นัยโดยลำดับ
ในนัย 6 ประการนั้น ในข้อว่า "โดยลำดับ" นี้มีวินิจฉัยว่า ลำดับมีมากอย่างคือ ลำดับแห่งความเกิดขึ้น ลำดับแห่งการละ ลำดับแห่งการปฏิบัติ ลำดับแห่งภูมิ ลำดับแห่งการแสดง ในลำดับ 5 อย่างนั้น ลำดับเช่นว่า "รูป (เกิด) เป็นกลละก่อนต่อกลละไปเป็นอัพพุทะ" ดังนี้ ชื่อว่าลำดับแห่งความเกิดขึ้น ลำดับเช่นว่า "ธรรมทั้งหลายที่พึงละด้วยทัสสนะ (คือโสดาปัตติมรรค) ธรรมทั้งหลายที่พึงละด้วยภาวนา (คือสกทาคามิมรรค อนาคามิมรรค อรหัตมรรค)" ดังนี้ ชื่อว่าลำดับการละ ลำดับเช่นว่า "สีลวิสุทธิ จิตตวิสุทธิ"ดังนี้ ชื่อว่าลำดับแห่งการปฏิบัติ ลำดับเช่นว่า "ธรรมทั้งหลายเป็นกามาวจร ธรรมทั้งหลายเป็นรูปาวจร" ดังนี้ ชื่อว่าลำดับแห่งภูมิ ลำดับเช่นว่า "สติปัฏฐาน 4 สัมมัปปธาน 4" หรือว่า "ทานกถา สีลกถา" ดังนี้ ชื่อว่า ลำดับแห่งการแสดง
ในลำดับเหล่านั้น ก่อนอื่น ลำดับแห่งความเกิดขึ้นใช้ไม่ได้ในที่นี้ เพราะขันธ์ทั้งหลายมิได้เกิดขึ้นโดยกำหนดก่อนหลัง ดังกลลรูปเป็นต้น ลำดับแห่งการละก็ใช้ไม่ได้ เพราะขันธ์ที่เป็นกุศลและอัพยากฤตมิใช่สิ่งที่จะพึงละ ลำดับแห่งการปฏิบัติก็ใช้ไม่ได้ เพราะขันธ์ทั้งหลายที่เป็นอกุศลมิใช่สิ่งที่พึงปฏิบัติ ลำดับแห่งภูมิก็ใช้ไม่ได้ เพราะขันธ์ (4) มีเวทนาเป็นต้นเป็นสิ่งที่เนื่องในภูมิทั้ง 4 แต่ลำดับแห่งการแสดงใช้ได้ ด้วยพระผู้มีพระภาคทรงหวังประโยชน์ ใคร่จะโปรดเวไนยชนผู้ตกอยู่ในอัตตคาหะ (ความยึดถือว่าเป็นตน) ในขันธ์ทั้ง 5 โดยไม่แยกกัน ให้หลุดพ้นจากอัตตคาหะด้วย (ให้) เห็นโดยกระจายกลุ่มก้อนออกไป จึงทรงแสดงรูปขันธ์อันเป็นส่วนหยาบ เป็นอารมณ์แห่งจักขุเป็นต้นก่อน เพื่อ (ให้เวไนย) ชนนั้น (กำหนด) จับเอาได้ง่าย ต่อนั้นจึงทรงแสดงเวทนาอันเป็นส่วนความรู้สึกในรูปอันน่าปรารถนาและไม่น่าปรารถนา ทรงแสดงสัญญาอันเป็นส่วนความยึด (จำ) อาการแห่งอารมณ์ของเวทนา โดยนัยตามที่กล่าวว่า รู้สคกสิ่งใด ก็จำสิ่งนั้น ดังนี้ ทรงแสดงสังขารอันเป็นส่วนความปรุงแต่ง (นึกคิด) ไปตามอำนาจแห่งสัญญา ทรงแสดงวิญญาณอันเป็นที่อาศัยแห่งขันธ์ 4 มีเวทนาเป็นต้นนั้น และเป็นอธิบดีแห่งขันธ์ 4 นั้นด้วย
นัยสำหรับวินิจฉัยโดยลำดับ พึงทราบโดยนัยดังกล่าวมาฉะนี้ เป็นประการแรก
(คัมภีร์วิสุทธิมรรค หน้า798-799)
<!--/data/user/0/com.samsung.android.app.notes/files/clipdata/clipdata_bodytext_241119_002806_164.sdocx-->
ทำไมจึงทรงแสดง (ขันธ์5) รูปขันธ์ เวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ สังขารขันธ์ วิญญาณขันธ์ เรียงตามลำดับ?
ในลำดับเหล่านั้น ก่อนอื่น ลำดับแห่งความเกิดขึ้นใช้ไม่ได้ในที่นี้ เพราะขันธ์ทั้งหลายมิได้เกิดขึ้นโดยกำหนดก่อนหลัง ดังกลลรูปเป็นต้น ลำดับแห่งการละก็ใช้ไม่ได้ เพราะขันธ์ที่เป็นกุศลและอัพยากฤตมิใช่สิ่งที่จะพึงละ ลำดับแห่งการปฏิบัติก็ใช้ไม่ได้ เพราะขันธ์ทั้งหลายที่เป็นอกุศลมิใช่สิ่งที่พึงปฏิบัติ ลำดับแห่งภูมิก็ใช้ไม่ได้ เพราะขันธ์ (4) มีเวทนาเป็นต้นเป็นสิ่งที่เนื่องในภูมิทั้ง 4 แต่ลำดับแห่งการแสดงใช้ได้ ด้วยพระผู้มีพระภาคทรงหวังประโยชน์ ใคร่จะโปรดเวไนยชนผู้ตกอยู่ในอัตตคาหะ (ความยึดถือว่าเป็นตน) ในขันธ์ทั้ง 5 โดยไม่แยกกัน ให้หลุดพ้นจากอัตตคาหะด้วย (ให้) เห็นโดยกระจายกลุ่มก้อนออกไป จึงทรงแสดงรูปขันธ์อันเป็นส่วนหยาบ เป็นอารมณ์แห่งจักขุเป็นต้นก่อน เพื่อ (ให้เวไนย) ชนนั้น (กำหนด) จับเอาได้ง่าย ต่อนั้นจึงทรงแสดงเวทนาอันเป็นส่วนความรู้สึกในรูปอันน่าปรารถนาและไม่น่าปรารถนา ทรงแสดงสัญญาอันเป็นส่วนความยึด (จำ) อาการแห่งอารมณ์ของเวทนา โดยนัยตามที่กล่าวว่า รู้สคกสิ่งใด ก็จำสิ่งนั้น ดังนี้ ทรงแสดงสังขารอันเป็นส่วนความปรุงแต่ง (นึกคิด) ไปตามอำนาจแห่งสัญญา ทรงแสดงวิญญาณอันเป็นที่อาศัยแห่งขันธ์ 4 มีเวทนาเป็นต้นนั้น และเป็นอธิบดีแห่งขันธ์ 4 นั้นด้วย
นัยสำหรับวินิจฉัยโดยลำดับ พึงทราบโดยนัยดังกล่าวมาฉะนี้ เป็นประการแรก
(คัมภีร์วิสุทธิมรรค หน้า798-799)