1. สัญชาตญาณการเอาตัวรอด (Survival Instinct)
มนุษย์มีสัญชาตญาณพื้นฐานในการรักษาชีวิตให้อยู่รอด การแข่งขันในที่ทำงาน โดยเฉพาะในองค์กรที่วัดผลงานเป็นตัวเลข หรือมีการแข่งขันสูง มักกระตุ้นให้คนบางคน ยอมทำทุกวิถีทางเพื่อรักษาตำแหน่ง หรือให้ตนเองได้เปรียบ แม้จะต้องเหยียบคนอื่นขึ้นไปก็ตาม
2. ทฤษฎีความต้องการของมาสโลว์ (Maslow's Hierarchy of Needs)
เมื่อมนุษย์ยังไม่สามารถตอบสนองความต้องการขั้นพื้นฐาน เช่น ความมั่นคงในชีวิต การยอมรับในสังคม คนเหล่านั้นมักจะพยายาม แสดงพฤติกรรมเห็นแก่ตัว เพื่อให้ได้สิ่งที่ตนต้องการก่อน จนกว่าจะรู้สึกปลอดภัยหรือได้รับการยอมรับในระดับหนึ่ง
3. ปมในวัยเด็ก หรือประสบการณ์ในอดีต
บางคนโตมาในครอบครัวหรือสังคมที่ สอนให้เอาตัวรอดเป็นหลัก หรือเคยถูกเอาเปรียบจนรู้สึกว่าต้องปกป้องตัวเองเสมอ ทำให้แสดงพฤติกรรมเห็นแก่ตัวโดยไม่รู้ตัว และคิดว่านั่นคือ “ความปกติ”
4. วัฒนธรรมองค์กรที่ส่งเสริมการแข่งขันมากเกินไป
ถ้าองค์กรเน้นแต่ผลงาน ปล่อยให้คนขโมยผลงานกันโดยไม่ลงโทษ หรือไม่สนับสนุนการทำงานเป็นทีม คนเห็นแก่ตัวจะ “อยู่รอด” และ “เติบโต” ได้ง่าย ในขณะที่คนที่ทำงานเป็นทีมมักถูกกลืนหาย
แล้วเราจะอยู่กับคนเห็นแก่ตัวยังไง?
1. ตั้งขอบเขตที่ชัดเจน
อย่าปล่อยให้เขาเอาเปรียบซ้ำแล้วซ้ำเล่า หากต้องทำงานร่วมกัน ควรมีหลักฐาน เช่น อีเมล รายงาน แบ่งหน้าที่ให้ชัด
2. อย่าเล่นเกมเดียวกับเขา
การตอบโต้ด้วยความเห็นแก่ตัวกลับ จะทำให้บรรยากาศย่ำแย่ลง ทางที่ดีคือ รู้เท่าทันแต่ไม่ตกเป็นเหยื่อ
3. มองเห็นคุณค่าตัวเอง
อย่าให้พฤติกรรมของคนเห็นแก่ตัวทำให้คุณรู้สึกไร้ค่า จงเชื่อมั่นในคุณธรรมและผลงานของตัวเอง
4. หาเพื่อนร่วมงานที่จริงใจ
คนดีไม่ได้หายากเสมอไป การสร้างเครือข่ายที่ไว้ใจได้จะช่วยเป็นเกราะป้องกันชั้นดี
สรุป
คนเห็นแก่ตัวในที่ทำงาน “มีอยู่ทุกที่” แต่ไม่ใช่ทุกคน และไม่ใช่ว่าเราต้องยอมรับโดยไม่ทำอะไรเลย การเข้าใจพฤติกรรมเหล่านี้ผ่านมุมมองทางจิตวิทยา จะช่วยให้เรา “อยู่เป็น” โดยไม่เสียตัวตน และสามารถรักษาสุขภาพจิตของตัวเองไว้ได้ในโลกของการทำงานที่ซับซ้อน
ทำไมคนบางคนถึง “เห็นแก่ตัว” ในที่ทำงาน?
มนุษย์มีสัญชาตญาณพื้นฐานในการรักษาชีวิตให้อยู่รอด การแข่งขันในที่ทำงาน โดยเฉพาะในองค์กรที่วัดผลงานเป็นตัวเลข หรือมีการแข่งขันสูง มักกระตุ้นให้คนบางคน ยอมทำทุกวิถีทางเพื่อรักษาตำแหน่ง หรือให้ตนเองได้เปรียบ แม้จะต้องเหยียบคนอื่นขึ้นไปก็ตาม
2. ทฤษฎีความต้องการของมาสโลว์ (Maslow's Hierarchy of Needs)
เมื่อมนุษย์ยังไม่สามารถตอบสนองความต้องการขั้นพื้นฐาน เช่น ความมั่นคงในชีวิต การยอมรับในสังคม คนเหล่านั้นมักจะพยายาม แสดงพฤติกรรมเห็นแก่ตัว เพื่อให้ได้สิ่งที่ตนต้องการก่อน จนกว่าจะรู้สึกปลอดภัยหรือได้รับการยอมรับในระดับหนึ่ง
3. ปมในวัยเด็ก หรือประสบการณ์ในอดีต
บางคนโตมาในครอบครัวหรือสังคมที่ สอนให้เอาตัวรอดเป็นหลัก หรือเคยถูกเอาเปรียบจนรู้สึกว่าต้องปกป้องตัวเองเสมอ ทำให้แสดงพฤติกรรมเห็นแก่ตัวโดยไม่รู้ตัว และคิดว่านั่นคือ “ความปกติ”
4. วัฒนธรรมองค์กรที่ส่งเสริมการแข่งขันมากเกินไป
ถ้าองค์กรเน้นแต่ผลงาน ปล่อยให้คนขโมยผลงานกันโดยไม่ลงโทษ หรือไม่สนับสนุนการทำงานเป็นทีม คนเห็นแก่ตัวจะ “อยู่รอด” และ “เติบโต” ได้ง่าย ในขณะที่คนที่ทำงานเป็นทีมมักถูกกลืนหาย
แล้วเราจะอยู่กับคนเห็นแก่ตัวยังไง?
1. ตั้งขอบเขตที่ชัดเจน
อย่าปล่อยให้เขาเอาเปรียบซ้ำแล้วซ้ำเล่า หากต้องทำงานร่วมกัน ควรมีหลักฐาน เช่น อีเมล รายงาน แบ่งหน้าที่ให้ชัด
2. อย่าเล่นเกมเดียวกับเขา
การตอบโต้ด้วยความเห็นแก่ตัวกลับ จะทำให้บรรยากาศย่ำแย่ลง ทางที่ดีคือ รู้เท่าทันแต่ไม่ตกเป็นเหยื่อ
3. มองเห็นคุณค่าตัวเอง
อย่าให้พฤติกรรมของคนเห็นแก่ตัวทำให้คุณรู้สึกไร้ค่า จงเชื่อมั่นในคุณธรรมและผลงานของตัวเอง
4. หาเพื่อนร่วมงานที่จริงใจ
คนดีไม่ได้หายากเสมอไป การสร้างเครือข่ายที่ไว้ใจได้จะช่วยเป็นเกราะป้องกันชั้นดี
สรุป
คนเห็นแก่ตัวในที่ทำงาน “มีอยู่ทุกที่” แต่ไม่ใช่ทุกคน และไม่ใช่ว่าเราต้องยอมรับโดยไม่ทำอะไรเลย การเข้าใจพฤติกรรมเหล่านี้ผ่านมุมมองทางจิตวิทยา จะช่วยให้เรา “อยู่เป็น” โดยไม่เสียตัวตน และสามารถรักษาสุขภาพจิตของตัวเองไว้ได้ในโลกของการทำงานที่ซับซ้อน