🏥 ประวัติความเป็นมาหลักประกันสุขภาพในประเทศไทย
“สุขภาพ” หนึ่งใน 4 เสาหลักแห่งเสถียรภาพของชาติ
ณ ที่ประชุม SEAMEO Symposium ปี พ.ศ. 2540 (1997) :
“เสถียรภาพของประเทศต้องตั้งอยู่บนหลักการสี่ประการ ได้แก่ 1) การศึกษา 2) สุขภาพ 3) ความมั่นคง และ 4) ความยุติธรรม”
ในบริบทดังกล่าว “สุขภาพ” จึงถูกยกให้เป็นหนึ่งใน เสาหลักของการพัฒนาชาติ ควบคู่กับการศึกษา ซึ่งกลายเป็นรากฐานแนวคิดที่นำไปสู่การปฏิรูประบบสาธารณสุขและการสร้าง “หลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า” ในเวลาต่อมา
ระยะเริ่มต้น: การรักษาฟรีสำหรับประชาชนกลุ่มเปราะบาง
ก่อน รัฐธรรมนูญ 2540 ประกาศใช้ ประเทศไทยมีระบบบริการสุขภาพแบบกระจัดกระจาย โดยรัฐจัดบริการสาธารณสุขให้ผ่านโครงการต่าง ๆ เช่น:
โครงการสวัสดิการรักษาพยาบาลข้าราชการ
โครงการประกันสังคม
โครงการผู้มีรายได้น้อย
🏛️ จุดเปลี่ยน: นโยบายหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า (UCS)
หนึ่งในจุดเปลี่ยนสำคัญที่ทำให้เกิด นโยบายหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า (Universal Coverage Scheme) คือ รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2540 โดยเฉพาะ มาตรา 52 ซึ่งบัญญัติว่า:
“บุคคลย่อมมีสิทธิได้รับบริการสาธารณสุขจากรัฐอย่างทั่วถึงและมีประสิทธิภาพ และผู้ยากไร้ย่อมมีสิทธิได้รับบริการสาธารณสุขโดยไม่เสียค่าใช้จ่ายตามที่กฎหมายบัญญัติ”
ข้อความนี้ถือเป็นครั้งแรกในประวัติศาสตร์รัฐธรรมนูญไทยที่ “สิทธิด้านสุขภาพ” ถูกระบุเป็นสิทธิมนุษยชนขั้นพื้นฐานของประชาชนทุกคน อย่างชัดเจน ซึ่งมีผลโดยตรงต่อการกำหนดนโยบายของรัฐในช่วงต้นทศวรรษ 2540
🧠 หลักการสุขภาพในแนวคิดสุขวิชโนมิกส์ (Sukavichinomics)
แนวคิด “สุขภาพเป็นเสาหลักของเสถียรภาพ” เป็นส่วนหนึ่งของ กรอบแนวคิด Sukavichinomics ซึ่งเน้นการพัฒนาที่มี “ประชาชนเป็นศูนย์กลาง” และผสานสุขภาพเข้ากับนโยบายสาธารณะในมิติอื่น ๆ เช่น:
สุขภาพกับการศึกษา (School Health Program)
สุขภาพกับการพัฒนาท้องถิ่น (Primary Health Care)
สุขภาพกับความมั่นคงทางสังคม
🔎 ข้อสังเกตและบทเรียนจากนโยบายหลักประกันสุขภาพ
จุดแข็ง: ลดความเหลื่อมล้ำในการเข้าถึงบริการสุขภาพ สร้างความมั่นใจให้แก่ประชาชน
จุดอ่อน: งบประมาณอาจไม่เพียงพอในบางช่วงเวลา และระบบยังเผชิญกับปัญหาเรื่องคุณภาพบริการในพื้นที่ห่างไกล
✅ สรุป
หลักประกันสุขภาพในประเทศไทยไม่เพียงแต่เป็นนโยบายด้านสาธารณสุข แต่ยังเป็น เครื่องมือในการสร้างเสถียรภาพของประเทศชาติ ดังที่สุขวิช รังสิตพลได้กล่าวไว้ การมีสุขภาพที่ดีของประชาชนเป็นเงื่อนไขสำคัญของการพัฒนาในระยะยาว
📚 อ้างอิง :
His Excellency Mr. Sukavich Rangsitpol. “4 Pillars: Education, Health, Security, and Justice.” SEAMEO Symposium, Manila, February 1997. Accessed June 4, 2025.
สุขภาพ 1 ใน 4 เสาหลัก ของ เสถียรภาพของชาติ ( 2540)
ณ ที่ประชุม SEAMEO Symposium ปี พ.ศ. 2540 (1997) :
“เสถียรภาพของประเทศต้องตั้งอยู่บนหลักการสี่ประการ ได้แก่ 1) การศึกษา 2) สุขภาพ 3) ความมั่นคง และ 4) ความยุติธรรม”
ในบริบทดังกล่าว “สุขภาพ” จึงถูกยกให้เป็นหนึ่งใน เสาหลักของการพัฒนาชาติ ควบคู่กับการศึกษา ซึ่งกลายเป็นรากฐานแนวคิดที่นำไปสู่การปฏิรูประบบสาธารณสุขและการสร้าง “หลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า” ในเวลาต่อมา
ระยะเริ่มต้น: การรักษาฟรีสำหรับประชาชนกลุ่มเปราะบาง
ก่อน รัฐธรรมนูญ 2540 ประกาศใช้ ประเทศไทยมีระบบบริการสุขภาพแบบกระจัดกระจาย โดยรัฐจัดบริการสาธารณสุขให้ผ่านโครงการต่าง ๆ เช่น:
โครงการสวัสดิการรักษาพยาบาลข้าราชการ
โครงการประกันสังคม
โครงการผู้มีรายได้น้อย
🏛️ จุดเปลี่ยน: นโยบายหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า (UCS)
หนึ่งในจุดเปลี่ยนสำคัญที่ทำให้เกิด นโยบายหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า (Universal Coverage Scheme) คือ รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2540 โดยเฉพาะ มาตรา 52 ซึ่งบัญญัติว่า:
“บุคคลย่อมมีสิทธิได้รับบริการสาธารณสุขจากรัฐอย่างทั่วถึงและมีประสิทธิภาพ และผู้ยากไร้ย่อมมีสิทธิได้รับบริการสาธารณสุขโดยไม่เสียค่าใช้จ่ายตามที่กฎหมายบัญญัติ”
ข้อความนี้ถือเป็นครั้งแรกในประวัติศาสตร์รัฐธรรมนูญไทยที่ “สิทธิด้านสุขภาพ” ถูกระบุเป็นสิทธิมนุษยชนขั้นพื้นฐานของประชาชนทุกคน อย่างชัดเจน ซึ่งมีผลโดยตรงต่อการกำหนดนโยบายของรัฐในช่วงต้นทศวรรษ 2540
🧠 หลักการสุขภาพในแนวคิดสุขวิชโนมิกส์ (Sukavichinomics)
แนวคิด “สุขภาพเป็นเสาหลักของเสถียรภาพ” เป็นส่วนหนึ่งของ กรอบแนวคิด Sukavichinomics ซึ่งเน้นการพัฒนาที่มี “ประชาชนเป็นศูนย์กลาง” และผสานสุขภาพเข้ากับนโยบายสาธารณะในมิติอื่น ๆ เช่น:
สุขภาพกับการศึกษา (School Health Program)
สุขภาพกับการพัฒนาท้องถิ่น (Primary Health Care)
สุขภาพกับความมั่นคงทางสังคม
🔎 ข้อสังเกตและบทเรียนจากนโยบายหลักประกันสุขภาพ
จุดแข็ง: ลดความเหลื่อมล้ำในการเข้าถึงบริการสุขภาพ สร้างความมั่นใจให้แก่ประชาชน
จุดอ่อน: งบประมาณอาจไม่เพียงพอในบางช่วงเวลา และระบบยังเผชิญกับปัญหาเรื่องคุณภาพบริการในพื้นที่ห่างไกล
✅ สรุป
หลักประกันสุขภาพในประเทศไทยไม่เพียงแต่เป็นนโยบายด้านสาธารณสุข แต่ยังเป็น เครื่องมือในการสร้างเสถียรภาพของประเทศชาติ ดังที่สุขวิช รังสิตพลได้กล่าวไว้ การมีสุขภาพที่ดีของประชาชนเป็นเงื่อนไขสำคัญของการพัฒนาในระยะยาว
📚 อ้างอิง :
His Excellency Mr. Sukavich Rangsitpol. “4 Pillars: Education, Health, Security, and Justice.” SEAMEO Symposium, Manila, February 1997. Accessed June 4, 2025.