นสภาพการจ้างที่ตกลงกันโดยปริยายซึ่งมีผลผูกพันโจทก์ทั้งหมดดังกล่าวและจำเลยให้ต้องปฏิบัติตาม จำเลยจะออกประกาศ ระเบียบหรือกฎเกณฑ์ใดให้ขัดหรือแย้งกับสภาพการจ้างเรื่องการจ่ายเงินโบนัสนั้นไม่ได้เว้นแต่จะได้รับความยินยอมจากลูกจ้าง เมื่อจำเลยออกประกาศเรื่องการจ่ายเงินโบนัสประจำปี 2544 ไม่เป็นคุณแก่โจทก์ทั้งหมดมากกว่าสภาพการจ้างเดิม ประกาศของจำเลยฉบับดังกล่าวจะมีผลใช้บังคับแก่โจทก์รายใดจึงขึ้นอยู่กับโจทก์รายนั้น ๆ ให้ความยินยอมรับเอาเงินโบนัสตามประกาศของจำเลยเป็นสำคัญ

เงินโบนัสประจำปีมีประเพณีปฏิบัติกำหนดจ่ายภายในวันสิ้นปี จึงเป็นหนี้ที่มีกำหนดชำระตามวันแห่งปฏิทิน ดังนั้น โจทก์รายที่ยังไม่ได้รับเงินโบนัส และโจทก์รายที่ได้รับเงินโบนัสประจำปีไปแล้วบางส่วน เมื่อถึงกำหนดจ่ายเงินโบนัสประจำปี จำเลยมีหน้าที่ต้องจ่ายเงินโบนัสให้แก่โจทก์ดังกล่าว   การที่จำเลยไม่จ่ายจึงตกเป็นผู้ผิดนัด แม้ได้ความว่าจำเลยได้ปิดประกาศเรื่องการจ่ายเงินโบนัสให้ลูกจ้างทราบอันอาจถือได้ว่าเป็นการปฏิบัติการขอชำระหนี้ก็ตาม แต่ตามประกาศนั้นกำหนดเงินโบนัสที่จะจ่ายน้อยกว่าสิทธิที่โจทก์แต่ละรายจะพึงมีสิทธิได้รับตามข้อตกลงในส่วนที่เป็นสภาพการจ้าง การที่โจทก์เหล่านั้นปฏิเสธจึงมีมูลเหตุอันจะอ้างกฎหมายได้ ทั้งกรณีถือไม่ได้ว่าโจทก์สละสิทธิในการรับเงินโบนัสประจำปีพิพาท เมื่อจำเลยไม่จ่ายเงินโบนัสประจำปีตามวันที่กำหนดย่อมตกเป็นผู้ผิดนัดต้องรับผิดชำระดอกเบี้ยแก่โจทก์"