ว่าด้วยความเป็นไตรลักษณ์แห่งขันธ์ ๕
[๙๑] พระนครสาวัตถี ฯลฯ
– เหตุการณ์เกิดขึ้นที่กรุงสาวัตถี
ดูกรภิกษุทั้งหลาย รูปไม่เที่ยง
– ภิกษุทั้งหลายเอ๋ย “รูป” ไม่เที่ยง
สิ่งใดไม่เที่ยง สิ่งนั้นเป็นทุกข์
– สิ่งใดไม่เที่ยง สิ่งนั้นก็เป็นทุกข์
สิ่งใดเป็นทุกข์ สิ่งนั้นเป็นอนัตตา
– สิ่งใดเป็นทุกข์ สิ่งนั้นไม่ใช่ตัวตน (อนัตตา)
สิ่งใดเป็นอนัตตา เธอทั้งหลาย พึงเห็นสิ่งนั้นด้วยปัญญาอันชอบตามความเป็นจริงอย่างนี้ว่า ‘นั่นไม่ใช่ของเรา นั่นไม่เป็นเรา นั่นไม่ใช่ตัวตนของเรา’
– สิ่งใดเป็นอนัตตา เธอทั้งหลายจงเห็นสิ่งนั้นด้วยปัญญา ว่า “นั่นไม่ใช่ของเรา ไม่ใช่เป็นเรา ไม่ใช่เป็นตัวตนของเรา”
เมื่อเห็นด้วยปัญญาอันชอบตามความเป็นจริงอย่างนี้ จิตย่อมคลายกำหนัด ย่อมหลุดพ้นจากอาสวะทั้งหลาย เพราะไม่ถือมั่น.
– เมื่อเห็นด้วยปัญญาตามจริงเช่นนี้ จิตย่อมคลายความยึดติด และหลุดพ้นจากกิเลสเพราะไม่เข้าไปยึดมั่น
เวทนาไม่เที่ยง … สัญญาไม่เที่ยง … สังขารไม่เที่ยง … วิญญาณไม่เที่ยง
– เวทนา ก็ไม่เที่ยง … สัญญา ก็ไม่เที่ยง … สังขาร ก็ไม่เที่ยง … วิญญาณ ก็ไม่เที่ยง
สิ่งใดไม่เที่ยง สิ่งนั้นเป็นทุกข์ สิ่งใดเป็นทุกข์ สิ่งนั้นเป็นอนัตตา
– สิ่งใดไม่เที่ยง สิ่งนั้นเป็นทุกข์ สิ่งใดเป็นทุกข์ สิ่งนั้นไม่ใช่ตัวตน
สิ่งใดเป็นอนัตตา เธอทั้งหลายพึงเห็นสิ่งนั้น ด้วยปัญญาอันชอบตามความเป็นจริงอย่างนี้ว่า ‘นั่นไม่ใช่ของเรา นั่นไม่เป็นเรา นั่นไม่ใช่ตัวตนของเรา’
– สิ่งใดเป็นอนัตตา จงเห็นตามจริงว่า “นั่นไม่ใช่ของเรา ไม่เป็นเรา ไม่ใช่ตัวตนของเรา”
เมื่อเห็นด้วยปัญญาอันชอบตามความจริงอย่างนี้ จิตย่อมคลายกำหนัด ย่อมหลุดพ้นจากอาสวะทั้งหลาย เพราะไม่ถือมั่น.
– เมื่อเห็นตามความจริงด้วยปัญญา จิตก็คลายความกำหนัด และหลุดพ้นจากกิเลส เพราะไม่เข้าไปยึดถือ
[๙๒] ดูกรภิกษุทั้งหลาย ถ้าจิตของภิกษุคลายกำหนัดแล้วจากรูปธาตุ หลุดพ้นแล้วจากอาสวะทั้งหลาย เพราะไม่ถือมั่น.
– ภิกษุทั้งหลายเอ๋ย หากจิตของภิกษุคลายกำหนัดจาก “รูปธาตุ” ย่อมหลุดพ้นจากอาสวะทั้งหลาย เพราะไม่ยึดถือ
ถ้าจิตของภิกษุคลายกำหนัดแล้วจากเวทนาธาตุ … จากสัญญาธาตุ … จากสังขารธาตุ … จากวิญญาณธาตุ หลุดพ้นแล้วจากอาสวะทั้งหลาย เพราะไม่ถือมั่น.
– หากจิตคลายกำหนัดจากเวทนาธาตุ สัญญาธาตุ สังขารธาตุ และวิญญาณธาตุ ย่อมหลุดพ้นจากอาสวะทั้งหลาย เพราะไม่ยึดถือ
เพราะหลุดพ้นแล้ว จิตจึงดำรงอยู่
– เมื่อหลุดพ้นแล้ว จิตย่อมตั้งมั่น
เพราะดำรงอยู่ จึงยินดีพร้อม
– เมื่อจิตตั้งมั่น ก็เป็นสุข สงบ ยินดีพร้อม
เพราะยินดีพร้อม จึงไม่สะดุ้ง
– เมื่อยินดีพร้อมแล้ว ย่อมไม่หวั่นไหว ไม่สะทกสะท้าน
เมื่อไม่สะดุ้ง ย่อมดับรอบเฉพาะตนเท่านั้น
– เมื่อไม่หวั่นไหว ย่อมถึงความดับทุกข์โดยสิ้นเชิงเฉพาะตน
ภิกษุนั้น ย่อมรู้ชัดว่า ‘ชาติสิ้นแล้ว พรหมจรรย์อยู่จบแล้ว กิจที่ควรทำ ทำเสร็จแล้ว กิจอื่นเพื่อความเป็นอย่างนี้มิได้มี.’
– ภิกษุนั้นย่อมรู้ชัดว่า “ชาติสิ้นแล้ว การปฏิบัติพรหมจรรย์ได้จบแล้ว สิ่งที่ควรทำได้ทำเสร็จสิ้นแล้ว การกระทำอื่นเพื่อบรรลุเป้าหมายนี้ไม่มีอีกแล้ว”
จบ สูตรที่ ๓.
พระไตรปิฎก เล่มที่ ๑๗ พระสุตตันตปิฎก เล่มที่ ๙
สังยุตตนิกาย ขันธวารวรรค
๓. อนิจจสูตรที่ ๑
ว่าด้วยความเป็นไตรลักษณ์แห่งขันธ์ ๕
[๙๑] พระนครสาวัตถี ฯลฯ ดูกรภิกษุทั้งหลาย รูปไม่เที่ยง สิ่งใดไม่เที่ยง สิ่งนั้น
เป็นทุกข์ สิ่งใดเป็นทุกข์ สิ่งนั้นเป็นอนัตตา สิ่งใดเป็นอนัตตา เธอทั้งหลาย พึงเห็นสิ่งนั้น
ด้วยปัญญาอันชอบตามความเป็นจริงอย่างนี้ว่า นั่นไม่ใช่ของเรา. นั่นไม่เป็นเรา นั่นไม่ใช่ตัวตน
ของเรา. เมื่อเห็นด้วยปัญญาอันชอบตามความเป็นจริงอย่างนี้ จิตย่อมคลายกำหนัด ย่อมหลุดพ้น
จากอาสวะทั้งหลาย เพราะไม่ถือมั่น. เวทนาไม่เที่ยง ... สัญญาไม่เที่ยง ... สังขารไม่เที่ยง ... วิญญาณ
ไม่เที่ยง สิ่งใดไม่เที่ยง สิ่งนั้นเป็นทุกข์ สิ่งใดเป็นทุกข์ สิ่งนั้นเป็นอนัตตา สิ่งใดเป็นอนัตตา
เธอทั้งหลาย พึงเห็นสิ่งนั้น ด้วยปัญญาอันชอบตามความเป็นจริงอย่างนี้ว่า นั่นไม่ใช่ของเรา.
นั่นไม่เป็นเรา นั่นไม่ใช่ตัวตนของเรา เมื่อเห็นด้วยปัญญาอันชอบตามความจริงอย่างนี้ จิตย่อม
คลายกำหนัด ย่อมหลุดพ้นจากอาสวะทั้งหลาย เพราะไม่ถือมั่น.
[๙๒] ดูกรภิกษุทั้งหลาย ถ้าจิตของภิกษุคลายกำหนัดแล้วจากรูปธาตุ หลุดพ้นแล้ว
จากอาสวะทั้งหลาย เพราะไม่ถือมั่น. ถ้าจิตของภิกษุคลายกำหนัดแล้วจากเวทนาธาตุ ... จาก
สัญญาธาตุ ... จากสังขารธาตุ ... จากวิญญาณธาตุ หลุดพ้นแล้วจากอาสวะทั้งหลาย เพราะไม่ถือ
มั่น. เพราะหลุดพ้นแล้ว จิตจึงดำรงอยู่ เพราะดำรงอยู่ จึงยินดีพร้อม เพราะยินดีพร้อม จึง
ไม่สะดุ้ง เมื่อไม่สะดุ้ง ย่อมดับรอบเฉพาะตนเท่านั้น ภิกษุนั้น ย่อมรู้ชัดว่า ชาติสิ้นแล้ว
พรหมจรรย์อยู่จบแล้ว กิจที่ควรทำ ทำเสร็จแล้ว กิจอื่นเพื่อความเป็นอย่างนี้มิได้มี.
จบ สูตรที่ ๓.
อนิจจสูตรที่ ๑
ว่าด้วยความเป็นไตรลักษณ์แห่งขันธ์ ๕
[๙๑] พระนครสาวัตถี ฯลฯ
– เหตุการณ์เกิดขึ้นที่กรุงสาวัตถี
ดูกรภิกษุทั้งหลาย รูปไม่เที่ยง
– ภิกษุทั้งหลายเอ๋ย “รูป” ไม่เที่ยง
สิ่งใดไม่เที่ยง สิ่งนั้นเป็นทุกข์
– สิ่งใดไม่เที่ยง สิ่งนั้นก็เป็นทุกข์
สิ่งใดเป็นทุกข์ สิ่งนั้นเป็นอนัตตา
– สิ่งใดเป็นทุกข์ สิ่งนั้นไม่ใช่ตัวตน (อนัตตา)
สิ่งใดเป็นอนัตตา เธอทั้งหลาย พึงเห็นสิ่งนั้นด้วยปัญญาอันชอบตามความเป็นจริงอย่างนี้ว่า ‘นั่นไม่ใช่ของเรา นั่นไม่เป็นเรา นั่นไม่ใช่ตัวตนของเรา’
– สิ่งใดเป็นอนัตตา เธอทั้งหลายจงเห็นสิ่งนั้นด้วยปัญญา ว่า “นั่นไม่ใช่ของเรา ไม่ใช่เป็นเรา ไม่ใช่เป็นตัวตนของเรา”
เมื่อเห็นด้วยปัญญาอันชอบตามความเป็นจริงอย่างนี้ จิตย่อมคลายกำหนัด ย่อมหลุดพ้นจากอาสวะทั้งหลาย เพราะไม่ถือมั่น.
– เมื่อเห็นด้วยปัญญาตามจริงเช่นนี้ จิตย่อมคลายความยึดติด และหลุดพ้นจากกิเลสเพราะไม่เข้าไปยึดมั่น
เวทนาไม่เที่ยง … สัญญาไม่เที่ยง … สังขารไม่เที่ยง … วิญญาณไม่เที่ยง
– เวทนา ก็ไม่เที่ยง … สัญญา ก็ไม่เที่ยง … สังขาร ก็ไม่เที่ยง … วิญญาณ ก็ไม่เที่ยง
สิ่งใดไม่เที่ยง สิ่งนั้นเป็นทุกข์ สิ่งใดเป็นทุกข์ สิ่งนั้นเป็นอนัตตา
– สิ่งใดไม่เที่ยง สิ่งนั้นเป็นทุกข์ สิ่งใดเป็นทุกข์ สิ่งนั้นไม่ใช่ตัวตน
สิ่งใดเป็นอนัตตา เธอทั้งหลายพึงเห็นสิ่งนั้น ด้วยปัญญาอันชอบตามความเป็นจริงอย่างนี้ว่า ‘นั่นไม่ใช่ของเรา นั่นไม่เป็นเรา นั่นไม่ใช่ตัวตนของเรา’
– สิ่งใดเป็นอนัตตา จงเห็นตามจริงว่า “นั่นไม่ใช่ของเรา ไม่เป็นเรา ไม่ใช่ตัวตนของเรา”
เมื่อเห็นด้วยปัญญาอันชอบตามความจริงอย่างนี้ จิตย่อมคลายกำหนัด ย่อมหลุดพ้นจากอาสวะทั้งหลาย เพราะไม่ถือมั่น.
– เมื่อเห็นตามความจริงด้วยปัญญา จิตก็คลายความกำหนัด และหลุดพ้นจากกิเลส เพราะไม่เข้าไปยึดถือ
[๙๒] ดูกรภิกษุทั้งหลาย ถ้าจิตของภิกษุคลายกำหนัดแล้วจากรูปธาตุ หลุดพ้นแล้วจากอาสวะทั้งหลาย เพราะไม่ถือมั่น.
– ภิกษุทั้งหลายเอ๋ย หากจิตของภิกษุคลายกำหนัดจาก “รูปธาตุ” ย่อมหลุดพ้นจากอาสวะทั้งหลาย เพราะไม่ยึดถือ
ถ้าจิตของภิกษุคลายกำหนัดแล้วจากเวทนาธาตุ … จากสัญญาธาตุ … จากสังขารธาตุ … จากวิญญาณธาตุ หลุดพ้นแล้วจากอาสวะทั้งหลาย เพราะไม่ถือมั่น.
– หากจิตคลายกำหนัดจากเวทนาธาตุ สัญญาธาตุ สังขารธาตุ และวิญญาณธาตุ ย่อมหลุดพ้นจากอาสวะทั้งหลาย เพราะไม่ยึดถือ
เพราะหลุดพ้นแล้ว จิตจึงดำรงอยู่
– เมื่อหลุดพ้นแล้ว จิตย่อมตั้งมั่น
เพราะดำรงอยู่ จึงยินดีพร้อม
– เมื่อจิตตั้งมั่น ก็เป็นสุข สงบ ยินดีพร้อม
เพราะยินดีพร้อม จึงไม่สะดุ้ง
– เมื่อยินดีพร้อมแล้ว ย่อมไม่หวั่นไหว ไม่สะทกสะท้าน
เมื่อไม่สะดุ้ง ย่อมดับรอบเฉพาะตนเท่านั้น
– เมื่อไม่หวั่นไหว ย่อมถึงความดับทุกข์โดยสิ้นเชิงเฉพาะตน
ภิกษุนั้น ย่อมรู้ชัดว่า ‘ชาติสิ้นแล้ว พรหมจรรย์อยู่จบแล้ว กิจที่ควรทำ ทำเสร็จแล้ว กิจอื่นเพื่อความเป็นอย่างนี้มิได้มี.’
– ภิกษุนั้นย่อมรู้ชัดว่า “ชาติสิ้นแล้ว การปฏิบัติพรหมจรรย์ได้จบแล้ว สิ่งที่ควรทำได้ทำเสร็จสิ้นแล้ว การกระทำอื่นเพื่อบรรลุเป้าหมายนี้ไม่มีอีกแล้ว”
จบ สูตรที่ ๓.
พระไตรปิฎก เล่มที่ ๑๗ พระสุตตันตปิฎก เล่มที่ ๙
สังยุตตนิกาย ขันธวารวรรค
๓. อนิจจสูตรที่ ๑
ว่าด้วยความเป็นไตรลักษณ์แห่งขันธ์ ๕
[๙๑] พระนครสาวัตถี ฯลฯ ดูกรภิกษุทั้งหลาย รูปไม่เที่ยง สิ่งใดไม่เที่ยง สิ่งนั้น
เป็นทุกข์ สิ่งใดเป็นทุกข์ สิ่งนั้นเป็นอนัตตา สิ่งใดเป็นอนัตตา เธอทั้งหลาย พึงเห็นสิ่งนั้น
ด้วยปัญญาอันชอบตามความเป็นจริงอย่างนี้ว่า นั่นไม่ใช่ของเรา. นั่นไม่เป็นเรา นั่นไม่ใช่ตัวตน
ของเรา. เมื่อเห็นด้วยปัญญาอันชอบตามความเป็นจริงอย่างนี้ จิตย่อมคลายกำหนัด ย่อมหลุดพ้น
จากอาสวะทั้งหลาย เพราะไม่ถือมั่น. เวทนาไม่เที่ยง ... สัญญาไม่เที่ยง ... สังขารไม่เที่ยง ... วิญญาณ
ไม่เที่ยง สิ่งใดไม่เที่ยง สิ่งนั้นเป็นทุกข์ สิ่งใดเป็นทุกข์ สิ่งนั้นเป็นอนัตตา สิ่งใดเป็นอนัตตา
เธอทั้งหลาย พึงเห็นสิ่งนั้น ด้วยปัญญาอันชอบตามความเป็นจริงอย่างนี้ว่า นั่นไม่ใช่ของเรา.
นั่นไม่เป็นเรา นั่นไม่ใช่ตัวตนของเรา เมื่อเห็นด้วยปัญญาอันชอบตามความจริงอย่างนี้ จิตย่อม
คลายกำหนัด ย่อมหลุดพ้นจากอาสวะทั้งหลาย เพราะไม่ถือมั่น.
[๙๒] ดูกรภิกษุทั้งหลาย ถ้าจิตของภิกษุคลายกำหนัดแล้วจากรูปธาตุ หลุดพ้นแล้ว
จากอาสวะทั้งหลาย เพราะไม่ถือมั่น. ถ้าจิตของภิกษุคลายกำหนัดแล้วจากเวทนาธาตุ ... จาก
สัญญาธาตุ ... จากสังขารธาตุ ... จากวิญญาณธาตุ หลุดพ้นแล้วจากอาสวะทั้งหลาย เพราะไม่ถือ
มั่น. เพราะหลุดพ้นแล้ว จิตจึงดำรงอยู่ เพราะดำรงอยู่ จึงยินดีพร้อม เพราะยินดีพร้อม จึง
ไม่สะดุ้ง เมื่อไม่สะดุ้ง ย่อมดับรอบเฉพาะตนเท่านั้น ภิกษุนั้น ย่อมรู้ชัดว่า ชาติสิ้นแล้ว
พรหมจรรย์อยู่จบแล้ว กิจที่ควรทำ ทำเสร็จแล้ว กิจอื่นเพื่อความเป็นอย่างนี้มิได้มี.
จบ สูตรที่ ๓.
อนิจจสูตรที่ ๑