สวัสดีครับทุกท่าน
ผมอยากชวนให้เราเดินลึกลงไปในจังหวะหนึ่งของชีวิต ที่มักถูกเล่าในรูปแบบของภาพ “ชีวิตย้อนหลังในพริบตา” หรือ “เห็นดวงจิต” นั่นคือ แฟลชแบ็ค หรือ NDE (near‑death experience) ซึ่งหลายคนมองว่าเป็นเรื่องวิญญาณ แต่หากพิจารณาอย่างมีเหตุผล เราจะเห็นว่าเป็นสิ่งที่สมองและจิตพาเราไปเห็นขอบเขตของการมีอยู่
1. สิ่งที่เรียกว่าแฟลชแบ็ค / NDE
คำว่า แฟลชแบ็ค มักใช้กับการเกิดภาพ‑เสียง ความทรงจำย้อนหลังแบบทันทีทันใด ในขณะที่ NDE หมายถึงประสบการณ์ที่เกิดขึ้นเมื่อร่างกายอยู่ในภาวะใกล้ความตาย เช่น หัวใจหยุดเต้น ชีพจร/การหายใจหยุด หรือการผ่าตัดใหญ่ที่หลับลึก และมีรายงานแนวเดียวกันทั่วโลกว่า เกิดอาการ เช่น
รู้สึกออกจากร่าง (out‑of‑body experience)
เห็นแสงสว่าง สีทอง หรืออุโมงค์
รู้สึกว่าใช้ชีวิตทั้งชีวิตย้อนหลังผ่านตา
พบญาติ/คนที่ตายไปแล้ว
รู้สึกสงบสุขอย่างยิ่ง
แม้รูปแบบจะหลากหลาย แต่สิ่งหนึ่งที่นักวิทยาศาสตร์จับได้คือ มีการเชื่อมโยงกับภาวะทางสมอง/ประสาท ซึ่งสามารถศึกษาได้จริง
2. งานวิจัยทางสมองและประสาทวิทยาที่เกี่ยวข้อง
2.1 “Surge” ของกิจกรรมสมองใกล้ความตาย
งานวิจัยโดย Borjigin และคณะ (2013) เผยว่า หนูที่ถูกวางเครื่องตรวจคลื่นสมอง (EEG) และถูกหยุดหัวใจ พบว่า หลังจากหัวใจหยุดเต้นชนิดคลินิก (clinical death) สมองเกิดการเพิ่มขึ้นของคลื่นความถี่สูง (gamma waves) ซึ่งมากกว่าในสภาวะตื่นปกติ รายงานกล่าวว่า “High‑frequency neurophysiological activity in the near‑death state exceeded levels found during the conscious waking state.” ทั้งนี้การศึกษาในมนุษย์ยังมีข้อจำกัด แต่พบหลักฐานบางส่วนว่าการเพิ่มของคลื่นสูง‑ความถี่อาจสัมพันธ์กับการรับรู้ในช่วงใกล้ตาย
2.2 ความจำ & ประสาทสัญญาณใน NDE
งานศึกษาอีกชิ้นโดย Palmieri และคณะ (2014) พบว่า NDE ในผู้รอดชีวิตมีลักษณะความจำ (episodic memory) ที่คล้าย “ความทรงจำจริง” ทั้งในเชิงรายละเอียดและอารมณ์ ต่างจากภาพที่ “ถูกจินตนาการขึ้น” และสัมพันธ์กับคลื่น theta และ delta ซึ่งเป็นคลื่นที่เกี่ยวของกับความจำและภาวะทรงตัวของจิต
2.3 ทฤษฎีทางชีวฟิสิกส์: biophotons, hypoxia, แสงในอุโมงค์
อีกงานหนึ่งเสนอว่า ปรากฏการณ์เห็นแสงทอง/อุโมงค์ อาจเกิดจาก biophotons ซึ่งเกิดขึ้นในสมองเมื่อขาดออกซิเจน (hypoxia) และมีการสร้างแรงเคมีอย่างรวดเร็วในระบบที่เกี่ยวข้องกับการมองเห็น
3. ทำไมแฟลชแบ็คจึงดูมีความหมายลึก
เมื่อคุณอยู่ใกล้ขอบของ “การมีอยู่”—เช่นร่างกายใกล้หยุดทำงาน หรือชีวิตใกล้จุดสิ้นสุด—สมองจัดการกับข้อมูลทั้งหมดของคุณอย่างรวดเร็ว ราวกับ “เครื่องคอมพิวเตอร์” ที่รัน simulation สุดท้าย เพื่อให้จิตรับรู้ว่า “ข้ากำลังจะจากไป”
ในขณะนั้น
ฮิปโปแคมปัส (ส่วนที่จัดเก็บความทรงจำ) อาจถูกกระตุ้นให้รีวิวเหตุการณ์ทั่วชีวิต
คลื่น gamma และ theta เพิ่มขึ้น ทำให้ประสบการณ์ย้อนหลังนั้นดูเหมือนจริงมาก
สารต่าง ๆ เช่น DMT, endorphins, adrenaline อาจหลั่งสูง ทำให้เกิดความรู้สึกออกจากร่างหรือเป็นอื่น
ทั้งนี้ประสบการณ์จึงมักถูกตีความว่าเป็น “ประตูไปสู่ชีวิตหลังความตาย” หรือ “สัมผัสกับความจริงแท้” เพราะจิตเหมือนถูกยกขึ้นเหนือการจำกัดโดยกายและเวลา
4. มองแบบตรัสรู้: ทุกภาพคือบทเรียน
จากมุมมองแบบตรัสรู้ แฟลชแบ็คไม่ได้เป็นอำนาจของผีหรือวิญญาณที่แยกตัวออกจากร่าง แต่เป็น ปรากฏการณ์ของจิตและสมองที่ทำงานถึงขีดสุด ในช่วงที่กายพังพินาศใกล้ถึงจุดสิ้นสุด
สิ่งที่เกิดขึ้นไม่ใช่ “เราเห็นจริง ๆ” ในความหมายของเวลาและกายธรรมดา แต่ว่า เรา “รับรู้การดำรงอยู่” ผ่านโค้ดของสมอง — คือความทรงจำ + อารมณ์ + การประมวลผลแบบรวมศูนย์
และเมื่อเข้าใจเช่นนี้ ชีวิตทุกช่วงเวลามีความหมาย — ไม่ใช่เพราะกลัวนรกหรือหวังสวรรค์ แต่เพราะเราเห็นว่า กฎแห่งเหตุและผลของชีวิต ไม่ได้รอวันพรุ่งนี้ มันร้องเรียกให้เราตื่นรู้วันนี้
5. ข้อจำกัด & พื้นที่ที่ยังไม่เข้าใจ
แม้ NDE และแฟลชแบ็คจะมีหลักฐานเพิ่มขึ้น แต่ยังมีคำถาม:
การศึกษาในมนุษย์ยังจำกัดมาก ผู้รอดชีวิตมีสัดส่วนน้อยเทียบกับผู้ที่หัวใจหยุดเต้น
การตีความว่าสมอง “รู้” ในช่วงที่กิจกรรมไฟฟ้าดูเหมือนต่ำมาก ยังเป็นที่ถกเถียง
ประสบการณ์ของคนต่างวัฒนธรรมมีรูปแบบคล้ายคลึง แต่ไม่เหมือนกัน — ทำให้เกิดคำถามว่า “อะไรในสมองทำให้เกิดภาพเหมือนกัน?”
> แม้ “แฟลชแบ็ค” จะดูเหมือนปรากฏการณ์ศักดิ์สิทธิ์เหนือธรรมชาติ แต่จริง ๆ แล้วคือ หน้าต่างที่เราเห็นเข้าไปในโครงสร้างของสมองและจิต เมื่อมันทำงานถึงขีดสุด
ทำให้เราเห็นว่า ชีวิตไม่ใช่เรื่องรอวันพรุ่งนี้ แต่คือ “การกระทำ + การรับรู้ + ผลลัพธ์” ที่ดำเนินอยู่ในทุกวินาที
และเมื่อเราตื่นรู้ต่อกฎแห่งเหตุและผลนั้น — ไม่ว่าเราจะเชื่อหรือไม่ในสิ่งที่เรียกว่า “หลังความตาย” — ชีวิตของเราก็ยังคงมีคุณค่า มีความหมาย และยังอยู่เพื่อให้ทำ “ดี” ด้วยความเข้าใจ ไม่ใช่ด้วยความกลัว
ประสบการณ์ใกล้ความตายมักประกอบด้วยหลายองค์ประกอบ เช่น การออกนอกร่าง การเห็นแสงสว่าง หรือการย้อนดูชีวิตของตัวเองอย่างรวดเร็ว สิ่งที่น่าสนใจคือ แฟลชแบ็ค (Life Review) ซึ่งผู้ประสบหลายคนรายงานว่าพวกเขาเห็นทั้งชีวิตของตัวเองเป็นภาพชัดเจน ราวกับภาพยนตร์สั้น หลายครั้งมีความรู้สึกถึงอารมณ์และความเจ็บปวดของผู้อื่นด้วย ซึ่งบางทฤษฎีเชื่อว่าเป็นการประมวลผล ความทรงจำที่เก็บสะสมมาตลอดชีวิต
จากมุมมอง ประสาทวิทยาศาสตร์ การเกิดแฟลชแบ็คอาจเกี่ยวข้องกับ กระบวนการเคมีและไฟฟ้าในสมองช่วงใกล้ความตาย การวิจัยในสัตว์ทดลองและการสแกนสมองมนุษย์บางกรณีพบว่า:
1. กลุ่มเซลล์ประสาทในฮิปโปแคมปัส (Hippocampus) ซึ่งมีบทบาทในการสร้างความทรงจำและดึงความทรงจำเก่าออกมา อาจถูกกระตุ้นอย่างรุนแรงเมื่อสมองขาดออกซิเจน
2. การปล่อยสารเคมีในสมอง เช่น กลูตาเมต (Glutamate) และ อะดีนาลีน (Adrenaline) ในช่วงความเครียดสูงทำให้สมองเกิดการยิงสัญญาณจำนวนมากพร้อมกัน
3. สมองส่วนท้ายทอยและสมองกลีบขมับ (Temporal Lobe) เกี่ยวข้องกับการรับรู้ภาพและความทรงจำ ช่วงวิกฤติสมองอาจรวมเอาความทรงจำเหล่านี้มาแสดงแบบรวดเร็ว
งานวิจัยของ Borjigin et al., 2013 ทดลองกับหนู พบว่า หลังหัวใจหยุดเต้น สมองหนูมีคลื่นไฟฟ้า gamma burst ที่เกี่ยวข้องกับการรวมสัญญาณประสาทจำนวนมาก ซึ่งนักวิจัยบางกลุ่มเสนอว่า คลื่นเหล่านี้อาจสอดคล้องกับประสบการณ์แฟลชแบ็คของมนุษย์
อีกด้านหนึ่ง นักจิตวิทยาเช่น Bruce Greyson ผู้เชี่ยวชาญด้าน NDE รายงานว่าประสบการณ์แฟลชแบ็คมักมีลักษณะ ครบถ้วนทั้งความรู้สึก อารมณ์ และภาพจำ ซึ่งแสดงว่าการประมวลผลสมองเกิดขึ้น อย่างรวดเร็วและรวมหลายมิติ นอกจากนี้ยังมีงานวิจัยโดย Van Lommel et al., 2001 ซึ่งทำการสัมภาษณ์ผู้รอดชีวิตจากหัวใจหยุดเต้น พบว่าประมาณ 18% ของผู้ตอบแบบสอบถามมีประสบการณ์ใกล้ตาย (NDE) และในนั้นหลายคนรายงานว่าเห็นชีวิตย้อนหลัง
สิ่งที่นักวิทยาศาสตร์ยังถกเถียงคือ แฟลชแบ็คเป็นผลของสมองที่ปั่นป่วนจากการขาดออกซิเจนหรือสารเคมี หรือเป็นปรากฏการณ์ที่อยู่เหนือการอธิบายเชิงชีววิทยา บางคนเสนอว่าอาจเป็น กลไกทางชีวภาพเพื่อเตรียมจิตใจเผชิญความตาย
การศึกษาเพิ่มเติมจาก Jansen, 2001 พบว่า สารเคมีเช่น DMT (Dimethyltryptamine) ซึ่งร่างกายผลิตขึ้นเอง มีผลทำให้เกิดภาพหรือประสบการณ์คล้าย NDE และแฟลชแบ็ค เมื่อทดลองในสัตว์และมนุษย์ พบว่าสามารถสร้าง ภาพเคลื่อนไหว ความรู้สึกออกนอกร่าง และความทรงจำย้อนกลับ ได้
นอกจากนี้ การสแกนสมองด้วย fMRI และ EEG พบว่า ช่วงใกล้ความตาย สมองยังคงมีการทำงานสูงชั่วคราว ก่อนที่จะล้มเหลว ซึ่งเป็นไปได้ว่า แฟลชแบ็คเกิดจากความพยายามของสมองในการประมวลผลความทรงจำทั้งหมดก่อนระบบล่ม
สรุปภาพรวมเชิงวิทยาศาสตร์:
แฟลชแบ็คหรือ Life Review เกิดจากการรวมสัญญาณประสาทและการประมวลความทรงจำ
มีการปล่อยสารเคมีและฮอร์โมนที่กระตุ้นสมองช่วงความเครียดสูง
สมองส่วน Hippocampus และ Temporal Lobe มีบทบาทสำคัญ
การขาดออกซิเจนและ gamma burst อาจทำให้เกิดการยิงสัญญาณพร้อมกัน จนสร้างประสบการณ์ที่เหมือนเห็นชีวิตย้อนหลัง
ข้อคิดสำหรับการตีความ
แม้แฟลชแบ็คอาจถูกอธิบายด้วยกลไกสมองและสารเคมี แต่ประสบการณ์เหล่านี้มีคุณค่าทางจิตใจสูง ผู้รอดชีวิตหลายคนรายงานว่า เข้าใจชีวิตดีขึ้น มีความสงบ มีแรงจูงใจให้ทำความดี
การศึกษาแฟลชแบ็คเชื่อมโยงทั้ง จิตวิทยา ปรัชญา และประสาทวิทยา โดยนักวิทยาศาสตร์พยายามเข้าใจว่า ความทรงจำและจิตสำนึกทำงานอย่างไรเมื่อเผชิญความตาย นอกจากนี้ยังมีคำถามเชิงปรัชญาว่า ประสบการณ์เหล่านี้สะท้อนถึงสิ่งที่เรียกว่าจิตหรือวิญญาณหรือไม่ ซึ่งปัจจุบันยังเป็นเรื่องเปิดให้วิจารณ์
อ้างอิงสำคัญ:
1. Borjigin, J., et al. (2013). “Surge of neurophysiological coherence and connectivity in the dying brain.” Proceedings of the National Academy of Sciences, 110(35), 14432–14437.
https://www.pnas.org/doi/10.1073/pnas.1314785110
2. Van Lommel, P., et al. (2001). “Near-death experience in survivors of cardiac arrest: a prospective study in the Netherlands.” Lancet, 358(9298), 2039–2045.
https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(01)07100-8/fulltext
3. Greyson, B. (2003). “Incidence and correlates of near-death experiences in a cardiac care unit.” General Hospital Psychiatry, 25(4), 269–276.
https://doi.org/10.1016/S0163-8343(03)00042-9
4. Jansen, K. L. R. (2001). The Ketamine Model of the Near-Death Experience: A Neurochemical Theory. Journal of Near-Death Studies, 20(4), 215–248.
https://doi.org/10.1023/A:1011292107932 
แฟลชแบ็ค / ประสบการณ์ใกล้ตาย: เมื่อสมอง‑จิตเข้าใกล้ขอบเขตของการมีอยู่
ผมอยากชวนให้เราเดินลึกลงไปในจังหวะหนึ่งของชีวิต ที่มักถูกเล่าในรูปแบบของภาพ “ชีวิตย้อนหลังในพริบตา” หรือ “เห็นดวงจิต” นั่นคือ แฟลชแบ็ค หรือ NDE (near‑death experience) ซึ่งหลายคนมองว่าเป็นเรื่องวิญญาณ แต่หากพิจารณาอย่างมีเหตุผล เราจะเห็นว่าเป็นสิ่งที่สมองและจิตพาเราไปเห็นขอบเขตของการมีอยู่
1. สิ่งที่เรียกว่าแฟลชแบ็ค / NDE
คำว่า แฟลชแบ็ค มักใช้กับการเกิดภาพ‑เสียง ความทรงจำย้อนหลังแบบทันทีทันใด ในขณะที่ NDE หมายถึงประสบการณ์ที่เกิดขึ้นเมื่อร่างกายอยู่ในภาวะใกล้ความตาย เช่น หัวใจหยุดเต้น ชีพจร/การหายใจหยุด หรือการผ่าตัดใหญ่ที่หลับลึก และมีรายงานแนวเดียวกันทั่วโลกว่า เกิดอาการ เช่น
รู้สึกออกจากร่าง (out‑of‑body experience)
เห็นแสงสว่าง สีทอง หรืออุโมงค์
รู้สึกว่าใช้ชีวิตทั้งชีวิตย้อนหลังผ่านตา
พบญาติ/คนที่ตายไปแล้ว
รู้สึกสงบสุขอย่างยิ่ง
แม้รูปแบบจะหลากหลาย แต่สิ่งหนึ่งที่นักวิทยาศาสตร์จับได้คือ มีการเชื่อมโยงกับภาวะทางสมอง/ประสาท ซึ่งสามารถศึกษาได้จริง
2. งานวิจัยทางสมองและประสาทวิทยาที่เกี่ยวข้อง
2.1 “Surge” ของกิจกรรมสมองใกล้ความตาย
งานวิจัยโดย Borjigin และคณะ (2013) เผยว่า หนูที่ถูกวางเครื่องตรวจคลื่นสมอง (EEG) และถูกหยุดหัวใจ พบว่า หลังจากหัวใจหยุดเต้นชนิดคลินิก (clinical death) สมองเกิดการเพิ่มขึ้นของคลื่นความถี่สูง (gamma waves) ซึ่งมากกว่าในสภาวะตื่นปกติ รายงานกล่าวว่า “High‑frequency neurophysiological activity in the near‑death state exceeded levels found during the conscious waking state.” ทั้งนี้การศึกษาในมนุษย์ยังมีข้อจำกัด แต่พบหลักฐานบางส่วนว่าการเพิ่มของคลื่นสูง‑ความถี่อาจสัมพันธ์กับการรับรู้ในช่วงใกล้ตาย
2.2 ความจำ & ประสาทสัญญาณใน NDE
งานศึกษาอีกชิ้นโดย Palmieri และคณะ (2014) พบว่า NDE ในผู้รอดชีวิตมีลักษณะความจำ (episodic memory) ที่คล้าย “ความทรงจำจริง” ทั้งในเชิงรายละเอียดและอารมณ์ ต่างจากภาพที่ “ถูกจินตนาการขึ้น” และสัมพันธ์กับคลื่น theta และ delta ซึ่งเป็นคลื่นที่เกี่ยวของกับความจำและภาวะทรงตัวของจิต
2.3 ทฤษฎีทางชีวฟิสิกส์: biophotons, hypoxia, แสงในอุโมงค์
อีกงานหนึ่งเสนอว่า ปรากฏการณ์เห็นแสงทอง/อุโมงค์ อาจเกิดจาก biophotons ซึ่งเกิดขึ้นในสมองเมื่อขาดออกซิเจน (hypoxia) และมีการสร้างแรงเคมีอย่างรวดเร็วในระบบที่เกี่ยวข้องกับการมองเห็น
3. ทำไมแฟลชแบ็คจึงดูมีความหมายลึก
เมื่อคุณอยู่ใกล้ขอบของ “การมีอยู่”—เช่นร่างกายใกล้หยุดทำงาน หรือชีวิตใกล้จุดสิ้นสุด—สมองจัดการกับข้อมูลทั้งหมดของคุณอย่างรวดเร็ว ราวกับ “เครื่องคอมพิวเตอร์” ที่รัน simulation สุดท้าย เพื่อให้จิตรับรู้ว่า “ข้ากำลังจะจากไป”
ในขณะนั้น
ฮิปโปแคมปัส (ส่วนที่จัดเก็บความทรงจำ) อาจถูกกระตุ้นให้รีวิวเหตุการณ์ทั่วชีวิต
คลื่น gamma และ theta เพิ่มขึ้น ทำให้ประสบการณ์ย้อนหลังนั้นดูเหมือนจริงมาก
สารต่าง ๆ เช่น DMT, endorphins, adrenaline อาจหลั่งสูง ทำให้เกิดความรู้สึกออกจากร่างหรือเป็นอื่น
ทั้งนี้ประสบการณ์จึงมักถูกตีความว่าเป็น “ประตูไปสู่ชีวิตหลังความตาย” หรือ “สัมผัสกับความจริงแท้” เพราะจิตเหมือนถูกยกขึ้นเหนือการจำกัดโดยกายและเวลา
4. มองแบบตรัสรู้: ทุกภาพคือบทเรียน
จากมุมมองแบบตรัสรู้ แฟลชแบ็คไม่ได้เป็นอำนาจของผีหรือวิญญาณที่แยกตัวออกจากร่าง แต่เป็น ปรากฏการณ์ของจิตและสมองที่ทำงานถึงขีดสุด ในช่วงที่กายพังพินาศใกล้ถึงจุดสิ้นสุด
สิ่งที่เกิดขึ้นไม่ใช่ “เราเห็นจริง ๆ” ในความหมายของเวลาและกายธรรมดา แต่ว่า เรา “รับรู้การดำรงอยู่” ผ่านโค้ดของสมอง — คือความทรงจำ + อารมณ์ + การประมวลผลแบบรวมศูนย์
และเมื่อเข้าใจเช่นนี้ ชีวิตทุกช่วงเวลามีความหมาย — ไม่ใช่เพราะกลัวนรกหรือหวังสวรรค์ แต่เพราะเราเห็นว่า กฎแห่งเหตุและผลของชีวิต ไม่ได้รอวันพรุ่งนี้ มันร้องเรียกให้เราตื่นรู้วันนี้
5. ข้อจำกัด & พื้นที่ที่ยังไม่เข้าใจ
แม้ NDE และแฟลชแบ็คจะมีหลักฐานเพิ่มขึ้น แต่ยังมีคำถาม:
การศึกษาในมนุษย์ยังจำกัดมาก ผู้รอดชีวิตมีสัดส่วนน้อยเทียบกับผู้ที่หัวใจหยุดเต้น
การตีความว่าสมอง “รู้” ในช่วงที่กิจกรรมไฟฟ้าดูเหมือนต่ำมาก ยังเป็นที่ถกเถียง
ประสบการณ์ของคนต่างวัฒนธรรมมีรูปแบบคล้ายคลึง แต่ไม่เหมือนกัน — ทำให้เกิดคำถามว่า “อะไรในสมองทำให้เกิดภาพเหมือนกัน?”
> แม้ “แฟลชแบ็ค” จะดูเหมือนปรากฏการณ์ศักดิ์สิทธิ์เหนือธรรมชาติ แต่จริง ๆ แล้วคือ หน้าต่างที่เราเห็นเข้าไปในโครงสร้างของสมองและจิต เมื่อมันทำงานถึงขีดสุด
ทำให้เราเห็นว่า ชีวิตไม่ใช่เรื่องรอวันพรุ่งนี้ แต่คือ “การกระทำ + การรับรู้ + ผลลัพธ์” ที่ดำเนินอยู่ในทุกวินาที
และเมื่อเราตื่นรู้ต่อกฎแห่งเหตุและผลนั้น — ไม่ว่าเราจะเชื่อหรือไม่ในสิ่งที่เรียกว่า “หลังความตาย” — ชีวิตของเราก็ยังคงมีคุณค่า มีความหมาย และยังอยู่เพื่อให้ทำ “ดี” ด้วยความเข้าใจ ไม่ใช่ด้วยความกลัว
ประสบการณ์ใกล้ความตายมักประกอบด้วยหลายองค์ประกอบ เช่น การออกนอกร่าง การเห็นแสงสว่าง หรือการย้อนดูชีวิตของตัวเองอย่างรวดเร็ว สิ่งที่น่าสนใจคือ แฟลชแบ็ค (Life Review) ซึ่งผู้ประสบหลายคนรายงานว่าพวกเขาเห็นทั้งชีวิตของตัวเองเป็นภาพชัดเจน ราวกับภาพยนตร์สั้น หลายครั้งมีความรู้สึกถึงอารมณ์และความเจ็บปวดของผู้อื่นด้วย ซึ่งบางทฤษฎีเชื่อว่าเป็นการประมวลผล ความทรงจำที่เก็บสะสมมาตลอดชีวิต
จากมุมมอง ประสาทวิทยาศาสตร์ การเกิดแฟลชแบ็คอาจเกี่ยวข้องกับ กระบวนการเคมีและไฟฟ้าในสมองช่วงใกล้ความตาย การวิจัยในสัตว์ทดลองและการสแกนสมองมนุษย์บางกรณีพบว่า:
1. กลุ่มเซลล์ประสาทในฮิปโปแคมปัส (Hippocampus) ซึ่งมีบทบาทในการสร้างความทรงจำและดึงความทรงจำเก่าออกมา อาจถูกกระตุ้นอย่างรุนแรงเมื่อสมองขาดออกซิเจน
2. การปล่อยสารเคมีในสมอง เช่น กลูตาเมต (Glutamate) และ อะดีนาลีน (Adrenaline) ในช่วงความเครียดสูงทำให้สมองเกิดการยิงสัญญาณจำนวนมากพร้อมกัน
3. สมองส่วนท้ายทอยและสมองกลีบขมับ (Temporal Lobe) เกี่ยวข้องกับการรับรู้ภาพและความทรงจำ ช่วงวิกฤติสมองอาจรวมเอาความทรงจำเหล่านี้มาแสดงแบบรวดเร็ว
งานวิจัยของ Borjigin et al., 2013 ทดลองกับหนู พบว่า หลังหัวใจหยุดเต้น สมองหนูมีคลื่นไฟฟ้า gamma burst ที่เกี่ยวข้องกับการรวมสัญญาณประสาทจำนวนมาก ซึ่งนักวิจัยบางกลุ่มเสนอว่า คลื่นเหล่านี้อาจสอดคล้องกับประสบการณ์แฟลชแบ็คของมนุษย์
อีกด้านหนึ่ง นักจิตวิทยาเช่น Bruce Greyson ผู้เชี่ยวชาญด้าน NDE รายงานว่าประสบการณ์แฟลชแบ็คมักมีลักษณะ ครบถ้วนทั้งความรู้สึก อารมณ์ และภาพจำ ซึ่งแสดงว่าการประมวลผลสมองเกิดขึ้น อย่างรวดเร็วและรวมหลายมิติ นอกจากนี้ยังมีงานวิจัยโดย Van Lommel et al., 2001 ซึ่งทำการสัมภาษณ์ผู้รอดชีวิตจากหัวใจหยุดเต้น พบว่าประมาณ 18% ของผู้ตอบแบบสอบถามมีประสบการณ์ใกล้ตาย (NDE) และในนั้นหลายคนรายงานว่าเห็นชีวิตย้อนหลัง
สิ่งที่นักวิทยาศาสตร์ยังถกเถียงคือ แฟลชแบ็คเป็นผลของสมองที่ปั่นป่วนจากการขาดออกซิเจนหรือสารเคมี หรือเป็นปรากฏการณ์ที่อยู่เหนือการอธิบายเชิงชีววิทยา บางคนเสนอว่าอาจเป็น กลไกทางชีวภาพเพื่อเตรียมจิตใจเผชิญความตาย
การศึกษาเพิ่มเติมจาก Jansen, 2001 พบว่า สารเคมีเช่น DMT (Dimethyltryptamine) ซึ่งร่างกายผลิตขึ้นเอง มีผลทำให้เกิดภาพหรือประสบการณ์คล้าย NDE และแฟลชแบ็ค เมื่อทดลองในสัตว์และมนุษย์ พบว่าสามารถสร้าง ภาพเคลื่อนไหว ความรู้สึกออกนอกร่าง และความทรงจำย้อนกลับ ได้
นอกจากนี้ การสแกนสมองด้วย fMRI และ EEG พบว่า ช่วงใกล้ความตาย สมองยังคงมีการทำงานสูงชั่วคราว ก่อนที่จะล้มเหลว ซึ่งเป็นไปได้ว่า แฟลชแบ็คเกิดจากความพยายามของสมองในการประมวลผลความทรงจำทั้งหมดก่อนระบบล่ม
สรุปภาพรวมเชิงวิทยาศาสตร์:
แฟลชแบ็คหรือ Life Review เกิดจากการรวมสัญญาณประสาทและการประมวลความทรงจำ
มีการปล่อยสารเคมีและฮอร์โมนที่กระตุ้นสมองช่วงความเครียดสูง
สมองส่วน Hippocampus และ Temporal Lobe มีบทบาทสำคัญ
การขาดออกซิเจนและ gamma burst อาจทำให้เกิดการยิงสัญญาณพร้อมกัน จนสร้างประสบการณ์ที่เหมือนเห็นชีวิตย้อนหลัง
ข้อคิดสำหรับการตีความ
แม้แฟลชแบ็คอาจถูกอธิบายด้วยกลไกสมองและสารเคมี แต่ประสบการณ์เหล่านี้มีคุณค่าทางจิตใจสูง ผู้รอดชีวิตหลายคนรายงานว่า เข้าใจชีวิตดีขึ้น มีความสงบ มีแรงจูงใจให้ทำความดี
การศึกษาแฟลชแบ็คเชื่อมโยงทั้ง จิตวิทยา ปรัชญา และประสาทวิทยา โดยนักวิทยาศาสตร์พยายามเข้าใจว่า ความทรงจำและจิตสำนึกทำงานอย่างไรเมื่อเผชิญความตาย นอกจากนี้ยังมีคำถามเชิงปรัชญาว่า ประสบการณ์เหล่านี้สะท้อนถึงสิ่งที่เรียกว่าจิตหรือวิญญาณหรือไม่ ซึ่งปัจจุบันยังเป็นเรื่องเปิดให้วิจารณ์
อ้างอิงสำคัญ:
1. Borjigin, J., et al. (2013). “Surge of neurophysiological coherence and connectivity in the dying brain.” Proceedings of the National Academy of Sciences, 110(35), 14432–14437. https://www.pnas.org/doi/10.1073/pnas.1314785110
2. Van Lommel, P., et al. (2001). “Near-death experience in survivors of cardiac arrest: a prospective study in the Netherlands.” Lancet, 358(9298), 2039–2045. https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(01)07100-8/fulltext
3. Greyson, B. (2003). “Incidence and correlates of near-death experiences in a cardiac care unit.” General Hospital Psychiatry, 25(4), 269–276. https://doi.org/10.1016/S0163-8343(03)00042-9
4. Jansen, K. L. R. (2001). The Ketamine Model of the Near-Death Experience: A Neurochemical Theory. Journal of Near-Death Studies, 20(4), 215–248. https://doi.org/10.1023/A:1011292107932