วิราคธรรมเป็นนิพพาน

คนรับจ้างเลี้ยงโค พระผู้มีพระภาคทรงตรัสพระคาถานี้ แก่ภิกษุทั้งหลาย ดังนี้ “คนที่กล่าวพุทธพจน์ แม้มาก แต่มัวประมาท ไม่ทำตามพุทธพจน์นั้น ย่อมไม่ได้รับผลแห่งความเป็นสมณะ เหมือนคนรับจ้างเลี้ยงโค

เมื่อมีธรรม ธรรมจึงหนาแน่นทั้งที่กาย ที่ใจ ธรรมมีชีวิต ประกอบเป็นความรู้สึกของตัวเราเอง ความรู้สึก “โล่ง เบา ว่าง สุข” เป็นธรรม เกิดจากจิตที่แนบแน่นกลืนไปกับธรรมชาติรอบตัวไม่มีขอบเขต เ

การเจริญฌาน ๔ อย่างสม่ำเสมอ ย่อมเป็นเหตุให้จิตโน้มไปสู่พระนิพพาน ภิกษุทั้งหลาย เปรียบเหมือนแม่น้ำคงคา ที่เมื่อไหลไปทางทิศตะวันออก ย่อมหลั่งไปทางทิศตะวันออก และเอ่อล้นบ่าลงสู่ทิศตะวันออกโดยธรรมชาติฉัน

สังคณิการามสูตร (อังคุตตรนิกาย ฉักกนิบาต พระไตรปิฎก เล่มที่ ๒๒) “เป็นไปไม่ได้เลยที่ภิกษุผู้ไม่บำเพ็ญสัมมาสมาธิให้บริบูรณ์แล้วจักละสังโยชน์ ทำพระนิพพานให้แจ้งได้” ข้อ ๑ “เป็นไปไม่